Azərbaycanda saray və zadəgan qadınlarının siyahısı — Azərbaycan tarixində və mədəniyyətində adı bilinən və ya bilinməyən saray və zadəgan qadınlarının siyahısı.
| Şəxs | Rolu | Şəkli | Haqqında |
|---|---|---|---|
| Nüşabə | Əfsanəvi Bərdə hökmdarı | 
|
Bir sıra tədqiqatçılar Nizaminin vətənpərvərliyindən danışarkən yeri gəldikcə Nüşabə surətindən də bəhs etmişlər, Prof. H. Araslı Nüşabə surətinə aid məqalə yazmışdır.[1] V. Ömərov qeyd edir ki, "Kursi Rufun məlumatına görə, İsgəndər amazonkaların hökmdarəsi Falestrislə görüşmüşdü. Falestris Qafqaz dağından tutmuş Fazis (Rioni) çayına qədərki ərazidə hökmranlıq edirmiş. Ola bilsin ki, Nizami Gəncəvinin "İsgəndərnamə" poemasındakı Bərdə hökmdarəsi Nüşabə surəti bu tarixi məlumatın təsiri altında yaradılmışdır."[2] |
| Alban şahzadəsi | Polimiyanın qızı | Rostovlu Dimitrinin "Müqəddəslərin həyatları" əsərinə görə, Müqəddəs Varfolomey Alban ölkəsi hökmdarı Polimiyanın ürəyinə şeytanın hakim olduğu qızını sağaldır.[3] | |
| Satinik | Alban çarının qızı | Alban çarının oğlu hökmdar Artaksesin əlinə əsir düşür. Artakses çar oğlunun əvəzinə bacısını, Satinik adlı çar qızını alır və sülh bağlayaraq Erməniyyəyə qayıdır. Az bir vaxtdan sonra Satinikin atası vəfat edir və taxtını bir qəsbkar tutub, qızın qardaşını ölkədən qovur. Artaksesin Sibat adlı mürəbbisi qəsbkarı qovub, taxtı Satinikin qardaşına qaytarır, özü isə böyük qənimətlə və çoxlu əsirlərlə Erməniyyəyə qayıdır.[4] | |
| Sasani şahzadəsi | Urnayrın anası[5] | ||
| Sasani şahzadəsi | Urnayrın xanımı[6] | II Şapurun qızı idi.[6] | |
| Sasani şahzadəsi | Yesuagenin xanımı | II Yezdəgirdin qızı idi.[7] | |
| Sasani şahzadəsi | II Vaçenin xanımı | I Firuzun bacısı və ya qardaşı/bacısı qızı idi.[8] | |
| Şuşanik | III Vaçaqanın xanımı | Ehtimal edilir ki, Mamikonyanlardan idi.[9] | |
| Xançik | III Vaçaqanın qızı[9] | ||
| Şirin | Arran hökmdarları nəslinin mənsubu | 
|
Bəzi tədqiqatçılar Şirinin Arran hökmdarının nəslindən olduğunu iddia edirlər.[10] |
| Huriduxt | Varaz Qriqorun xanımı | İberiya şahzadəsi idi, I Vaxtanqın nəslindən gəlirdi.[11] | |
| Yelena Mehrani | Varaz Qriqorun qızı | Erməni işxanı Qriqor Mamikonyanın xanımı idi.[12] | |
| Sünik şahzadəsi | Cavanşirin birinci xanımı[13] | ||
| Xosrovanuş | Cavanşirin ikinci xanımı[14] | ||
| Hun şahzadəsi | Cavanşirin üçüncü xanımı[14] | ||
| Sparama | I Varaz Trdatın xanımı | I Varaz Trdatın yoxluğunda, 694–699-cu illərdə dövləti regent kimi idarə etmişdir.[15] Buna səbəb oğullarının yaşca balaca olması idi. Onun digər regent Şero ilə münaqişəsi olmuşdur.[16] |
| Şəxs | Rolu | Şəkli | Haqqında |
|---|---|---|---|
| Xatın[17] | Bağaturun qızı | Ərməniyyə hakimi Yezid ibn Asid xəzər xaqanı Bağaturun qızı ilə evlənmiş və daha sonra qız doğum edərkən ölmüşdür. Qızın zəhərlənməsindən şübhələnən atası Bağatur 762–764-cü illərdə Qafqazın cənubuna yürüş təşkil etmişdir. Ras Tarxanın başçılığı altındakı yürüşdə Albaniya, Ermənistan və İberiya dağıdılmış, Tiflis tutulmuşdur.[18][19] | |
| Sitt bint Fəzl | Şəddadi şahzadəsi | Şəddadi hökmdarı Fəzl bin Məhəmmədin qızı idi, Şirvanşah Mənuçöhr ibn Yəzidlə evlənmiş, daha sonra onun öldürülməsində iştirak etmişdi. Mənuçöhrü qardaşı Əbu Mənsur Əli ibn Yəzid öldürmüş, daha sonra Əbu Mənsur Sittlə ailə qurmuşdu.[20] | |
| Şəddadi şahzadəsi | Salar ibn Yəzidin xanımı[21] | ||
| Şəmkuyyə | Şirvanşah şahzadəsi | Dərbənd əmiri II Əbdülmaliklə evlənmişdir.[20] | |
| Şirvanşah şahzadəsi | Qubad ibn Yəzidin qızı | Türk döyüşçüsü Qaratəkinlə evlənmişdir.[22] | |
| Məhsəti Gəncəvi | Saray mənsublarını əyləndirən şəxs | 
|
Əmir Əhməd, Sultan Səncər, Əmin Qorçi kimi şəxslər Məhsəti Gəncəvinin məşuqlarından bir neçəsi idi. Fars ədəbiyyatının klassiki Fərid əd-Din Əttar Səlcuq hökmdarı Sultan Səncərlə Məhsəti Gəncəvinin macəralarından yazmışdır. Məhsəti şah və əyan məclislərini əyləndirir, buynuz dolusu şərab içirdi.[23] |
| Tamar | Gürcü şahzadəsi | 
|
1111-ci ildə Şirvanşah şahzadəsi Mənüçöhrlə evlənmişdir, III Mənuçöhr daha sonra, 1120–1160-cı illərdə hakimiyyətdə olmuşdur.[24] |
| İsmətəddin | Şirvanşah şahzadəsi | III Mənuçöhrün bacısıdır, Xaqani Şirvani ona mədhiyyə ithaf etmişdir.[25] | |
| Möminə Xatun | II Toğrulun və Atabəy Şəmsəddin Eldənizin xanımı | 
|
Əvvəlcə II Toğrulun (1132–1134), daha sonra Atabəy Şəmsəddin Eldənizin (1136–1175) xanımı olmuşdur. Adına Möminə Xatun türbəsi mövcuddur.[26] |
| İsmət əd Din Səfvət əd-Din Səfvət | Dərbənd şahzadəsi | Dərbənd Haşimilərindəndir, ana xətti ilə Baqrationilər sülaləsinin nəslindən gəlir. I Axsitanla evlənmişdir. 1192-ci ildə Şamaxı zəlzələsində ölmüşdür.[27][28] | |
| Afaq | Dərbənd hakiminin kənizi | Nizami Gəncəvi ilə evlənmişdir.[29] | |
| Şirvanşah şahzadəsi | I Axsitanın qızı | Eldəniz şahzadəsi Əmir Əmiran Ömərin xanımı idi. 1192-ci ildə Şamaxı zəlzələsində ölmüşdür.[28] | |
| Bikə xanım | I İbrahimin xanımı | Şirvanşahlar türbəsində dəfn edilmişdir. I Xəlilullahın anasıdır.[30] | |
| Teymuri şahzadəsi | Qara Yusifin, daha sonra I Xəlilullahın xanımı | Şirvanşahlar–Teymurilər ittifaqının gücləndirilməsi üçün I Xəlilullahla evlənmişdir.[31] | |
| Qaytaq şahzadəsi | I Fərrux Yassarın xanımı | Qaytaq usmisi Adil bəyin bacısı idi.[32] | |
| Şirvanşah şahzadəsi | I Fərrux Yassarın qızı | I Fərrux Yassarın Qaytaq usmisi Adil bəyin bacısından doğulan qızı idi. Ağqoyunlu Sultan Yaqubla evlənmişdi. Onların iki oğlu — Baysunqur və Murad Mirzə dünyaya gəlmişdir.[32] | |
| Şirvanşah şahzadəsi | II İbrahimin qızı | Səfəvi hökmdarı I İsmayılla evlənmişdi. 1523-cü ildə onların Təbriz yaxınlığında dəbdəbəli toyları olmuşdur.[33] | |
| Pərixan xanım | Səfəvi şahzadəsi | Şirvanşah hökmdarı II Xəlilullahla evlənmişdir.[34] |
| Şəxs | Rolu | Şəkli | Haqqında |
|---|---|---|---|
| Tuti Bikə | Quba xanı Fətəli xanın həyat yoldaşı | Quba xanı Fətəli xanın xanımı olmuşdur.[35] | |
| Xədicə Bikə | Quba xanı Fətəli xanın bacısı | Bakı xanı Məlik Məhəmməd xanın həyat yoldaşı olmuşdur.[36] | |
| Pəricahan xanım | Quba xanı Fətəli xanın qızı | Dərbənd hakimi,[37] Tərki şamxalı Mehdi bəyin həyat yoldaşı.[38] | |
| Ağabəyim ağa | Qarabağ xanı İbrahimxəlil xanın qızı |
|
Qacar şahı Fətəli şahın xanımı olmuşdur.[39] |
| Qızxanım | Qarabağ vəziri Molla Pənah Vaqifin xanımı |
Bəzi tədqiqatlarda qeyd edilir ki, Molla Pənah Vaqifin ölümü həyat yoldaşı Qızxanıma görə baş vermişdir.[40] Molla Pənah Vaqif Qarabağ taxtına iddiaçı olan Məhəmməd bəy Sarıcalı-Cavanşir tərəfindən öldürülmüşdür. Vaqif "Qızxanımın gözəlliyi uğrunda" oğlu ilə birlikdə Cıdır düzündə öldürülərək basdırılmışdır.[41] Yusif Vəzir Çəmənzəminli "İki od arasında" əsərində bu hadisəni və Qızxanımın sonrakı taleyini təsvir edir.[40] | |
| Mədinə | Qarabağ vəziri Molla Pənah Vaqifin xanımı və ya sevgilisi |
Rəvayətə görə, Mədinə Molla Pənah Vaqiflə eşq macərası yaşamışdır.[42] Salman Mümtazın fikrincə, Vaqifin şeir poeziyasının müəyyən bir hissəsi Mədinəyə olan sevgiyə görə formalaşmışdır.[43] |
| Şəxs | Rolu | Şəkli | Haqqında |
|---|---|---|---|
| Qönçəbəyim | Naxçıvanın sonuncu xanı olan Ehsan xanın qızı[44] | 
|
|
| Xurşidbanu Natəvan | Qarabağ xan sülaləsi mənsubu | 
|
O, ailənin yeganə övladı, həm də Qarabağ xanlıqlarının sonuncu vərəsəsi olduğu üçün, onu sarayda "Dürrü yekta" (Tək inci), el arasında isə "Xan qızı" çağırırdılar.[45] |
| Xanbikə xanım | Qarabağ xan sülaləsi mənsubu | 
|
|
| Qəmər bəyim Şeyda | Qarabağ xan sülaləsi mənsubu | 
|
|
| Həmidə Məmmədquluzadə | Qarabağ xan sülaləsi mənsubu | 
|
- ↑ H. Araslı – Nizaminin Nüşabə surəti, Azərbaycan gəncləri qəzeti, N.63, 1947
- ↑ V. Ömərov -Qədim Azərbaycan Atropatena dövlətinin yaranması və süqutu Arxivləşdirilib 2022-03-31 at the Wayback Machine, Səs.- 2012.- 17 avqust.- S. 15.
- ↑ "Проповедь ап. Варфоломея". Archived from the original on 13 iyul 2015. İstifadə tarixi: 22 iyul 2019.
- ↑ Moisey Kalankatuklu — Alban ölkəsinin tarixi Arxivləşdirilib 2015-08-16 at the Wayback Machine/qədim erməni dilindən təcümə akad. Z. M. Bünyadov, Bakı, 2006.
- ↑ Gadjiev 2020, pp. 32–33.
- ↑ 1 2 Gadjiev 2020, pp. 32–33.
- ↑ Gadjiev 2021, pp. 60.
- ↑ Gadjiev 2020, p. 32.
- ↑ 1 2 Hakobyan, Aleksan. The Creation of a "Pious" Image of King Vačʽagan II (r. c. 485–523) of Caucasian Albania in the Tale of Vačʽagan (Early Sixth Century) // Forness, Philip Michael; Hasse-Ungeheuer, Alexandra; Leppin, Hartmut (redaktorlar ). The Good Christian Ruler in the First Millennium (ingilis). De Gruyter. 19 iyul 2021. 239–248. doi:10.1515/9783110725612-012. ISBN 978-3-11-072561-2.
- ↑ "ЗАРУБЕЖНАЯ ЛИТЕРАТУРА ДРЕВНИХ ЭПОХ, СРЕДНЕВЕКОВЬЯ И ВОЗРОЖДЕНИЯ ОЛИМП, АЗЕРБАЙДЖАНСКАЯ ЛИТЕРАТУРА Хосров и Ширин - Из «Хамсе» («Пятерицы»). • ACT • МОСКВА • 1997 cтp. 226" (PDF). 6 oktyabr 2013 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 20 aprel 2014.
- ↑ Settipani, Christian. Continuité des élites à Byzance durant les siècles obscurs: les princes caucasiens et l'empire du VIe au IXe siècle (fransız). De Boccard. 2006. 474. ISBN 978-2-7018-0226-8.
- ↑ "Мовсес Каланкатуаци (Мовсес Каганкатваци), "ИСТОРИЯ СТРАНЫ АЛУАНК". В 3-х книгах. Перевод с древнеармянского Ш.В.Смбатяна - КНИГА ВТОРАЯ". www.vehi.net. 13 dekabr 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 dekabr 2024.
- ↑ Dowsett, 1961. səh. 114
- ↑ 1 2 Dowsett, 1961. səh. 122
- ↑ Muyldermans, Joseph. La domination arabe en Arménie: extrait de l'histoire universelle de Vardan; traduit de l'arménien et annoté; étude de critique textuelle et littéraire (fransız). Impr. J.-B. Istas. 1927.
- ↑ Aliyeva, Lala. "Religion and Political Power in the Caucasian Albania Prior to and During the Arab Conquests". Reconstructing the Past: Journal of Historical Studies. 2023: 5–18. doi:10.54414/pfyv4062. ISSN 2959-5207.
- ↑ Aşurbəyli, 2006. səh. 65
- ↑ Barthold & Golden 1978, p. 1174.
- ↑ Brook 2006, pp. 129–130.
- ↑ 1 2 Aşurbəyli, 2006. səh. 111-112
- ↑ Aşurbəyli, 2006. səh. 113
- ↑ Aşurbəyli, 2006. səh. 147
- ↑ "Qalmaqal yaradacaq sözlər: "Məhsəti Gəncədə pis mənada tanınırdı"". İstifadə tarixi: 14 noyabr 2025.
- ↑ Aşurbəyli, 2006. səh. 160-161
- ↑ Aşurbəyli, 2006. səh. 153
- ↑ Ələsgərzadə, Əjdər. Надписи архитектурных памятников Азербайджана эпохи Низами (Архитектура Азербайджана эпохи Низами). Баку. 1947. 369–390.
- ↑ Aşurbəyli, 2006. səh. 175
- ↑ 1 2 Aşurbəyli, 2006. səh. 178-179
- ↑ Aşurbəyli, 2006. səh. 278
- ↑ Aşurbəyli, 2006. səh. 313
- ↑ Aşurbəyli, 2006. səh. 306
- ↑ 1 2 Aşurbəyli, 2006. səh. 316
- ↑ Aşurbəyli, 2006. səh. 335
- ↑ Aşurbəyli, 2006. səh. 336
- ↑ "Tuti Bikə xanımın əsl adı nə idi?". Dzen.ru. Quba Xanlığı. 8 iyun 2025. İstifadə tarixi: 8 iyun 2025.
- ↑ Mustafazadə, 2005. səh. 104.
- ↑ Mustafazadə, 2005. səh. 179
- ↑ Mustafazadə, 2005. səh. 196
- ↑ "Azərbaycan qadın şairləri antologiyası", Bakı: "Avrasiya press", 2005. səh.28–29.
- ↑ 1 2 Molla Pənah Vaqif. Həyatı və yaradıcılığı (kollektiv), 2022. səh. 27
- ↑ Molla Pənah Vaqif: sələflər və xələflər – Erkən yeni dövr əlyazmaları və Azərbaycan mədəniyyətinin tarixi problemləri, 2017. səh. 31
- ↑ Molla Pənah Vaqif: sələflər və xələflər – Erkən yeni dövr əlyazmaları və Azərbaycan mədəniyyətinin tarixi problemləri, 2017. səh. 42
- ↑ Molla Pənah Vaqif. Həyatı və yaradıcılığı (kollektiv), 2022. səh. 28
- ↑ "Azərbaycan qadın şairləri antologiyası", Bakı: "Avrasiya press", 2005. səh.58.
- ↑ Azərbaycan SSR-nin Mərkəzi dövlət tarixi arxivi, Bakı, 1958, səh. 179–180
- Gadjiev, Murtazali. The Chronology of the Arsacid Albanians // Hoyland, Robert (redaktor). From Albania to Arrān: The East Caucasus between the Ancient and Islamic Worlds (ca. 330 BCE–1000 CE). Gorgias Press. 2020. 29–35. ISBN 978-1463239886.
- Gadjiev, Murtazali. "The role and place of Middle Persian language and writing in Caucasian Albania". Vostok (Oriens). 2021: 59–70.
- Dowsett, Charles. The History of the Caucasian Albanians. Oxford University. 1961. OCLC 445781.
- Barthold, W. & Golden, P. (1978). "K̲h̲azar". In van Donzel, E.; Lewis, B.; Pellat, Ch. & Bosworth, C. E. (eds.). The Encyclopaedia of Islam, Second Edition. Volume IV: Iran–Kha. Leiden: E. J. Brill. pp. 1172–1181. doi:10.1163/1573–3912_islam_SIM_4267. OCLC 758278456.
- Brook, Kevin Alan. The Jews of Khazaria, Second Edition. Plymouth: Rowman & Littlefield. 2006. ISBN 978-0-7425-4982-1.
- Sara Aşurbəyli. Şirvanşahlar dövləti. Bakı, "Avrasiya press", 2006, 416 səh.
- Mustafazadə, Tofiq. Quba xanlığı (az.). Bakı: Elm. 2005. 480 səh.
- Molla Pənah Vaqif. Həyatı və yaradıcılığı (kollektiv). Sənətkarın elmi pasportu–31. Bakı, "Elm və təhsil", 2022, 342 səh.
- "Molla Pənah Vaqif: sələflər və xələflər – Erkən yeni dövr əlyazmaları və Azərbaycan mədəniyyətinin tarixi problemləri" mövzusunda XV ənənəvi respublika elmi-nəzəri konfransının materialları, (Bakı, 20 oktyabr 2017), 97 s.