Azərbaycanda metallurgiya

Qara metallurgiyaya çuqun, polad istehsalı, dəmir filizinin hasilatı və emalı daxildir. Bakı, Sumqayıt və Daşkəsən şəhərləri böyük metallurgiyanın mərkəzləridir. 1954-cü ildən bəri Daşkəsəndə Dəmir filizi yataqları ilə yanaşı, bir filizayırma zavodu fəaliyyət göstərir. Sumqayıt boruyayma zavodunda borular və yayma məhsulları istehsal olunur. Prokat istehsalının həcmi ildə 700 min ton, borular isə ildə 540 min ton təşkil edir^[1].

Abşeronda həmçinin metal emalı zavodları da vardır. Qazax rayonunun Daş Salahlı kəndində hasil olunan bentonit və gildən polad qəliblərin hazırlanmasında istifadə olunur.

Azərbaycanda ən böyük metallurgiya müəssisəsi olan "Baku Steel Company" 2001-ci ildə Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə açılmışdır. Baku Steel Company tikinti armaturları, kvadrat kötükləri və başqalarının istehsalı ilə məşğul olur. Polad istehsalının illik həcmi 1 milyon tondur^[2].

Azərbaycanda əlvan metallurgiyanın inkişafı üçün elektrik enerjisi, alunit, molibden, civə ehtiyatları mövcuddur. Əlvan metallurgiya ən çox Gəncə - Qazax və Naxçıvan bölgələrində, eləcə də Abşeron yarımadasında inkişaf etmişdir. Əlvan metal emalı mərkəzləri: Sumqayıt və Gəncə alüminium zavodları, Bakı və Gəncə əlvan metal emalı zavodları, Sumqayıt alüminium yayma zavodu. Sumqayıt zavodu Azərbaycan SSR-də ilk əlvan metallurgiya müəssisəsi olmuşdur. Onun inşası 1949-cu ildə başlamış və ilk metal 1955-ci ildə alınmışdır^[3].

Gəncə zavodu Daşkəsəndəki Zəyəm yatağı sayəsində sulfat turşusu, alüminium oksidi, kalium gübrəsi istehsal edir. Alüminium Sumqayıtda da istehsal olunur. Bakıda metal məhsulları istehsal edən bir zavod vardır^[4].

İlham Əliyevin 11 fevral 2015-ci il tarixli 1047 nömrəli sərəncamına əsasən AzerGold Qapalı Səhmdar Cəmiyyəti fəaliyyət göstərir. Səhimdər Cəmiyyətin məqsədi tədqiqat, kəşfiyyat, habelə qiymətli və əlvan metalların hasilatı, emalı və satışı və bu sahədə yeni texnologiyaların tətbiqidir^[5]. 2017-ci ildə bu şirkət tərəfindən ixrac olunan qiymətli metalların həcmi 77340 milyon dollar təşkil etmişdir.

Qızıl hasilatı ilk dəfə Gədəbəydə 2009-cu ildə başlamışdır. 2013-cü ildə Qoşa yatağında, 2015-ci ildə Qadir, 2017-ci ildə Uğurda qızıl hasilatı başlandı. Azər Gold QSC 2016-cı ildə Çovdar yatağında qızıl hasilatına başladı. 2017-ci ildə 6390,8 kq qızıl hasil edildi. Buda 2016-cı ildəki hasilat həcmini 3,4 dəfə üstələmişdir. 2018-ci ilin yanvar-may aylarında qızıl istehsalı 2081,7 kq təşkil etmişdir ki, bu da əvvəlki ilin göstəricilərindən 19,5 % çoxdur. 2017-ci ildə Azərbaycan 139 milyon dollar dəyərində qızıl ixrac etmişdir. 2018-ci ilin ilk rübündə ixrac 30 milyon dollar təşkil etmişdir. Britaniyanın Anglo Asian Mining şirkəti 2018-ci ilin birinci rübündə 16.479 min unsiya qızıl istehsal etdi ki, bu da 2017-ci ilin eyni rübündə hasilatı 49% üstələdi. 2019-cu ildə isə hasilat təxminən 20 milyon dollar təşkil etdi^[6].

2024-cü il ərzində Azərbaycanda 2663.5 kq qızıl, 3184.9 kq isə gümüş istehsal edilib. Ölkədə qızıl istehsalı əvvəlki illə müqayisədə 3.5%, gümüş istehsalı isə 14% azalıb. 2025-cü il yanvar ayının 1-nə Azərbaycanda qızıl və gümüş üzrə hazır məhsul ehtiyatı müvafiq olaraq 56 kq və 334.9 kq təşkil edib.

2024-cü ilin yanvar-noyabr aylarında Azərbaycandan 1 milyon 299 min ABŞ dolları dəyərində 1390,2 kiloqram işlənməmiş gümüş (o cümlədən qızıl və ya platinlə qalvanik örtüklü gümüş) ixrac olunub. Bu göstərici əvvəlki ilin eyni dövrü ilə müqayisədə həcm baxımından 43,4% (1067 kq), dəyər baxımından isə 31% (579,3 min ABŞ dolları) azalıb. İxrac yalnız İsveçrəyə həyata keçirilmiş və məhsulun 1 kiloqramının orta qiyməti 934,7 ABŞ dolları təşkil eib. Ötən ilin ilk 11 ayında isə ölkədə ümumilikdə 3064,2 kiloqram gümüş istehsal edilib.^[7]

Hesabat dövründə Azərbaycana 1000 kiloqram yarımişlənmiş gümüş əsasən İsveçrədən idxal olunub. Bu məhsulun 1 kiloqramının orta idxal qiyməti 159,4 ABŞ dolları təşkil edib.^[7]

Bundan əlavə, ölkəyə 4 milyon 482,4 min ABŞ dolları dəyərində 2905 kiloqram gümüşdən hazırlanmış zərgərlik məmulatları idxal edilib. Bu məhsullar əsasən Türkiyədən (1319,9 kq), Çindən (1228,7 kq), Tailanddan (286,5 kq), Hindistandan (21,7 kq), ABŞ-dən (15,4 kq) və İtaliyadan (14,3 kq) idxal olunub.^[7]

• Sumqayıt Alüminium Zavodu
• Gəncə Alüminium Zavodu
• Bakı Poladtökmə
• Bakusteelcompany
• Sumqayıt boruyayma zavodu
• AzerGold
• "Global Construction" QSC
• "Atahan Dəmir Sənaye" QSC
• Daşkəsən Filizsaflaşma
• "Azərboru"
• "Azərqızıl"