Bu məqalədəki və ya bölmədəki məlumatlar köhnədir. |
|
Bu məqalə Azərbaycan Demokrat Firqəsi haqqındadır. 1991-cı ildə yaranmış partiya üçün Azərbaycan Demokrat Partiyası səhifəsinə baxın. |
Azərbaycan Demokrat Firqəsi — 1945-ci il sentyabrın 3-də Seyid Cəfər Pişəvəri tərəfindən yaradılmış partiya.
Azərbaycan Demokrat Firqəsi 1945-ci il sentyabrın 3-də Təbrizdə Təbrizdə 77 nəfərdən ibarət qrup tərəfindən yaradılıb.[1][2][3] Elə həmin gün Azərbaycan Demokrat Partiyasının (ADP) yarandığını və onun məqsəd və vəzifələrini elan edən müraciətnamə yayıldı.[4][2] Partiyanın əsas vəzifə və tələbləri bunlar idi:[2] 1945-ci ilin sonunda partiyanın rəsmi mətbuat orqanı olan Azərbaycan qəzetində onun 70 minlik üzvünün tərkibi verilib. Bu məqaləyə görə partiya üzvlərindən 56 mini kəndli, 6 mini fəhlə, 3 mini sənətkar, 2 mini tacir, 2 mini ziyalı, 500 nəfəri mülkədar 100 nəfəri isə molladır.[5]
- Azərbaycan xalqına daxili azadlıq və mədəni muxtariyyət verilməsi.
- Məktəbdə dərslərin Azərbaycan (üçüncü sinfə qədər ancaq Azərbaycan dilində) və fars dillərində aparılması.
- Azərbaycanlıların məclisdə daha ədalətli və mütənasib şəkildə (deputatların 1/3 Azərbaycandan seçilməlidir) təmsil olunmaları.
- Həmin vəzifələri yerinə yetirmək ucün əyalət və vilayət əncümənlərinin təşkil edilməsi.
25 gün ərzində partiya üzvlərinin sayı 10 mini keçib.[6] Tudə Partiyasının Azərbaycan Əyalət Komitəsi ilə birləşdikdən sonra partiya üzvlərinin sayı 70 minə çatıb.[7] 1945-ci il oktyabrın 2-də Təbriz şəhərində partiya üzvlərindən seçilmiş 237 nümayəndənin iştirakı ilə Azərbaycan Demokrat Partiyasının birinci təsis qurultayı keçirilib.[8]
Azərbaycan Milli Hökuməti dağıldıqdan sonra partiya mühacirətdə fəaliyyət göstərib. 1947-ci ilin dekabrın 2-də Azərbaycan qəzetinin mühacirətdə ilk sayı çap olunub.[9] Seyid Cəfər Pişəvəri dünyasını dəyişdikdən sonra partiyaya 1947-ci ilin noyabr ayından 1954-cü ilin sentyabr ayınadək Sadıq Padeqan, 1954-cü ilin sentyabr ayında 1959-cu ilin avqust ayınadək Mirqasım Çeşmazər, 1959-cu ilin avqust ayından 1979-cu ilin oktyabr ayınadək Qulam Yəhya, 1979-cu ildən isə Əmirəli Lahrudi rəhbərlik edib.[10]
1946-cı ildə firqə üzvlərinin sayı 360.000 nəfər olduğu halda onlardan yalnız 3122 nəfəri mühacirət edib.[11]
- ↑ Həsənov, 2004. səh. 100
- ↑ 1 2 3 Mustafayev, 1998. səh. 89
- ↑ Bərdəli, 2007. səh. 33
- ↑ Atabaki, 2000. səh. 102
- ↑ Cənubi Azərbaycan Ədəbiyyatı Tarixi (az.). II. Qanun nəşriyyatı. 2013. 312. ISBN 978-9952-26-639-9.
- ↑ Həsənov, 2004. səh. 110
- ↑ Həsənov, 2004. səh. 111
- ↑ Həsənov, 2004. səh. 113
- ↑ XX əsr Cənubi Azərbaycan ədəbiyyatında demokratik ideyalar, 1990. səh. 181
- ↑ Balayev, Xaqan. Azərbaycan Demokrat Firqəsinin mühacirətdə fəaliyyəti (PDF) (az. və türk). TURAN Stratejik Araştırmalar Merkezi. 2010. 79. eISSN 1309-4033.
- ↑ Azərbaycan xalqının azadlığı uğrunda mübarizlər, 2005. səh. 11
- Atabaki, Touraj. Azerbaijan: Ethnicity and the Struggle for Power in Iran (ingilis). London: I.B.Tauris. 2000. səh. 288. ISBN 9781860645549.
- Azərbaycan xalqının azadlığı uğrunda mübarizlər (az.). Bakı: Azərbaycan Demokrat Firqəsinin nəşri. 2005. səh. 224.
- Həsənov, Həsən. Cənubi Azərbaycanda Milli Demokratik hərəkat (1941-1946-cı illər) (az.). Bakı: Elm nəşriyyatı. 2004. səh. 204.
- Rəhimli, Əkrəm. 21 Azərə gedən yol:Güney Azərbaycanda milli-demokratik hərəkat:1941-1946-cı illər (az.). Bakı: Araz nəşriyyatı. 2015. səh. 240. ISBN 9789952828528.
- Mustafayev, Vidadi. Cənubi Azərbaycan Milli Şüur (XX əsrin birinci yarısında) (PDF) (az.). Bakı: Elm nəşriyyatı. 1998. səh. 200. 2024-04-17 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2025-01-10.}
- XX əsr Cənubi Azərbaycan ədəbiyyatında demokratik ideyalar (1900-1985). Məqalələr məcmuəsi (az.). Bakı: Azərbaycan SSR EA Nizami adına Ədəbiyyat və Dil İnstitutu. 1990. səh. 216.