Kömək
Bu səhifəni kitabınıza əlavə edin
Kitabı göstər (0 səhifə)
Səhifə təklif edin
Azərbaycan ensiz dəmir yolları — giriş, texnoloji və tədris nəqliyyat növü rolunu oynayan Azərbaycanda dar dəmiryol nəqliyyatıdır.
XIX əsrin sonundan XX əsrin sonuna qədər nəqliyyatın əsas növlərindən biri olan geniş dəmir yolları ilə yanaşı, indiki Azərbaycan Respublikası ərazisində bir sıra dar (ensiz) dəmir yolları (EDY), əsasən idarədaxili və özəl tabeliyindəki dəmir yolları qismində, dalan dəmiryol nəqliyyatının bir növü kimi, istehsalçılardan ümumi təyinatlı dəmir yoluna çıxış vasitəsi üçün istismar olunurdu.
Azərbaycan ərazisində ilk EDY və ümumiyyətlə ilk dəmiryol xətti "Br. Siemens" mədənlərini və şirkətə məxsus fabrikləri birləşdirən və həmin "Br. Siemens" şirkəti tərəfindən Rusiya İmperiyasının Yelisavetpol quberniyasında qurulmuş Gədəbəy Dəmiryol Xətti olmuşdur.
Təsdiqlənməmiş məlumatlara görə, Bakı quberniyası ərazisində ilk magistral dəmir yolu olan, Bakı-Sabunçu-Suraxanı xətti 1880-ci ildə inşa edildiyikdən 1883-cü ilə qədər EDY olub.
Azərbaycan SSR-də ümumi istifadədə olan yeganə EDY 1942-ci ildə inşa edilmiş Yevlax-Ağdam-Stepanakert xətti olub, hansı ki, 1978-ci ildə 1520 mm-lik geniş dəmiryol xətti ilə əvəz edilib.
Onun texniki göstəriciləri belə olub:
Eni — 914 mm.
Uzunluğu — 106 km.
Açılış ili — 1942.
Bağlanış ili (əvəz edilməsi) — 1978.
XX əsrin əvvəllərindən başlayaraq, geniş magistral dəmir yollarının tikintisi ilə yanaşı, dar dəmir yollarının intensiv inşasına başlandı. Bunların əksəriyyəti Bakı ətrafındakı neft yataqlarına xidmət etmək üçün nəzərdə tutulmuşdu. Neft mədənlərinin işçi heyətinə xidmət etmək üçün at EDY şəbəkəsi (konk) inşa edilmişdir.
Bir müddət sonra, neft sənayesinin artan ehtiyaclarına xidmət etmək üçün 1924-cü ildən Azneft ensiz dəmiryol xəttinin tikintisinə başlandı.
Onun texniki ölçüləri belə olub:
Eni — 750 mm.
Uzunluğu — 78 km.
Açılış ili — 1924.
Bağlanış ili (geniş ölçülü keçid) — 1976.
Xəzərdə neft yataqlarının işlənməsi və neft hasil edən estakadaların — Neft Daşlarının tikintisi ilə tikintinin texnoloji prosesini, sonra isə neft hasilatını həyata keçirmək üçün Neft Daşlarının estakadaları üzərində EDY xətti qurulmuşdur.
Onun texniki göstəriciləri belədir:
Eni — 750 mm.
Uzunluğu — 100 km.
Açılış ili — 1950.
Bağlanış ili (geniş ölçülü keçid) — 1980.
1912-ci ildə neft sənayesinin ehtiyaclarını ödəmək üçün Pirallahı yarmadasında EDY qurulub.
Onun texniki göstəriciləri belə olub:
Eni — məlum deyil.
Uzunluğu — məlum deyil.
Açılış ili — 1912.
Bağlanış ili — məlum deyil.
Bakı Bakının qərb kənarında neft mədənlərinə xidmət etmək üçün Bayıl qəsəbəsi ilə Naftalan burnunu birləşdirmək üçün uzunluğu az olan EDY qurulub.
Onun texniki göstəriciləri belə olub:
Eni — 750 mm.
Uzunluğu — 2,5 km.
Açılış ili — 1920-ci illər.
Bağlanış ili (geniş ölçüyə keçid) — 1950-ci illərin sonu.
Azərbaycan SSR Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin ehtiyaclarına xidmət etmək üçün Xaçmaz rayonu ərüzisində 1950-ci illərin əvvəllərində Xudatı Nabranla biləşdirən NAbran Ensiz Dəmiryol Xətti qurulub. Onun texniki göstəriciləri belə olub:
Ölçü — 750 mm.
Uzunluğu — 84,5 km.
Açılış ili — 1950.
Bağlanış ili (geniş ölçülü keçid) — 1990.
Eyni zamanda, Şollar su kəmərinə texniki xidmət məqsədilə Xaçmaq rayonunda Xudat stansiyasından Şollar yaşayış məntəqəsinə qədər Şollar EDY qurulub.
Onun texniki göstəriciləri belə olub:
Eni — 750 mm.
Uzunluğu — 2 km.
Açılış ili — 30-cu ilin sonu.
Bağlanış ili (geniş ölçüyə keçid) — 50-ci illərin ortaları.
Birinci Dünya müharibəsi dövründə Qafqaz Cəbhəsinin ehtiyaclarına xidmət etmək üçün türk hərbi əməliyyatlar teatrında Naxçıvan qəzasında Şahtaxtı kəndindən Van gölünə (S. Arnis) və Türkiyədəki Ələşgirddəki Karakilisəyə qədər 1067 mm-lik EDY xətti qurulub.
Onun texniki göstəriciləri belə olub:
Eni — 1067 mm.
Uzunluğu — 300 km.
Açılış ili — 1914.
Tikintinin tam başa çatması ili — 1916.
Bağlanış ili — 1920 (qismən geniş dəmiryollaır ilə əvəz edilib).
İran ərazisindəki Rusiya şirkətləri tərəfindən meşənin ixracı və meşə əmtəəsinin emalı məqsədilə Culfadan Güney Azərbaycana qədər uzanan meşədaşıyan geniş EDY şəbəkəsi qurulub.
Onun texniki göstəriciləri belə olub:
Eni-750 mm.
Uzunluğu — 1025 km.
Açılış ili — 1912 .
Bağlanış ili — 1920-ci illərin sonu.
Eyni zamanda, texnoloji nəqliyyat növü kimi, Naxçıvanın Babək rayonunda Duzdağdakı süfrə duzu yataqlarına xidmət etmək üçün həmin ərazidə EDY şəbəkəsi qurulmuşdur.
Onun texniki göstəriciləri belə olub:
Eni — 750 mm.
Uzunluğu — məlum deyil.
Açılış ili — məlum deyil.
Bağlanış ili — fəaliyyətdədir.
Gənc nəsli yetişdirmək, dəmir yollarına sevgi aşılamaq və peşə bacarıqlarını inkişaf etdirmək üçün Azərbaycanda aşağıdakı uşaq EYD xətləri olub:
Bakıda — 1947-ci ildə (indiki Gənclik metosunun yanından, ADA universitetinin saytı və Dədəqorqut parkına qədər məsafədə);
Naxçıvanda — 1977-ci ildə.
Bununla belə, 1950-ci illərdə Gəncə Uşaq EDY xətti planlaşdırılıb, lakin tikilməyib.