Azərbaycanın hüquq sistemi — kontinental hüquq sisteminə əsaslanır.
Azərbaycanın müasir hüquq sisteminin formalaşması Azərbaycan Respublikasının Dövlət Müstəqilliyi Aktının qəbulu ilə başlanmışdır.
Azərbaycan SSR yarandığı andan hakimiyyət Xalq Komissarları Sovetinin və komissarlıqların əlində cəmləşdi. Xalq Komissarları Sovetinin dekretləri, habelə komissarların qərar və sərəncamları məcburi idi.
Azərbaycan SSR dövründə 4 konstitusiya qəbul edilmişdir: 1921, 1927, 1937, 1978-ci illərdə.
1946-cı ildən komissarlıq sistemi nazirlik sistemi ilə əvəz olundu. Xalq Komissarları Soveti Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinə çevrildi.
Ölkə 1991-ci ilə qədər Sovet İttifaqının respublikası olduğu üçün onun hüquqi tarixi də sosialist hüququnun güclü təsirinə məruz qalmışdır. Lakin Sovet İttifaqının dağılmasından sonra 18 oktyabr 1991-ci ildə milli müstəqillik haqqında konstitusiya aktının qüvvəyə minməsi ilə Azərbaycan müstəqillik əldə etmişdir.[1]
Azərbaycan SSR-də cinayət, mülki, mülki prosessual, islah işləri, torpaq məcəllələri, nikah və ailə məcəllələri mövcud idi.
Müasir hüquq sisteminin formalaşması Azərbaycanın Dövlət Müstəqilliyi Aktının qəbulu ilə başlanmışdır. Azərbaycan 1995-ci ildə müasir ölkənin qanunvericilik sisteminin əsasını təşkil edən Konstitusiyanı qəbul etdi.[2]
Azərbaycanın hüquq sistemi kontinental hüquq sistemi kimi təsnif edilir. Amerika Birləşmiş Ştatları və Böyük Britaniya kimi ümumi hüquq sistemi olan ölkələrindən fərqli olaraq, Azərbaycan məhkəmələri presedent hüququna və məhkəmə presedentinə əsaslanmır.[3]
Azərbaycanda hüququn mənbələri:[4]
- Azərbaycan Konstitusiyası
- Referendumla qəbul edilmiş normativ-hüquqi aktlar
- Məcəllələr
- Azərbaycanın qanunverici orqanı olan Azərbaycan Milli Məclisinin qəbul etdiyi Qanunlar
- Fərmanlar
- Nazirlər Kabinetinin Qətnamələri
- Azərbaycan Respublikasının iştirak etdiyi Beynəlxalq müqavilələr
Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası Azərbaycan Respublikasının ali normativ hüquqi aktıdır. 1995-ci il noyabrın 12-də ümumxalq səsverməsi yolu ilə qəbul edilmiş, 27 noyabr 1995-ci ildə qüvvəyə minmişdir.[5] Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası Azərbaycanın konstitusiya quruluşunun əsaslarını, dövlət quruluşunu, nümayəndəlik, icra, məhkəmə hakimiyyəti və yerli özünüidarəetmə sisteminin formalaşdırılmasını, insan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarını təsbit edən ali hüquqi qüvvəyə malikdir.
2022-ci ilin aprelindən Azərbaycanda 19 məcəllə qüvvədədir: inzibati, inzibati xətalar haqqında, inzibati prosessual, gömrük, mənzil, seçki, ticarət gəmiçiliyi, cinayət, cinayət-prosessual, cinayət-icra, mülki, mülki prosessual, vergi, ailə, su, miqrasiya, torpaq, əmək, meşə təsərrüfatı, şəhərsalma və tikinti məcəllələri.[6]
- Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsi[7] Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası ilə onun səlahiyyətlərinə aid edilmiş məsələlərə dair ali konstitusiya ədalət mühakiməsi orqanıdır. Konstitusiya Məhkəməsi öz səlahiyyətlərinə aid məsələlər üzrə konstitusiya ədalət mühakiməsinin ali orqanıdır, Azərbaycan Konstitusiyasını şərh və tətbiq etmək hüququna malikdir.
- Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsi[8] Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 131-ci maddəsinə və "Məhkəmələr və hakimlər haqqında" qanunun 77-ci maddəsinə uyğun olaraq Ali Məhkəmə ümumi və ixtisaslaşdırılmış məhkəmələrin icraatına aid olan mülki (o cümlədən inzibati və iqtisadi mübahisələrə dair), cinayət işləri və digər işlər üzrə ali məhkəmə orqanıdır.
Azərbaycanın indiki Cinayət Məcəlləsi 2000-ci ilin sentyabrında qüvvəyə minib. Onun əsas vəzifəsi ictimai münasibətlərin müdafiəsi və cinayətlərin qarşısının alınmasıdır.[9]
Mülki hüquq Azərbaycanın Konstitusiyası, 28 dekabr 1999-cu ildə qəbul edilmiş Mülki Məcəllə və digər hüquqi aktlarla tənzimlənir. Qanun aktları Mülki Məcəllə ilə ziddiyyət təşkil etmədikdə, mülki hüquq münasibətlərini tənzimləyir. Tabeliyində olan qanunvericiliklə Mülki Məcəllə arasında hər hansı ziddiyyət yarandıqda, Mülki Məcəllənin müddəaları tətbiq edilir.[10]
Azərbaycanın qüvvədə olan Vergi Məcəlləsi 2000-ci il iyulun 11-də qəbul edilib.[11]
2021-ci ilin sentyabr ayına olan vergi dərəcələri:
1969-cu il dekabrın 26-da Azərbaycan SSR-in Nikah və Ailə Məcəlləsi qəbul edildi. Məcəllə Azərbaycan qanunvericiliyinə zidd olmadığı üçün 2000-ci il iyunun 1-dək qüvvədə qaldı.[12]
Azərbaycanın Ailə Məcəlləsi 1999-cu il dekabrın 28-də qəbul edilib, 2000-ci il iyunun 1-dən qüvvədədir.[12][13]
- ↑ Fikrat Mammadov judicialcouncil.gov.az
- ↑ "A Guide to the Republic of Azerbaijan Law Research - GlobaLex".
- ↑ Case Law in Azerbaijan (Прецедентное право в Азербайджане) Arxivləşdirilib 2007-09-27 at the Wayback Machine (ing.)
- ↑ Sources of Azerbaijani law (Источники законодательства Азербайджанской Республики) Arxivləşdirilib 2007-09-27 at the Wayback Machine (ing.)
- ↑ Müasir Azərbaycan Konstitusiyası
- ↑ Azərbaycan Respublikasının Ədliyyə Nazirliyi Qanunvericilik baş idarəsi
- ↑ Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi
- ↑ Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsi
- ↑ The Basic Structure of the Azerbaijan Legislative System (Основная структура Азербайджанской законодательной системы) Arxivləşdirilib 2007-09-27 at the Wayback Machine (ing.)
- ↑ AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ MÜLKİ MƏCƏLLƏSİ
- ↑ 1 2 3 "AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ VERGİ MƏCƏLLƏSİ" (az.). 29 oktyabr 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27 sentyabr 2021.
- ↑ 1 2 Azərbaycan Respublikası Ailə Məcəlləsinin təsdiq edilməsi, qüvvəyə minməsi və bununla bağlı hüquqi tənzimləmə məsələləri haqqında AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASİNİN QANUNU
- ↑ "AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ AİLƏ MƏCƏLLƏSİ". e-qanun.az (az.). 28 dekabr 1999. İstifadə tarixi: 30 iyun 2025.