Butun axtardiqlarinizi tapmaq ucun buraya: DAXIL OLUN
  Mp4 Mp3 Axtar Yukle
  Video Axtar Yukle
  Shekil Axtar Yukle
  Informasiya Melumat Axtar
  Hazir Inshalar Toplusu
  AZERI CHAT + Tanishliq
  1-11 Sinif Derslikler Yukle
  Saglamliq Tibbi Melumat
  Whatsapp Plus Yukle(Yeni)

  • Ana səhifə
  • Təsadüfi
  • Yaxınlıqdakılar
  • Daxil ol
  • Nizamlamalar
İndi ianə et Əgər Vikipediya sizin üçün faydalıdırsa, bu gün ianə edin.
 Kömək
Kitab yaradıcısı ( deaktiv et )
 Bu səhifəni kitabınıza əlavə edin Kitabı göstər (0 səhifə) Səhifə təklif edin

Azərbaycanda ümumtürk kimliyi və mədəniyyəti

  • Məqalə
  • Müzakirə

Azərbaycanda ümumtürk kimliyi və mədəniyyəti — XX əsrin əvvəllərindən sovet dövrünün ilkin dövrlərinə qədər Azərbaycanda türkçülüyün inkişafı, müstəqillik dövründə Türk Dövlətləri Təşkilatı daxilində və xaricində Azərbaycanın türkdilli dövlətlərlə mədəni əlaqələrini artırması, ümumtürk kimliyi və mədəniyyətinin təbliği və s.

2023-cü il üçün Türk dünyasının mədəniyyət paytaxtı seçilmiş Şuşaya həsr edilmiş Azərbaycan poçt markası

Mündəricat

  • 1 Tarixi-mədəni arxa plan
    • 1.1 Azərbaycan türk mədəniyyətinin inkişafı
    • 1.2 Orta əsrlər və erkən müasir dövr əlaqələri
  • 2 Tarixi
    • 2.1 XX əsrin əvvəlləri
    • 2.2 İlkin sovet dövrü
    • 2.3 Repressiyalar
    • 2.4 Müstəqillik dövrü
  • 3 Ortaq layihələr
    • 3.1 UNESCO qeyri-maddi mədəni irs əməkdaşlığı
    • 3.2 Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti Təşkilatı layihələri
    • 3.3 Böyük Qayıdış
  • 4 Siyasətdə rolu
  • 5 Azərbaycanda ortaq türk tarixi və mədəniyyəti
    • 5.1 Türk yazılı abidələrinin nəşri
    • 5.2 Göytürklər
    • 5.3 Teymurilər və çağatayca
  • 6 Azərbaycan mədəniyyətinin Türk dünyası mədəniyyəti ilə müqayisəsi
  • 7 İstinadlar
  • 8 Ədəbiyyat

Tarixi-mədəni arxa plan

Azərbaycan türk mədəniyyətinin inkişafı

Əsas məqalələr: Azərbaycan mədəniyyəti, Azərbaycan mühiti, və Azərbaycan kimliyi

Azərbaycana türklərin gəlişi hunların dövründə başlamış və daha sonra davam etmişdir. Türk köçərilərinin daimi olaraq bölgəyə girişi Xəzər xaqanlığı dövrü üçün xarakterik idi, baxmayaraq ki, o dövrdə salınmış daimi türk məskənləri haqqında dəqiq məlumatlar yoxdur.[1] XI–XIII əsrlərdə Səlcuqlar və Elxanilər dövründə türk oğuz tayfalarının Şərqi Zaqafqaziya və İran Azərbaycanına gəlişi ilə Azərbaycan xalqı formalaşmağa başlamış və bu proses XV əsrin sonlarına qədər davam etmişdir.[2][3]

Azərbaycanlıların formalaşmasında oğuz dili əsas rol oynamışdır və Azərbaycan dili oğuz dilidir. Qıpçaq elementləri əvvəlcə qulam (kölə) şəklində mövcud olmuş, daha sonra isə böyük miqdarda olmaqla oğuzlarla birlikdə mövcud idi.[4] Türk milli kimliyi və mədəniyyəti Elxanilər dövründə (1256–1335-ci illər) və Elxaniləri əvəz edib, ənənələrini yaşadan dövlətlərin dövründə çiçəklənmişdir.[5] Cəlairilər dövründə Sultan Əhmədin Azərbaycan dilində əsər yaratması ("Eyləməz" qəzəli) kimlik quruculuğunda simvol, məna və dəyərləri təyin edərək mənəvi xəritə ortaya qoyur, Cəlairi-türk kimlik qaynaşmasında üstün olan türklərin və türk dilinin davamlılığını təmin edirdi. Monqol mənşədən gələn, İraqda yaşayıb türkləşən Cəlairilərin nümayəndəsi olan Sultan Əhmədin türk dilində yazması monqol və türk kimliyinin qaynaşması baxımından yaxşı nümunədir.[6]

Orta əsrlər və erkən müasir dövr əlaqələri

Əsas məqalələr: Azərbaycan təsiri, Qafqaz və tarixi Azərbaycan ərazisində monqol–türk əlaqələri, və Azərbaycan–Çağatay mədəni əlaqələri

Fuat Köprülü qeyd edir ki, hal-hazırda Azərbaycan dili adlandırılan türk ədəbi dialekti tarixən Xorasandan Anadoluya, Qafqazdan Bağdada qədər yayılmışdı.[7] Dil nöqteyi-nəzərindən baxıldığı zaman İldırım Bəyazid ilə Qazi Bürhanəddin, Fateh Sultan Mehmet ilə Uzun Həsən, Yavuz Sultan Səlimlə Şah İsmayıl Xətai arasındakı münaqişə sadəcə hərbi-siyasi deyildi. Bu tarixi hadisələrin gedişində Yaxın Şərqin türk etnomədəni ərazisinin iki əsas komponentinin, eləcə də iki türk ədəbi dilinin — Osmanlı və Azərbaycan dillərinin yayılma və təsir sahələrinin sərhədləri müəyyən edilmişdir.[8]

Azərbaycan ədəbiyyatı Osmanlı, Türkmən və Çağatay ədəbiyyatları arasında körpü rolunu oynamışdır.[9] Osmanlı dövlətində paytaxtdan uzaq regionlarda, həcc və ticarət yollarında hərəkət edən karvanlar vasitəsilə Osmanlı şairləri ilə Azərbaycan və Şərqi türk şairləri arasında qəzəl və digər nəzm növlərinin bir növ "mübadilə"si aparılmışdır.[10] Azərbaycanlı-türkmənlər Osmanlı ali saray musiqisinə başlıca olaraq təsir etmişdilər.[11] Azərbaycanlı Xacə Əbdülqadir bin Qeybi Marağainin Osmanlı türk musiqinin qurucusu kimi verilməsi mənşəyini dövrün Osmanlı musiqiçilərinin şifahi ənənələrindən götürür.[12] Azərbaycanlı-türkmənlər həm İran fars dili və mədəniyyətində, həm də dil və mənşə baxımından bağlı olduqları Osmanlı türk mədəniyyətində dominant olduqları üçün iki mədəniyyət arasında elçi rolunu oynamış, xüsusilə Osmanlı ali saray mədəniyyətinin yaranmasına rəhbərlik etmişlər.[11] Azərbaycan türklərinin Türk dünyası ilə əlaqələrini zəiflədən amillərdən biri Səfəvilər dövründə onların şiəliyə bağlılığıdır.[13]

Tarixi

XX əsrin əvvəlləri

Əsas məqalələr: Azərbaycan milli oyanışı və Cədidizm
 
İsmayıl Qaspıralı, Həsən bəy Zərdabi və Əlimərdan bəy Topçubaşov (soldan sağa)

1905-ci ildə Əli bəy Hüseynzadə "Türkləşmək, İslamlaşmaq və Avropalaşmaq" fikrini Tiflisdə irəli sürmüşdür. Onun bu ideyası Ziya Gökalpa da təsir etmiş, Türkiyə yazıçısı Əli Canip Yöntem (1887–1967) Hüseynzadəni Ziya Gökalpa türkçülük aşılayan iki adamdan biri olaraq (digəri Abdullah Cevdət) qeyd etmişdir.[14] Ziya Gökalp "ümumi türk millətinin vətəni haradır?" sualını belə cavablandırmışdır:[14]

Vətən nə Türkiyədir türk üçün nə Türkistan;
Vətən böyük və əbədi bir ölkədir: Turan.

Əli Canip Yöntemə görə, Gökalp bu mənzumədəki ruhu özünə Turan soyadını götürən Əli bəy Hüseynzadədən almışdır.[14] Azərbaycan bayrağında da Əli bəy Hüseynzadənin "Türkləşmək, İslamlaşmaq, Müasirləşmək" düsturu istifadə edilmişdir, göy rəng türklüklə əlaqəlidir.[15] Azərbaycan Respublikasının rəsmi dövlət himninin müəllifi Üzeyir Hacıbəyov yazırdı: "Azərbaycan Cümhuriyyəti sağlam milli özül üzərində və türk düşüncəsi ilə yaradılıb… Eyni zamanda, Azərbaycan yeni cəmiyyət formalaşdırmağa, Avropa düşüncəsi ilə hərəkət etməyə çalışırdı. Bayrağımızdakı üç rəng bu elementləri özündə əks etdirir".[16] Britannika Ensiklopediyasına görə, 8 türk xalqı (azərbaycanlılar, osmanlılar, çağataylar, tatarlar, qazaxlar, qıpçaqlar, səlcuqilər və türkmənlər) Azərbaycan bayrağının ulduzunun 8 guşəsində əks edimişdir.[17]

Müsavat partiyasının lideri Məhəmməd Əmin Rəsulzadə türk kimliyini müdafiə edirdi ("Bizim dilimiz türk, milliyyətcə türkük"), lakin bu pantürkizm Rusiya əsaslı idi və İsmayıl Qaspıralının islam modernizmindən qaynaqlanırdı.[18]

İlkin sovet dövrü

 
Birinci Türkoloji Qurultay iştirakçıları

1920–1930-cu illərdə Bakı şəhəri bütün türk xalqlarının mədəni həyatının mərkəzinə çevrilmişdir. Burada Tatarıstan, Özbəkistan, türkdilli Krım, Türkiyə və s. yerlərin görkəmli ziyalıları yaşayır və fəaliyyət göstərirdilər.[19]

1926-cı ilin 26 fevral-6 mart tarixlərində Bakı şəhərində SSRİ ərazisində yaşayan türk xalqlarının tarixi, ədəbiyyatı, dili, əlifbası, etnoqrafiyası və mədəniyyəti ilə bağlı, yaxın gələcək üçün düşünülmüş bir sıra mühüm və əhəmiyyətli qərarların qəbul edildiyi Birinci Türkoloji Qurultay keçirilmişdir .[20] Birinci Türkoloji Qurultayda türk dillərinin yeddi böyük problemi (əlifba, imla-orfoqrafiya, termin, tədris-metodika, qohum və qonşu dillərin qarşılıqlı əlaqəsi və interferensiya problemləri, türk dillərinin ədəbi dil problemləri, o cümlədən ortaq ədəbi dil məsələsi, ulu dil nəzəriyyəsi və türk dillərinin tarixi problemləri) müzakirə obyekti olmuş və müvafiq qərarlara imza atılmışdır.[21]

SSRİ-də latın yazı sisteminə keçidin öncüsü Azərbaycan idi. 1922-ci ildə Səməd ağa Ağamalıoğlunun başçılıq etdiyi komissiya latın yazı sisteminə əsaslanan əlifba layihəsini təqdim etmişdir.[22][23] Bu əlifba Sovet Azərbaycanında tətbiq edilmişdir. 1920-ci illərdə Azərbaycan yazısının əsasında Sovet İttifaqının türk xalqları üçün Yanalif yazısı yaradılmışdır.[24] Beləliklə, Azərbaycan əlifba islahatı Türk yazı inqilabına başçılıq etmiş, bütün Türk dünyasına birbaşa təsir etmişdir.[25] Atatürk islahatları çərçivəsində qəbul edilən türk əlifbası Azərbaycan əlifbasından təsirlənərək yaradılmışdı.[24] Azərbaycan ziyalıları bu dövrdə Türkiyədə əlifba dəyişikliyini dəstəkləmiş, bununla bağlı qəzet və jurnallarda yayımlar etmişdilər.[26] Kəraim filoloqu Seraya Şapşalın latın əlifbasına keçidlə bağlı fikrinin yaranması sadəcə Türkiyə türkcəsindəki islahatla bağlı deyildi, onun tanıdığı Azərbaycan dilinin də latın əlifbasına keçməsi Sapşala təsir etmişdi. Sapşal Polşada yaşayanda Azərbaycan daxil olmaqla, Qafqaz regionunun müstəqilliyini bərpa etmək istəyən Prometey hərəkatı ilə əlaqələr saxlayırdı. O, mütləq Azərbaycandakı latın əlifbasına keçid prosesini də izləyirdi.[27]

Repressiyalar

Əsas məqalə: Azərbaycanda Stalin repressiyaları

17 may 1937-ci ildə "Kommunist" və "Bakinski raboçi" qəzetlərində Əhməd Cavada, Hüseyn Cavidə, həmçinin müsavatçılara, pantürklərə, milliyyətçilərə aid edilən yazıçılara qarşı məqalələr peyda olmuşdur.[28]. 1937-ci ilin 4 iyununda gecə saatlarında Əhməd Cavad, Mikayıl Müşfiq, Hüseyn Cavid, Hacı Kərim Sanılı[29] və Atababa Musaxanlı həbs edilmişdir.[30] 1940-cı ildə Yusif Vəzir Çəmənzəminli əks-inqilabi müsavatçı-milliyyətçi təşkilatda iştiraka görə və pantürk və trotskiçi təbliğat apardığına görə, 8 il müddətinə əmək düşərgəsinə məhkum edilmişdir.[31]

1937-ci ilin 18 mart tarixində Əziz Qubaydullin həbs edilmişdir.[32] 19–20 mart tarixlərində keçirilən Azərbaycan Kommunist Partiyası iclasında Mircəfər Bağırov Əziz Qubaydullin və Bəkir Çobanzadəni "pantürkizmin Azərbaycandakı görkəmli üzvləri" adlandırmışdı.[33]

İstintaq ərzində Bəkir Çobanzadə guya 1934-cü ildə yaradılmış pantürkist "Ümumittifaq Vahid Mərkəzi"nin mövcudluğunu etiraf etmişdir. Tədricən, böyük bir "ümumittifaq, əks-inqilabi, üsyançı, pantürkist" təşkilatla bağlı cinayət işi ortaya çıxarılmışdır.[34] Əziz Qubaydullin ittiham aktında "SSRİ ərazisində pantürkizmin ideoloqlarından biri" kimi təqdim edilmişdir.[35]

Şair və Azərbaycan ədəbiyyatı tarixçisi Mikayıl Rəfili "əks-inqilabi, pantürkizm ideyalarını ədəbiyyata gizli yolla gətirdiyinə… Azərbaycan xalq poeziyasına qarşı sərt çıxış etdiyinə, formalist meylləri müdafiə etdiyinə görə" Azərbaycan Yazıçılar İttifaqından xaric edilmişdir.[36] İdris Həsənovun isə uzun müddət Azərbaycan dili sahəsində "pantürkist və təxribat işi" apardığı iddia edilmişdir.[37]

  •  
    Bəkir Çobanzadə
    (1893-1937)
  •  
    Əziz Qubaydullin
    (1887-1937)
  •  
    Xalid Səid Xocayev
    (1893-1937)

Müstəqillik dövrü

Əsas məqalə: Azərbaycan–Türk Dövlətləri Təşkilatı münasibətləri
 
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevə Türk Dünyasının Ali Ordeninin təqdim edilməsi mərasimi

Türkdilli Ölkələr Dövlət Rəhbərləri Zirvəsi 1992-ci ildən bəri, Azərbaycanın da iştirakı ilə keçirilməyə başlanmışdır.[38][39] 3 oktyabr 2009-cu ildə IX Türkdilli Ölkələr Dövlət Rəhbərləri Zirvəsində Naxçıvan müqaviləsi imzalanmış, Türk Şurası yaradılmışdır. Buna görə də 3 oktyabr tarixi Türkdilli Dövlətlərin Əməkdaşlıq Günü olaraq qeyd edilir.[40] Türk Dövlətləri Təşkilatının bayrağının səkkizguşəli ulduzu isə Azərbaycan bayrağından götürülmüşdür.[41]

2021-ci ildə Azərbaycanla Türkiyə arasında imzalanmış Şuşa Bəyannaməsinə türk mədəniyyətinin beynəlxalq səviyyədə təbliği və təşviqi məsələləri, türk həmrəyliyinin artırılması məqsədilə Türk dünyasının təşkilatları və layihələri çərçivəsində həyata keçirilən fəaliyyətə təkan verilməsi məsələləri daxil edilmişdir.[42] 2024-cü ildə qəbul edilmiş Türk dünyası Xartiyasında türk xalqlarının ortaq tarix, mədəniyyət və adət-ənənələri məsələsi qeyd edilmiş, vahid türk mühiti xartiyanın əsas prinsiplərindən biri olaraq göstərilmiş, ortaq əlifbanın yaradılmasının vacibliyi burada razılaşdırılmışdır.[43] 2025-ci ildə Azərbaycanın da daxil olduğu türkdilli dövlətlərin imzaladığı Budapeşt Bəyannaməsi "Türk Dünyası Xartiyası"nı türk xalqlarının ortaq mədəniyyətinin, adət-ənənələrinin, dilinin və tarixinin əsas ifadəsi və onların ortaq türk kimliyinin möhkəmləndirilməsi üçün birləşdirici çərçivə kimi tanımışdır.[44]

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev 2024-cü ildə keçirilən, özünün andiçmə mərasimində Türk Dövlətləri Təşkilatını Azərbaycan üçün prioritet elan etmişdir:[45]

  ... Türk Dövlətləri Təşkilatı çərçivəsində səylərimizi davam etdirəcəyik. Bu, bizim üçün prioritetdir, mən bunu açıq demək istəyirəm, yəqin ki, indi aparılan siyasət də hər kəsə bunu aydın göstərir. Bu, bizim üçün əsas beynəlxalq təşkilatdır, çünki bu, bizim ailəmizdir. Bizim başqa ailəmiz yoxdur. Bizim ailəmiz Türk dünyasıdır.  

Azərbaycanda Birinci Türkoloji Qurultayın 80[46] və 90[47] illik yubileyi qeyd edilmişdir.[48] TÜRKSOY-un baş katibi, Qırğızıstanın xalq yazıçısı Sultan Rayev Birinci Türkoloji qurultayı XX əsrin əvvəlində türk xalqlarının, xüsusən Azərbaycan xalqının mədəni həyatında ən əhəmiyyətli hadisələrdən biri adlandırmışdır.[49] 7 oktyabr 2025-ci ildə qəbul edilən Qəbələ bəyannaməsində türk dövlətləri 2026-cı ildə Birinci Türkoloji Qurultayın 100 illiyini və latın əlifbasına keçidi təntənəli şəkildə qeyd etməyə çağrılmışdır. Sənəddə həmçinin Şəkidə Türk Dövlətləri Sənətkarlıq Festivalının keçirilməsi mədəni inteqrasiyanı gücləndirən bir vasitə olaraq təqdir edilmişdir.[50][51]

2025-ci ilin oktyabrında Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın verdiyi qərar nəticəsində, azərbaycanlıların və digər türksoylu şəxslərin Türkiyədəki statusuna dəyişiklik edilib. Qərar nəticəsində, azərbaycanlılar daxil olmaqla türksoylu şəxslər Türkiyədə əcnəbi sayılmayacaq, sosial və iqtisadi həyatda türk vətəndaşlarının şərtləri ilə eyni olan şərtlər əsasında fəaliyyət göstərib işləyə biləcəklər.[52]

Ortaq layihələr

UNESCO qeyri-maddi mədəni irs əməkdaşlığı

Əsas məqalə: Azərbaycanda UNESCO-nun qeyri-maddi mədəni irs siyahısı

Azərbaycanın digər 5 türk dövlətinin hamısı ilə ortaq UNESCO qeyri-maddi mədəni irsi var. Ən çox ortaq irs Türkiyə ilədir (cəmi 11 irs). Novruz bayramı və Molla Nəsrəddin Azərbaycan daxil olmaqla 6 türk dövlətinin və digər qeyri-türk dövlətlərinin ortaq qeyri-maddi mədəni irsdir.

Qeydiyyata alınmış qeyri-maddi mədəni irs
Türk ölkənin/irsin adı Novruz Lavaş Dədə Qorqud Miniatür Çay mədəniyyəti Molla Nəsrəddin İpəkçilik Balaban Sədəfvurma Təzhib İftar Ümumi say
  Qazaxıstan  Y  Y  Y  Y 4
  Qırğızıstan  Y  Y  Y 3
  Özbəkistan  Y  Y  Y  Y  Y  Y 6
  Türkiyə  Y  Y  Y  Y  Y  Y  Y  Y  Y  Y  Y 11
  Türkmənistan  Y  Y  Y 3
 
Azərbaycanla ortaq UNESCO qeyri-maddi mədəni irsi olan ölkələr

Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti Təşkilatı layihələri

Həmçinin bax: Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti Təşkilatı

Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti Təşkilatının ilk sədri Azərbaycan mədəniyyət naziri Polad Bülbüloğlu olmuşdur. O, təşkilata 1994–2008-ci illər ərzində sədrlik etmişdir.[53] Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti Təşkilatı çərçivəsində 2012-ci ildə Mirzə Fətəli Axundzadənin 200 illiyi, 2017-ci ildə Molla Pənah Vaqifin 300 illiyi, 2018-ci ildə Qara Qarayevin 100 illiyi, 2019-cu ildə İmadəddin Nəsiminin 650 illiyi, 2021-ci ildə Nizami Gəncəvinin 880 illiyi, 2022-ci ildə Fikrət Əmirovun 100 illiyi, 2025-ci ildə Bəxtiyar Vahabzadənin 100 illiyi keçirilmişdir.[54][55]

Azərbaycan 2013–2020-ci illərdə keçirilən Türkviziya Mahnı Müsabiqəsində iştirak etmiş, 2013-cü ildə keçirilən birinci yarışmada Azərbaycanı təmsil edən Fərid Həsənov "Yaşa" mahnısı ilə qalib gəlmişdir. Müsabiqədə Belarus, İran və Gürcüstandan olan azərbaycanlılar yaşadıqları ölkələri təmsil edərək, Azərbaycan dilindəki mahnılarla çıxış etmişdir.[56][57] Azərbaycan həmçinin Bala Türkviziya Mahnı Müsabiqəsinin birinci yarışmasının qalibi olmuşdur. 5 yaşlı Nuray Rəhman və 14 yaşlı Əhməd Əmirli bu müsabiqədə "Uşaqlıq illəri" mahnısı ilə çıxış etmişdir.[58]

2016-cı il üçün Şəki şəhəri Türk dünyasının mədəniyyət paytaxtı elan edilmişdir. Şəkidə 2016-cı ilin aprel ayında "paytaxt" ilinin açılış mərasimi keçirilmiş, qonaqlar Şəki Xan Sarayı, çövkən oyunu, musiqi və folklor kollektivləri, el sənətkarları və s. ilə tanış edilmişdir.[59]

Şuşa şəhəri 2023-cü il üçün Türk dünyasının mədəniyyət paytaxtı elan edilmişdir.[60] Həmin il keçirilən VI "Xarıbülbül" Beynəlxalq Festivalında TÜRKSOY-a daxil olan ölkələr, regionun türkdilli ölkələri və xalqlarının kollektivləri çıxış etmişdir. Çıxış edənlər arasında Qırğızıstan, Türkiyə, Qazaxıstan, Türkmənistan, Macarıstan, Özbəkistan, eləcə də Özbəkistanın Qaraqalpaqıstan Muxtar Respublikası, Qaqauziya (Moldova), Rusiya Federasiyasının Tatarıstan, Altay, Tıva, Xakasiya, Yakutiya respublikaları, Şimali Kipr nümayəndələri var idi.[61] 2024-cü ildə üçün Lənkəran şəhəri "Türk dünyasının Gənclər paytaxtı" seçilmişdir.[62]

Böyük Qayıdış

Əsas məqalə: Böyük Qayıdış
 
Türk Dövlətləri Təşkilatının liderlərinin Türkmənistan tərəfindən maliyyələşdirilən Füzuli məscidinin onlayn təməlqoyma mərasimində iştirakı

Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan,[63] Özbəkistan Prezidenti Şavkat Mirziyoyev,[64] Qazaxıstan Prezidenti Qasım-Comərd Tokayev,[65] Türkmənistan Xalq Məsləhətinin sədri Qurbanqulu Berdiməhəmmədov Azərbaycanın mədəniyyət paytaxtı Şuşaya və digər Qarabağ şəhərlərinə səfər etmiş, burada Şuşanın tarixi yerləri, Cıdır düzü və Qarabağ atları ilə, Qarabağın digər şəhərlərində görülən quruculuq işləri ilə tanış edilmişdir. Şuşadan başqa, Şavkat Mirziyoyev Füzuli və Xankəndidə, Qurbanqulu Berdiməhəmmədov və Qasım-Comərd Tokayev isə Füzulidə olmuşdur.[66][67][68][69][70][71][72] Qırğızıstan Prezidenti Sadır Japarov Ağdamın Xıdırlı kəndini ziyarət etmişdir.[73]

Füzuli rayonunda Qazaxıstan tərəfinin sərmayəsi ilə Kurmanqazı adına Uşaq Yaradıcılıq Mərkəzin tikilmişdir.[74] Azərbaycan və Özbəkistan rəsmiləri 23 avqust 2023-cü ildə Füzulidəki Mirzə Uluqbəy adına məktəbin açılışında iştirak etmişdir, bu məktəb Özbəkistanın sərmayəsi ilə tamamlanmış layihə idi.[75] Qırğızıstan sərmayəsi ilə Ağdamın Xıdırlı kəndində Ayköl Manas adına orta məktəb tikilmişdir.[76] Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu Füzulinin Qoçəhmədli kəndinin bərpasında iştirak etmək istədiyini bəyan etmişdir.[77] Türkiyə Şuşada qurduğu seysmoloji stansiyasını Azərbaycana hədiyyə etmişdir.[78] Türkmənistanın Qurbanqulu Berdımuhamedov adına Uşaq xeyriyyə fondunun Füzulidə məscid tikməsi planlaşdırılır.[79]

Azərbaycan tərəfi Türk Dövlətləri Təşkilatının üzvlərinin Qarabağ və Şərqi Zəngəzurda görülən bərpa və quruculuq işlərində iştirakını yüksək qiymətləndirmiş, bu fəaliyyətin təşkilatın işinə əlavə dəyər qatdığını bildirmişdir.[80]

Siyasətdə rolu

Əsas məqalə: Azərbaycan–Türk Dövlətləri Təşkilatı münasibətləri
 
"Bir millət, iki dövlət" konsepsiyasına həsr edilmiş Azərbaycan poçt markası

Azərbaycan və Türkiyə arasındakı münasibətlər "bir millət, iki dövlət" şüarı ilə inkişaf etdirilir.[81][82] İki dövlət arasında 2010-cu ildə Türkiyə-Azərbaycan Strateji Əməkdaşlıq Sazişi, 2021-ci ildə isə müttəfiqlik münasibətləri ilə bağlı Şuşa Bəyannaməsi imzalanmışdır.[83]

Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı olaraq, Azərbaycanın üzləşdiyi milli təhlükəsizlik problemləri Azərbaycan rəhbərliyinin regional layihələr və müttəfiqliklərlə bağlı fikirlərinə təsir etmiş, türk həmrəyliyi və Şərq-Qərb dəhlizinin və ya tarixi İpək Yolunun inkişaf etdirilməsi kimi ideyalara üstünlük verilməsinə gətirib çıxartmışdır. Türk həmrəyliyi və qədim İpək Yolunun bərpası ideyaları bir-birini möhkəmləndirən layihələr olaraq düşünülmüşdür. Beləliklə, Cənubi Qafqaz və Mərkəzi Asiya mədəni cəhətdən türkdilli ölkələrin, iqtisadi cəhətdən İpək Yolu ölkələrinin yerləşdiyi məkanlar olaraq, bir-birindən ayrılmaz şəkildə bağlı olan regionlar olaraq görülmüşdür.[84]

Azərbaycan Türk Dövlətləri Təşkilatından başqa, Türkdilli Dövlətlərin Parlament Assambleyasının, Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti Təşkilatının, Beynəlxalq Türk Akademiyasının, Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun, Türk Biznes Şurasının və Türk Ticarət və Sənaye Palatasının üzvüdür. Türkdilli Dövlətlərin Parlament Assambleyası və Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun mənzil-qərargahı Bakıda yerləşir.[85]

Azərbaycan İkinci Qarabağ müharibəsində qalib gəldikdən sonra Ermənistan ərazisindən keçməklə, əsas Azərbaycan ərazisini Naxçıvan və Türkiyə ilə birləşdirəcək Zəngəzur dəhlizinin yaradılmasını təklif etmişdir. Azərbaycan rəhbərliyi bu layihənin bütün Türk dünyasını birləşdirəcəyini dəfələrlə qeyd etmişdir.[86]

Azərbaycanda ortaq türk tarixi və mədəniyyəti

Türk yazılı abidələrinin nəşri

SSRİ EA-nın Azərbaycan filialında işləyən Xalid Səid Xocayev Mahmud Kaşğarinin "Divani lüğətit-türk" əsərini Azərbaycan dilinə tərcümə etmişdir. Xocayev Kaşğarinin "Divan"ının sadəcə ərəb dilindən Azərbaycan türkcəsinə tərcüməsini gerçəkləşdirməklə kifayətlənməmiş, türkologiyanın çağdaş prinsipləri baxımından əsərin ilk izahlı, elmi tərcüməsini yaratmışdır.[87]

1993-cü ildə "Oğuz kağan" dastanı Füzuli Bayat tərəfindən uyğur dilindən Azərbaycan dilinə transliterasiya edilərək nəşr edilmişdir.[88] 2005-ci ildə K. V. Nərimanoğlu və F. Uğurlu tərəfindən Oğuznamənin Uzunkörpü variantı Azərbaycanda nəşr edilmişdir.[89]

1995-ci ildə Heydər Əliyevin rəhbərlik etdiyi Azərbaycan nümayəndə heyəti "Manas" dastanının 1000 illik yubileyində iştirak etmişdir. Azərbaycan şairi və tərcüməçisi Adil Cəmil isə Keneş Yusupovun nəsr şəklində hazırladığı "Manas dastanı"nı Azərbaycan dilinə tərcümə etmiş, əsər 2009-cu ildə Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin Natəvan klubunda təqdim edilmişdir. Daha sonra Adil Cəmil "Manas dastanı"nın poetik formasını tərcümə edərək Azərbaycan dilində bir poemaya çevirmişdir.[90]

Azərbaycanda "Qutadqu bilik" nisbətən az öyrənilmişdir. Buna baxmayaraq, M. Seyidovun, F. Zeynalovun, V. Aslanovun, Ə. Səfərlinin, P. Xəlilovun, A. Rüstəmovanın tədqiqatları bu sahə üçün kifayət sayılmasa da dəyərli işlərdir.[91] Əsərin Azərbaycan dilinə tərcüməsi 2006-cı ildə, Kamil Vəliyev və Ramiz Əskər tərəfindən edilmişdir.[92]

Göytürklər

 
Azərbaycanın 5 manatlıq əsginasının arxa üzündə Orxon-Yenisey əlifbası və Gül Tegin kitabəsi çap olunub. Kitabədə yazılır: "Türk millətinin adı, sanı yox olmasın deyə, atam Xaqanı və anam Xatunu ucaltmış olan Tanrı, dövlət verən Tanrı, Türk millətinin adı, sanı yox olmasın deyə, məni o taxta oturtdu. Tanrı lütf etdiyi üçün, mən də qutlu olduğum üçün Xaqan oldum".

XX əsrin 30-cu illərində Orxon yazılarının Azərbaycanda araşdırılması başlanmış, ancaq sovet hökumətinin mənfi münasibəti bu araşdırmalara maneə yaratmışdır. XX əsrin 60-cı illərində qədim türkcənin universitetdə bir dərs kimi öyrədilməsi prosesi başlamışdır. 1967-ci ildə filologiya və dil-ədəbiyyat fakültələrində ilk dərslər keçirilmişdir. Gənc müəllim Əbülfəz Rəcəbov İqor Alekseyeviç Batmanovun Qırğızıstanda doktorantura üzrə tələbəsi olmuş, göytürk yazıları üzrə elmi araşdırmalar aparıb, elmi iş yazmışdır. Yunus Məmmədov isə qədim türkcənin qrammatikası üzrə elmi iş yazmışdır, uzun müddət Türkiyədə qədim türkcə dərsləri vermişdir.[93]

XX əsrin 70-ci illərində Göytürk yazıları ilə bağlı dərsliklər və kitablar nəşr edilmişdir. 1990-cı illərdə Azərbaycanın müstəqilliyi nəticəsində göytürk dili və ümumiyyətlə qədim türk dili ilə bağlı elmi araşdırmaların sayı artmışdır. Bu sahədə Əbülfəz Amanaoğlu, Əbülfəz Rəcəbov və Yunus Məmmədovun kitabları nəşr edilmişdir. Azərbaycanda qədim türkcənin tədqiqatında daha çox söz dağarcığı tədqiq edilmiş, etimoloji inkişaf, leksik təbəqələr, onomastik ad sistemi öyrənilmişdir. Bundan başqa Göytürk yazılarının fonetik-morfoloji kateqoriyaları tarix müqayisə və digər dilçilik üsullarının istifadəsi ilə tədqiq edilmişdir.[93][94]

Azərbaycan yazıçısı Bəxtiyar Vahabzadə göytürklərlə bağlı "Özümüzü kəsən qılınc" pyesini yazmış, pyes 1998-ci ildə ilk dəfə səhnəyə qoyulmuşdur. Əsərin mövzusu Birinci Göytürk Xaqanlığının Çinə qarşı apardığı mübarizə haqqındadır. Əsərin baş qəhrəmanı Kür Şaddır. Əsərin ikinci adı "Göytürklər"dir. "Özümüzü kəsən qılınc" pyesinin premyerasında Azərbaycan Prezidenti Heydər Əliyev iştirak etmiş, tamaşanı yüksək qiymətləndirmişdir.[95][96]

Azərbaycanın 5 manatlıq əsginasının arxa fonunda yazının inkişaf tarixi – Qobustan petroqlifləri, Orxon-Yenisey əlifbası və müasir Azərbaycan yazısı verilmişdir.[97]

Teymurilər və çağatayca

Həmçinin bax: Azərbaycan–Çağatay mədəni əlaqələri

Azərbaycan dili,[98] ədəbiyyatı[99] və folkloru[100] tarixən Çağatay mühiti ilə əlaqədə olmuş, bu təsir XIX əsrdə də davam etmişdir.[101] 1902-ci ildə Azərbaycan rəssamı Mir Möhsün Nəvvab Əmir Teymurun portretini çəkmişdir.[102] Elmira Şahtaxtinskaya isə "Bütün bəşəriyyətə" silsilə portretlərindən birini Əlişir Nəvaiyə həsr etmişdir.[103]

Azərbaycan yazıçısı Hüseyn Cavid "Topal Teymur" tarixi dramını yazmışdır. Əsərdə milliyyətçilik motivləri tapılmış,[104] M. Ələkbərli 1934-cü ildə Sovet Yazıçılarının I Ümumittifaq Qurultayında bu dram əsərində "Teymurun türk-tatar monqol xalqlarını vahid Turan imperiyası bayrağı altında birləşdirmək ideyaları" ilə ideallaşdırıldığını qeyd etmişdir.[105] Hüseyn Cavid 1937-ci ildə həbs olunanda ona qarşı irəli sürülən çoxsaylı ittihamlar arasında Əmir Teymur şəxsiyyətinin təbliği ittihamı da var idi.[106]

"Nəsimi" filmində Yusif Vəliyev Əmir Teymur obrazını yüksək səviyyədə canlandırmış, Həsən Seyidbəyli çəkiliş zamanı aktyoru kənara çəkərək ona "Yusif, nəzərə al ki, biz "Nəsimi" filmini çəkirik, "Əmir Teymur"u yox" deməyə məcbur olmuşdur. Bu, ona görə idi ki, Əmir Teymur rolunun xarizması baş qəhrəman olan Nəsimi obrazını geridə qoyurdu.[107]

Əmir Teymur obrazı həmçinin "Fatehlərin divanı" televiziya serialında divana çəkilmiş, digər türk xaqanları tərəfindən dindirilmişdir. Burada Əmir Teymur rolu Fuad Poladov, Bilgə xaqan rolu isə İlham Əsgərov tərəfindən canlandırılmışdır.[108]

Azərbaycan mədəniyyətinin Türk dünyası mədəniyyəti ilə müqayisəsi

Azərbaycan mədəni tarixi və Türk dünyası arasında oxşarlıqlar bunlardır:

  • Ortaq mədəniyyət tarixi: müsəlman, atəşpərəst və şaman keçmişi; xristian və yəhudi icmaları; Marko Polonun səfərləri.
  • Oxşar musiqi və rəqs: Balkanlardan Qərbi Çin və Monqolustana qədərki ərazidə musiqi və rəqsdəki oxşarlıqlar kəskin şəkildə çoxdur.
  • Gündəlik Azərbaycanda həyatında böyük türk təsiri: uşaqlara ad vermə, tarixi quruluşlar və bədii dizaynlar, incəsənət və sənətkarlıq, məişət və danışıq ifadələrində oxşarlıqlar, ev dizaynı və texnikası, icma adətləri və məişəti.
  • Azərbaycan kimliyinin özəyi kimi türk ənənəsi: mətbəxi, dili, geyimi, folklor xüsusiyyətləri; mentaliteti; bayram adətləri (Novruz, "Od şənliyi", "Xıdırəlləz"); ev həyatı. Ortaq yerli adətlər azərbaycanlıların yaşayışının əsasını təşkil edir. Məsələn, "şərəf" türk toplumlarında dərin kök salmış, ayrılmaz bir ənənədir; çətin həyat şəraiti olan bölgələrdə yerləşən kəndlər və tayfalar yerli olmayanlara qarşı ya qonaqpərvərlik göstərməli, ya da ərazi mübahisələrinə girməyə məcbur idi.[109]

İstinadlar

  1. ↑ Golden, 1992. səh. 385–386
  2. ↑ "История Востока. В 6 т. Т. 2. Восток в средние века". 14 mart 2013 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 14 dekabr 2015.
    Orijinal mətn (rus.)
    Говоря о возникновении азербайджанской культуры именно в XIV-XV вв., следует иметь в виду прежде всего литературу и другие части культуры, органически связанные с языком. Что касается материальной культуры, то она оставалась традиционной и после тюркизации местного населения. Впрочем, наличие мощного пласта иранцев, принявших участие в формировании азербайджанского этноса, наложило свой отпечаток прежде всего на лексику азербайджанского языка, в котором огромное число иранских и арабских слов. Последние вошли и в азербайджанский, и в турецкий язык главным образом через иранское посредство. Став самостоятельной, азербайджанская культура сохранила тесные связи с иранской и арабской. Они скреплялись и общей религией, и общими культурно-историческими традициями
  3. ↑ Field Listing :: Ethnic groups Arxivləşdirilib 2019-01-06 at the Wayback Machine (англ.). The World Factbook. ЦРУ. Проверено 23 мая 2012.
  4. ↑ Golden, 1992. səh. 225
  5. ↑ Mustafayev, 2018. səh. 156
  6. ↑ Ayşe ATICI A. "Sultan Ahmed Celâyir, Türkçe'ye Verdiği Önem ve Kimlik Üzerine". Disiplinler Arası Dil ve Edebiyat Çalışmaları 2. Aybil yayınları. 2021: 2–9. (#vancouver)
  7. ↑ Mustafayev, 2013. səh. 334
  8. ↑ Mustafayev, 2013. səh. 342
  9. ↑ Akpınar, 1994. səh. 17
  10. ↑ AY, Ümran. "KLASİK TÜRK ŞİİRİNDE ‘GİDELÜM BÂRİ ŞEHRÜŊDEN’ REDİFLİ GAZELLER ÜZERİNE BİR İNCELEME". Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi [Journal Of Old Turkish Literature Researches], c. 6, sy. 4, 2023, ss. 902–23, doi:10.58659/estad.1389967.
  11. ↑ 1 2 İnalcık, 2011. səh. 43-45
  12. ↑ Feldman, 2024. səh. 484
  13. ↑ H. Javadi and K. Burrill. "AZERBAIJAN x. Azeri Turkish Literature". iranicaonline.org. 15 dekabr 1988. 1 fevral 2013 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 yanvar 2017.
  14. ↑ 1 2 3 Memmedova, 2020. səh. 75-76
  15. ↑ Memmedova, 2020. səh. 77
  16. ↑ Mustafayeva, Sabire. "BİR KƏRƏ YÜKSƏLƏN BAYRAQ…". www.regionplus.az. 9 oktyabr 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 13 noyabr 2015.
  17. ↑ Encyclopædia Britannica Online, s. v. "flag of Azerbaijan", accessed April 23, 2016, http://www.britannica.com/topic/flag-of-Azerbaijan Arxivləşdirilib 2016-10-11 at the Wayback Machine.
    Orijinal mətn (ing.)
    The star points were said to stand for eight traditional Turkic peoples—the Azerbaijanis (Azeris), Ottomans, Jagatais, Tatars, Kazakhs, Kipchaks, Seljuqs (Seljuks), and Turkmen.
  18. ↑ Мамин Эмин Расулзаде Arxiv surəti 4 fevral 2019 tarixindən Wayback Machine saytında. C.19
  19. ↑ Ашнин Ф. Д., Алпатов В. М., Насилов Д. М. Репрессированная тюркология Arxivləşdirilib 2022-01-12 at the Wayback Machine. Москва: Издательская фирма "Восточная литература" РАН, 2002, 296 с. ISBN 5020183385
  20. ↑ Самойлович А. Н. Тюркское языкознание, филология, руника. М.: Восточная литература. 2005. səh. 1020.
  21. ↑ Həsən İmanov, Birinci Türkoloji Qurultay, "Yeni yol" qəzetinə əlavə, 7 noyabr, 1927, s. 13–14
  22. ↑ История Азербайджана. — Баку: Изд-во АН Азербайджанской ССР, 1963. — Т. 3, часть 1. — С. 432.
  23. ↑ Алпатов В. М. 150 языков и политика. 1917–2000. Социолингвистические проблемы СССР и постсоветского пространства. — М.: Крафт+, Институт востоковедения РАН, 2000. — С. 48.
  24. ↑ 1 2 Johanson, L. (2021). Writing Systems. In Turkic (Cambridge Language Surveys, pp. 402–430). Cambridge: Cambridge University Press. doi:10.1017/9781139016704.019
  25. ↑ Lummus, Wesley. (2021). One Nation, Two Languages: Latinization and Language Reform in Turkey and Azerbaijan, 1905–1938. Retrieved from the University of Minnesota Digital Conservancy, https://hdl.handle.net/11299/223150 Arxivləşdirilib 2023-06-29 at the Wayback Machine. page 16.
  26. ↑ Kılıç, 2011. səh. 479
  27. ↑ Troskovaitė, 2024. səh. 150
  28. ↑ Aşnin, Alpatov və Nasilov, 2002. səh. 134
  29. ↑ "Санылы Гаджи Керим Кербалаи Гусейн оглы (1878)". openlist.wiki (rus). 29 mart 2019 tarixində arxivləşdirilib.
  30. ↑ Aşnin, Alpatov və Nasilov, 2002. səh. 146
  31. ↑ "Следственное дело № 169" (газета) (1 (13)). "Азербайджан". 5 января 1990.
  32. ↑ Aşnin, Alpatov və Nasilov, 2002. səh. 88
  33. ↑ Исмаилов, 2015, с. 90.
  34. ↑ Исмаилов, 2015, с. 115.
  35. ↑ Aşnin, Alpatov və Nasilov, 2002. səh. 93-94
  36. ↑ Рафили Микаэл (Микаил, Микаэль) Гаджи Гасан-оглы // Люди и судьбы: биобиблиографический словарь востоковедов — жертв политического террора в советский период (1917–1991). — Петербургское Востоковедение, 2003.
  37. ↑ Aşnin, Alpatov və Nasilov, 2002. səh. 120-121
  38. ↑ "Zirveler". Türk Devletleri Teşkilatı (Turkish). İstifadə tarixi: 17 noyabr 2021.
  39. ↑ AMİRBEK, Aidarbek; ANUARBEKULY, Almasbek; MAKHANOV, Kanat. "Integration of Turkic-Speaking Countries: Historical Background and Institutionalization". Bölgesel Araştırmalar Dergisi. 1 (3). dekabr 2017: 164–204. İstifadə tarixi: 11 dekabr 2021.
  40. ↑ "Türk Dili Konuşan Ülkeler İşbirliği Günü". aa.com.tr. 3 oktyabr 2009. 25 iyun 2020 tarixində arxivləşdirilib.
  41. ↑ "Güçlü kardeşlik bağları Türk Konseyi bayrağı altında yeni boyutlar kazanacak". 24 iyun 2020 tarixində arxivləşdirilib.
  42. ↑ ""Azərbaycan Respublikası ilə Türkiyə Respublikası arasında müttəfiqlik münasibətləri haqqında" Şuşa Bəyannaməsinin təsdiq edilməsi barədə AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ QANUNU". İstifadə tarixi: 3 sentyabr 2025.
  43. ↑ "Charter of the Turkic World" (PDF). İstifadə tarixi: 5 oktyabr 2025.
  44. ↑ "Türk Dövlətləri Təşkilatının Dövlət başçılarının qeyri-rəsmi Zirvə görüşündə Bəyannamə imzalanıb". İstifadə tarixi: 20 sentyabr 2025.
  45. ↑ "İlham Əliyevin andiçmə mərasimi keçirilib". İstifadə tarixi: 20 sentyabr 2025.
  46. ↑ "Birinci Türkoloji Qurultayın 80 illik yubileyi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı". 29 noyabr 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 avqust 2020.
  47. ↑ "I Türkoloji Qurultay — tarixə düşmüş əlamətdar hadisə". 21 fevral 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 avqust 2020.
  48. ↑ "AMEA-nın Rəyasət Heyəti Birinci Türkoloji Qurultayın 100 illik yubileyinin qeyd olunması haqqında qərar qəbul edib". science.gov.az (az.). 9 iyul 2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 iyul 2025.
  49. ↑ "Azərbaycanın mədəni həyatında tarixi hadisə - TÜRKSOY-un baş katibi danışdı". İstifadə tarixi: 20 sentyabr 2025.
  50. ↑ "GABALA DECLARATION OF THE TWELFTH SUMMIT OF THE ORGANIZATION OF TURKIC STATES" (PDF). İstifadə tarixi: 5 oktyabr 2025.
  51. ↑ "Türk dövlətləri arasında hərbi və müdafiə sənayesi sahəsində əməkdaşlıq artırılacaq - Ceyhun Bayramov". İstifadə tarixi: 5 oktyabr 2025.
  52. ↑ "Azərbaycanlılar artıq Türkiyədə "əcnəbi" sayılmayacaq". İstifadə tarixi: 10 oktyabr 2025.
  53. ↑ "Polad Bülbüloglu CV" (PDF). İstifadə tarixi: 22 dekabr 2021.
  54. ↑ "Geleneksel Etkinlikler". www.turksoy.org. İstifadə tarixi: 3 mart 2024. 2021, vefatının 700. yılında Yunus Emre, doğumunun 880. yılında Nizami Gencevi
  55. ↑ "TÜRKSOY Daimî Konseyi 39. Dönem Toplantısı Sonuç Bildirgesi". www.turksoy.org (türk). İstifadə tarixi: 12 noyabr 2022.
  56. ↑ Granger, Anthony. "Gunesh Named Chair of Jury For Turkvision 2020". Eurovoix World. 10 oktyabr 2020. İstifadə tarixi: 5 yanvar 2021.
  57. ↑ "Yarışmacılar - Türkvizyon Şarkı Yarışması". turkvizyon.tv (türk). 11 dekabr 2014 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 dekabr 2019.
  58. ↑ ""Bala Turkvizyon" ilk uşaq mahnı müsabiqəsinin qalibi azərbaycanlı ifaçılar olub". İstifadə tarixi: 20 sentyabr 2025.
  59. ↑ "Türk dünyasının mədəniyyət paytaxtı - Şəki". İstifadə tarixi: 20 sentyabr 2025.
  60. ↑ "Azerbaycan'ın Şuşa kenti "2023 Türk Dünyası Kültür Başkenti" ilan edildi - Avrasya'dan - Haber". TRT Avaz. 10 dekabr 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 31 mart 2022.
  61. ↑ "Şuşada "Xarıbülbül" festivalı başlayır" (az.). https://qafqazinfo.az/. Archived from the original on 18 may 2023. İstifadə tarixi: 10 may 2023.
  62. ↑ "Lənkəran "Türk dünyasının gənclər paytaxtı" elan edilib". İstifadə tarixi: 5 oktyabr 2025.
  63. ↑ "Türkiyə Respublikasının Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın Şuşaya səfəri". İstifadə tarixi: 12 sentyabr 2025.
  64. ↑ "Azərbaycan ilə Özbəkistan prezidentləri və xanımları Şuşaya səfər ediblər". İstifadə tarixi: 12 sentyabr 2025.
  65. ↑ "Azərbaycan və Qazaxıstan prezidentləri Şuşaya səfər ediblər". İstifadə tarixi: 12 sentyabr 2025.
  66. ↑ "İlham Əliyev və Qurbanqulu Berdiməhəmmədov Yeni Şuşa məscidində tikinti işləri ilə tanış olublar". İstifadə tarixi: 12 sentyabr 2025.
  67. ↑ "İlham Əliyev və Türkmənistan Xalq Məsləhətinin sədri Şuşada gülləbaran edilmiş heykəllərə baxıblar". İstifadə tarixi: 12 sentyabr 2025.
  68. ↑ "İlham Əliyev və Türkmənistan Xalq Məsləhətinin sədri Şuşada Bülbülün ev-muzeyində olublar". İstifadə tarixi: 12 sentyabr 2025.
  69. ↑ "İlham Əliyev və Qurbanqulu Berdiməhəmmədov Şuşada Yuxarı Gövhər Ağa məscidini ziyarət ediblər". İstifadə tarixi: 12 sentyabr 2025.
  70. ↑ "İlham Əliyev Qurbanqulu Berdiməhəmmədova Qarabağ atı hədiyyə etdi". İstifadə tarixi: 12 sentyabr 2025.
  71. ↑ "Türkmənistan Xalq Məsləhətinin sədri Qurbanqulu Berdiməhəmmədov Füzuli rayonuna gəlib". İstifadə tarixi: 20 sentyabr 2025.
  72. ↑ "Prezidentlərin iştirakı ilə Xankəndidə fabrik AÇILDI". İstifadə tarixi: 20 sentyabr 2025.
  73. ↑ "Azərbaycan və Qırğızıstan prezidentləri Ağdamın Xıdırlı kəndinin 1-ci mərhələsinin açılışında iştirak ediblər - YENİLƏNİB". İstifadə tarixi: 20 sentyabr 2025.
  74. ↑ "Özbəkistan və Qazaxıstan Qarabağın bərpasına sərmayə qoyacaq" (az.). koordinat.az. 11.11.2022. 2024-03-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-02-17.
  75. ↑ "Füzulidə Mirzə Uluqbəy adına 1 nömrəli tam orta məktəbin - AÇILIŞI OLDU - FOTOLAR" (az.). fed.az. 23 Avq 2023. 2024-03-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-02-17.
  76. ↑ "Qırğızıstan Ağdamda orta məktəb tikəcək" (az.). apa.az. 09 aprel 2024. 2024-05-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-05-01.
  77. ↑ "Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu Füzulinin Qoçəhmədli kəndinin bərpasında iştirak edəcək". 2 may 2024. 2 may 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 may 2024.
  78. ↑ "Türkiyə Şuşada qurduğu seysmoloji stansiyanı Azərbaycana hədiyyə edib" (az.). poliqon.info. 10.05.2024. 2024-05-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-05-01.
  79. ↑ "Türkmənistan Füzulidə məscid tikəcək - Detallar açıqlandı". İstifadə tarixi: 20 sentyabr 2025.
  80. ↑ "Sülhün imzalanması üçün İrəvanın bu addımı zəruridir". İstifadə tarixi: 5 oktyabr 2025.
  81. ↑ Kardas, Saban. "Turkey Develops Special Relationship with Azerbaijan". Eurasia Daily Monitor Volume. 9 dekabr 2015 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 dekabr 2010.
  82. ↑ Katik, Mevlut. "Azerbaijan and Turkey Coordinate Nagorno-Karabakh Negotiation Position". EurasiaNet. 9 dekabr 2015 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 dekabr 2010.
  83. ↑ "Azerbaijan, Turkey sign declaration of alliance as Erdogan visits Karabakh - China.org.cn". www.china.org.cn. 18 iyun 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 16 iyun 2021.
  84. ↑ Guliyev, 2024. səh. 3
  85. ↑ "Azərbaycan - Türk Dövlətlər Təşkilatı (TDT) münasibətləri". İstifadə tarixi: 5 oktyabr 2025.
  86. ↑ "Ilham Aliyev: Zangezur Corridor will unite the entire Turkic world". morningexpress.in. 12 noyabr 2021. 13 noyabr 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 13 noyabr 2021.
  87. ↑ Azər Turan. ""Sirli" seyfin tilsimini kim qıracaq, yaxud "Divanü Lüğat-it-Türk"ün Azərbaycanda ilk tərcüməsi niyə üzə çıxarılmır?". edebiyyatqazeti.az. 3 mart 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 mart 2024.
  88. ↑ Bayat, 2019. səh. 17
  89. ↑ Bayat, 2019. səh. 23
  90. ↑ Cəmil, 2021. səh. 5-7
  91. ↑ Balasaqunlu, 2006. səh. 9
  92. ↑ Balasaqunlu, 2006. səh. 4
  93. ↑ 1 2 Musaoğlu, 2007. səh. 53-54
  94. ↑ Musaoğlu, 2007. səh. 55
  95. ↑ Ağayeva, 2013. səh. 87-88
  96. ↑ Ağayeva, 2013. səh. 89
  97. ↑ Dövriyyədə olan əsginaslar — AZN Arxivləşdirilib 2021-04-24 at the Wayback Machine. cbar.az (az.)
  98. ↑ Caferoğlu, A. (1948). ÇAĞATAY TÜRKÇESİ VE NEVAÎ . Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 2 (3–4), 141–154 . Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/iutded/issue/17038/177874 Arxivləşdirilib 2023-06-30 at the Wayback Machine (page 152)
  99. ↑ Berengian, 1988. səh. 15-16
  100. ↑ Berengian, 1988. səh. 20
  101. ↑ Sertkaya, 2012. səh. 263-264
  102. ↑ "Teymurləngin (Əmir Teymur) portreti". İstifadə tarixi: 5 oktyabr 2025.
  103. ↑ "Naxçıvan rəssamlarının portret yaradıcılığı (1950-1990)". İstifadə tarixi: 5 oktyabr 2025.
  104. ↑ Джавид. . 2. Под ред. Н. Л. Мещерякова. ru:Малая советская энциклопедия: Советская энциклопедия. 1931. 842.
  105. ↑ Доклад М. Алекберли о литературе Азербайджанской ССР. . 1. Стенографический отчет. Первый всесоюзный съезд советских писателей: Советский писатель. 1934. 123.
  106. ↑ Ахмедов С. Амир Тимур в истории и культуре Азербайджана. № 68. газета «Эхо». 21 Апреля 2009. 2015-09-24 tarixində arxivləşdirilib.
  107. ↑ "Azərbaycan kinosunun "Əmir Teymur"u, "Qılınc Qurban"ı, "Qurd Cəbrayıl"ı - 103 yaşlı Yusif Vəliyev". İstifadə tarixi: 5 oktyabr 2025.
  108. ↑ ""Fatehlərin divanı" yenidən qurulacaq - ÖZƏL". İstifadə tarixi: 5 oktyabr 2025.
  109. ↑ Mikail, Çora, 2024. səh. 3089

Ədəbiyyat

  • Golden, Peter B.: An introduction to the history of the Turkic peoples : ethnogenesis and state formation in medieval and early modern Eurasia and the Middle East. — Wiesbaden : Harrassowitz, 1992 (Turcologica ; Bd. 9) ISBN 3-447-03Z74-X
  • Shahin Mustafayev. Ethnolinguistic Processes in the Turkic Milieu of Anatolia and Azerbaijan (14th–15th Centuries) // Contemporary Research in Turkology and Eurasian Studies (A Festschrift in Honor of Professor Tasin Gemil on the Occasion of his 70th Birthday). — Presa Universitară Clujeană, 2013.
  • Akpınar, Yavuz. Azeri edebiyatı araştırmaları. Istanbul: Dergah yayınları, 1994.
  • Halil İnalcık (2011). Has-Bağçede ʿAyş u Tarab: Nedimler, Şairler, Mutribler. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
  • Feldman, Walter. Music of the Ottoman Court. Brill. 2024. səh. 554.
  • Kılıç, Fahri. "Azerbaycan’ın Latin Alfabesine Geçişinin Türkiye’deki Alfabe Tartışmalarına Etkisi". Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi 35, sy. 100 (Kasım 2011): 479–504. https://doi.org/10.33419/aamd.642401.
  • Troskovaitė, D. (2024). Latinization Projects in Karaite and Jewish Linguistic Environment in 20th Century Poland and Lithuania. Journal of Eurasian Studies, 15(2), 145–155. https://doi.org/10.1177/18793665241267990 (Original work published 2024)
  • İsmayilov, Eldar. История «Большого террора» в Азербайджане [Azərbaycanda "Böyük Terrorun" tarixi] (rus). Moskva. 2015. ISBN 978-5-8243-1943-9.
  • Aşnin, Feodor; Alpatov, Vladimir; Nasilov, Dmitri. Репрессированная тюркология [Repressiyaya uğramış türkologiya] (rus). Moskva: Восточная лит-ра. 2002. ISBN 978-5-02-018338-4.
  • Memmedova, A. (2020). Azerbaycanın Türk Dünyasındaki Mevkiine Tarihsel Bakış. Milli Kültür Araştırmaları Dergisi, 4(1), 69–79.
  • Adil Cəmil. Manas (dastan-poema) Bakı, "Elm və təhsil", 2021, 312 səh.
  • Füzuli Bayat. Oğuz dünyasının epik qanunları və qəhrəmanın bioqrafiyası. Bakı, Elm və təhsil, 2019, — 148 səh.
  • Yusif Balasaqunlu. Qutadğu bilig. Bakı, "Avrasiya press", 2006, 440 səh.
  • Musaoğlu, M. (2007). Eski Türkçenin Tarihî-Karşılaştırmalı Araştırılması ve İncelenmesi Bağlamında Azerbaycan’daki Göktürkçe Çalışmaları. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi(23).
  • Məlahət Ağayeva. Bəxtiyar Vahabzadə pyeslərinin səhnə taleyi. "Xəzər Universiteti" nəşriyyatı, Bakı, 2013, 158 səh.
  • Sertkaya, O. (2012). AZERBAYCAN ŞAİRLERİNİN ÇAĞATAYCA ŞİİRLERİ (I) . Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 29 (0), 263–266 . Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/iutded/issue/17068/178339 Arxivləşdirilib 2023-04-09 at the Wayback Machine
  • Berengian, Sakina. Azeri and Persian Literary Works in Twentieth Century Iranian Azerbaijan. K. Schwarz. 1988. ISBN 978-3-922968-69-6.
  • Mustafayev, S. (2018). Outlines of the Mongolian supremacy in Azerbaijan and the South Caucasus. Khazar Journal Of Humanities and Social Sciences, Special Issue. https://doi.org/10.5782/.kjhss.2018.145.168
  • Guliyev F. Presidential Discourses on Regionalism in Azerbaijan: Turkic Solidarity and the Silk Road. Nationalities Papers. Published online 2024:1–21. doi:10.1017/nps.2024.42
  • Mikail, Elnur & Çora, Hakan. (2024). Exploring the Turkic Identity of Azerbaijan’s Ethnic Groups: A Comprehensive Analysis. Open Journal of Applied Sciences. 14. 3077–3099. 10.4236/ojapps.2024.1411203.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Azərbaycanda_ümumtürk_kimliyi_və_mədəniyyəti&oldid=8347109"
Informasiya Melumat Axtar