Azərbaycan Zəhmətkeşlər Təşkilatı — 1942-ci ildə Təbrizdə yaradılmış təşkilat. Təşkilat üzvlərinin əsas tələbləri xalqın güzəranını yaxşılaşdırmaq, zorakılığa və istismara son qoymaq, əyalət əncümənlərini bərpa etmək, Azərbaycana mədəni muxtariyyətin verilməsi olub.
| Azərbaycan Zəhmətkeşlər Təşkilatı | |
|---|---|
| Yaranma tarixi | yanvar 1942 |
| Ləğvolma tarixi | 1942 |
| Rəsmi dili | Azərbaycan türkcəsi |
| Yarandığı yer | Təbriz |
1941-ci ilin avqust sentyabr aylarında Britaniya və SSRİ qoşunları İrana daxil oldular.[1][2][3] 1941-ci il sentyabrın 17-də Rza Pəhləvi taxtından imtina edərək İranı tərk etdi.[4][5][6] Bundan sonra ölkə ərazisində həbsdə olan siyasi məhbuslar azadlığa buraxıldılar və müxtəlif siyasi təşkilatlar yaranmağa başladı.[7][8] Azərbaycan Zəhmətkeşlər Təşkilatı 1942-ci ilin yanvar ayında Təbrizdə yaradılıb.[9][10] Təşkilat İsrafil Qadiri, Hüseyn Rizvan, Əhməd İslami və digərlərinin topladıqları dəstələrin birləşməsindən yaranıb.[11][12] Təşkilatın proqramında xalqın güzəranını yaxşılaşdırmaq, zorakılığa və istismara son qoymaq, əyalət əncümənlərini bərpa etmək,[11][9] Azərbaycana mədəni muxtariyyətin verilməsi və faşistpərəst qüvvələrin cilovlanması tələb olunurdu.[13] Azərbaycan Zəhmətkeşlər Təşkilatının təkcə Təbrizə təşkilatında 10.000-dən çox üzv olub.[13][12] Sadıq Padeqan, Mir Rəhim Vilayi İsrafil Qadiri, Şövkət xanım Elmdust, А. Mizani, Məmi Nünəkərani, Səlim Hacızadə təşkilatın Mərkəzi Komitəsinin üzvü olublar.[9][5] Təşkilat üzvlərinin əksəriyyəti iri torpaq sahibkarları, mülkədarlar tərəfindən haqları tapdalanan şəxslər idi.[13] Təşkilatın fəaliyyəti hökuməti narahat etdiyi üçün üzvləri daim təqiblərə məruz qalırdılar. Təbriz Jandarm İdarəsinin rəisi tərəfindən təşkilatın fəal rəhbərlərindən olan İsrafil Qadiri, Səlim Hacızadə və digərləri həbs olunublar.[14][15] Fəal üzvlərindən məhrum olan təşkilat 1942-ci ilin payızında fəaliyyətini dayandırıb.[14][12] Təşkilat dağıldıqdan sonra üzvlərinin əksəriyyəti "Azadlıq Cəbhəsi" təşkilatına üzv olublar.[14]
- ↑ Atabaki, 2000. səh. 64
- ↑ "WW2 People's War - Fact File : Persia Invaded". www.bbc.co.uk. 2012-02-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-03-10.
- ↑ "World War II - Pacific, Japan, Allies | Britannica". www.britannica.com (ingilis). 2025-03-07. İstifadə tarixi: 2025-03-10.
- ↑ Ələkbərli, 2021. səh. 113
- ↑ 1 2 Çeşmazər, 1986. səh. 35
- ↑ Atabaki, 2000. səh. 65
- ↑ Məmmədli, 2009. səh. 99
- ↑ Əmirov, 2000. səh. 13
- ↑ 1 2 3 Atabaki, 2000. səh. 89
- ↑ Rəhimli, 2015. səh. 22
- ↑ 1 2 Çeşmazər, 1986. səh. 14
- ↑ 1 2 3 Ələkbərli, 2021. səh. 114
- ↑ 1 2 3 Rəhimli, 2015. səh. 23
- ↑ 1 2 3 Rəhimli, 2015. səh. 24
- ↑ Pişəvəri, 2005. səh. 26
- Atabaki, Touraj. Azerbaijan: Ethnicity and the Struggle for Power in Iran (ingilis). London: I.B.Tauris. 2000. səh. 288. ISBN 9781860645549.
- Çeşmazər, Mirqasım. Azərbaycan Demokrat Partiyasının yaranması və fəaliyyəti (PDF) (az.). Bakı: Elm nəşriyyatı. 1986. səh. 121.
- Ələkbərli, Faiq. Azərbaycan türk fəlsəfi və ictimai fikir tarixi: XIX-XX əsrlər (az.). III. Bakı: Elm və təhsil nəşriyyatı. 2021. səh. 684. ISBN 9789952817607.
- Əmirov, Sabir. Cənubi Azərbaycan milli-demokratik ədəbiyyatı (1941-1990) (az.). Bakı: Elm nəşriyyatı. 2000. səh. 257. ISBN 5806612600.
- Məmmədli, Pərvanə. Cənubi Azərbaycan mətbuatı tarixi: XIX-XX-XXI yüzilliklər (az.). Bakı: Elm nəşriyyatı. 2009. səh. 230.
- Pişəvəri, Seyid Cəfər. Xatirələr (1941-1945) (az.). Bakı: Azərbaycan Demokrat Firqəsinin nəşri. 2005. səh. 394.
- Rəhimli, Əkrəm. 21 Azərə gedən yol:Güney Azərbaycanda milli-demokratik hərəkat:1941-1946-cı illər (az.). Bakı: Araz nəşriyyatı. 2015. səh. 240. ISBN 9789952828528.