Azərbaycan Şurası və ya Əncüməni Azərbaycan — İran İslam İnqilabı zamanı Cənubi Azərbaycanda yaradılmış və İrandakı Azərbaycan türkləri üçün geniş muxtariyyət istəyən siyasi təşkilat.
İnqilabın gətirdiyi nisbi rahatlıq dövrü zamanı Təbriz əsas olmaqla bir çox təşkilatlar və Azərbaycan türkcəsində mətbuat orqanları meydana çıxdı. Cənubi Azərbaycana aid qurulmuş mühüm təşkilatlardan biri də Əncüməni Azərbaycan idi. Əncümənin çap edilmiş proqramında "Azərbaycanın milli dilinin və mədəniyyətinin" tanınmasını, Azərbaycan türkcəsində növbəti tədris ilindən etibarən məktəblərin və media orqanlarının yaradılmasını, habelə bu dilin rəsmi qurumlarda, məhkəmələrdə istifadəsinin rəsmi olaraq qəbul edilməsini tələb edirdi. Əncümən daha da irəli gedərək rəsmi Tehranla konfederasiya əlaqəsində olmağı tələb edirdi. Rəsmi olaraq yalnız regional muxtariyyət tələb edilsə də, Əncümən bütün inzibati, mədəni, hüquqi, iqtisadi və hətta təhlükəsizlik məsələlərinin yerli nümayəndələrdə və şuralarda olmasını istəyirdi. Tələbə əsasən bu şuralar və təmsilçilər yerli xalq tərəfindən seçilməli idi. İslam İnqilabından sonrakı ilkin dövrdə bir çox Azərbaycan siyasətçiləri və ziyalıları İslam Respublikasının yeni konstitusiyasında, Yazıçılar Birliyi kimi bir çox ictimai qurumların nizamnamələrində və bir çox mövcud İran siyasi hərəkatları daxilində etnik azlıqların dil hüquqlarının təmin edilməsində fəal iştirak etmişlər. Yeni İran konstitusiyasının XV maddəsinin yerli və milli dillərin mətbuatda və məktəblərdə istifadəsinə rəsmi şəkildə icazə versə də, rejim bu maddənin reallıqda həyata keçməsinə icazə vermədi. Artıq Ali Dini Lider olmuş Ruhullah Xomeyni "İslamda fərqli dilləri danışan müsəlmanlar arasında fərq yoxdur" və "belə tələblər müsəlmanların birləşməsini istəməyən qüvvələr tərəfindən yaradılır deyərək buna qarşı çıxmışdı".[1][2] Buna baxmayaraq, bu maddə daha sonralar aktivistlərin öz doğma dilləri uğrunda mübarizə aparmalarına hüquqi zəmin formalaşdırdı. Konstitusiyaya belə bir maddənin salınmasını Brenda Şaffer o. dövrdə bütün İranda etnik haqlar uğrunda mübarizənin güclü olmasının işarəsi kimi dəyərləndirir.[2]
İnqilabdan sonra Ruhulla Xomeyninin öz hakimiyyətini möhkəmləndirməsindən və İran-İraq müharibəsinin başlanmasından sonra bütün İranda etnik haqların tələblərinə qarşı sərt siyasət yürüdüldü. Bir müddət sonra Azərbaycan Şurası və ya digər adı ilə Əncüməni Azərbaycan da qapadıldı.
- ↑ Litvak, 2017. səh. 20
- ↑ 1 2 Shaffer, 2000. səh. 455
- Meir Litvak. Constructing Nationalism in Iran From the Qajars to the Islamic Republic. Routledge. 2017. 330. ISBN 9780367275303.
- Brenda Shaffer. The formation of Azerbaijani collective identity in Iran (PDF). Nationalities Papers,. 2000. 449–477.