Azər-İlmə

Professor Vidadi Muradov 1994-cü ildən ilk mərhələdə 15 nəfərlik heyətlə başlayan "Azər-ilmə" həm yerli, həm də xarici, xüsusilə Türkiyədə olan partnyorların elmi-nəzəri biliklərindən, təcrübəsindən istifadə etdi. Türkiyəli mütəxəssislərin köməkliyi ilə Azərbaycanda ilk dəfə məhz burada "Gördəst" türk düyümü həyata qaytarıldı. 1995–1996-cı illərdə şirkət ilk məhsullarını daxili bazarda satışa çıxardı.

Genişlənən beynəlxalq əlaqələr istehsal olunan xalça məmulatların xarici bazarlara çıxarılmasına şərait yaratdı. Beləliklə, "Azər-ilmə"nin ilk xarici alıcısı ABŞ-dən oldu.

"Azər-İlmə" sırf Azərbaycan xalçaları istehsal edir. Burada azərbaycanlı xanımlar qədim Azərbaycan xalçalarının eskizləri əsasında xalça və xalça məmulatları toxuyurlar. Hətta, boyaq maddələrinin alınmasında belə təbii üsullardan, Azərbaycanda hələ qədim zamanlardan geniş vüsət almış boyaqçılıq ənənələrindən istifadə edilir.

Qədim ənənələr əsasında müasir texnologiyalarla çeşidli xalçaların toxunduğu "Azər-İlmə"də 350 nəfərədən ibarət kollektiv — rəssamlar, sənətşünaslar, xalçaçılar, boyaqçılar və s. peşə sahibləri çalışır.

Şirkətin fəaliyyəti yalnız paytaxt Bakı ilə məhdudlaşmır. Azərbaycanın digər qədim toxuculuq mərkəzlərində — Qarabağda, Qazaxda, Qubada, Gəncədə, Lerikdə, Şirvanda da toxuculuq emalatxanaları olan müəssisə unudulmuş, yalnız ayrı-ayrı qocaman toxucuların əl işlərində qorunan xalçaçılıq ənənələrinin, xüsusən də tarixi ilk insanların qayaüstü təsvirləri qədər qədim olan, xalqımızın mifik təsəvvürlərindən, inanclarından, dünyagörüşündən, arzularından, istəklərindən qaynaqlanan və ən müxtəlif xalq tətbiqi-sənət sahələrində, həmçinin xalçaçılıqda tətbiq edilmiş elementlərin, naxışların, motivlərin, kompozisiyaların sorağındadır. Şirkət Azərbaycanın Qazax, Borçalı, Göyçə, Zəngəzur, Ağbaba, Dərəçiçək, Paşalı, Cəlaloğlu, Hamamlı, Şərur-Dərələyəz, Dərbənd, Təbriz, Ərdəbil, Sərab və s. tarixi ərazilərində xalq sənətkarlarının miras qoyub getdikləri bədii və texniki təcrübə əsasında müasir üslublu və texnoloji göstəriciləri baxımından beynəlxalq standartlara cavab verən xalça nümunələri yaradır. Burada peşəkar sənətkarlar yun və ipək zərif, yüksək sıxlıqlı, orijinal tərtibatlı, şux koloritli xalçalar hazırlayırlar.

"Azər-İlmə"nin sənət nümunələri hal-hazırda ABŞ, Almaniya, Fransa, Türkiyə, Rusiya, Avstraliya, Yaponiya, İsveçrə, İtaliya, Norveç, Cənubi Afrika və s. ölkələrdə şəxsi kolleksiyaları və mənzilləri bəzəyir.

• Boyaqçılıq emalatxanası

Burada ipliklər xalq üsulu ilə təbii yolla, əsasən də bitki mənşəli boyaq tərkibləri ilə boyanır. Xalçalarda istifadə edilən qırmızı, yaşıl, sarı, mavi, sürməyi, qara, ağ kimi 7 növ əsas rəngin və onların çalarlarının alınması üçün qoz qabığı, nar qərzəyi, indiqo, tut, heyva, qoz ağaclarının yarpaqlarından, "boyaqotu" kolunun köklərindən və müxtəlif üsullardan istifadə edilir. Məsələn, sarı və bu rəngin yarım tonlarını almaq üçün soğan qabığı, alma qabığı, sarıçöp və payızda yığılmış tut yarpaqlarından, qırmızı və çəhrayı rəngləri almaq üçün "boyaqotu"ndan, sürməyi, mavi və yaşıl rəngləri almaq üçün isə indiqodan istifadə edilir. Boyama prosesinin sonunda usta tərəfindən boyaqların rəngləmə intensivliyini və davamlılığını artırmaq məqsədilə boyağa duz, zəy və ya sirkə kimi bərkidici maddələr əlavə edilir. Boyanmış kələflərin xüsusi dolablarda suyunun sıxılması və isti kameralarda qurudulması üçün "Azər-İlmə" müəssisəsində şərait yaradılmışdır. Təbii üsulla alınan bu boyaq maddələr toxunduqları xalçaların kompozisiyasında emosional təsir gücünü artırır, parlaq və dolğun rəng həllini tamamlayır, xalçaya ecazkar görkəm verir.

• Bədii-tərtibat emalatxanası

"Azər–ilmə"də hər çeşnini işləyib hazırlayan, hər ilməni damalı kağız üzərində canlandıran, texniki göstəricilərini müəyyən edən, xalçaların ara sahəsini bəzəyən göl və elementlərini, haşiyə zolaqlarının naxışlarını müəyyən edən, kolorit həllini və onların çalarlar diapazonunu dəqiqləşdirən yaradıcı sahə rəssamlara aiddir.

"Azər–ilmə" tərəfindən artıq 900-dək müxtəlif çeşidli xalça çeşniləri hazırlanmışdır. Bu çeşnilər əsasında Azərbaycanın Bakı, Quba, Zaqatala, Şirvan, Gəncə, Qazax, Təbriz, Naxçivan və Lənkəran toxuculuq məntəqələrini özündə birləşdirən Qarabağ kimi bütün toxuculuq məktəblərini əhatə edən klassik Azərbaycan xalçaları istehsal edilir. Hazırlanan çeşnilərdə alıcının istəyi dünya bazarında çeşni növlərinə olan tələbat əsas götürülməklə yanaşı, Azərbaycan xalqının unudulmaqda olan çeşnilərinin yaşadılması məqsədilə bərpası da nəzərə alınır.

• Toxuculuq emalatxanası

   

Emalatxanada quraşdırılan materiallardan hazırlanmış müasir texnoloji imkanlara malik hanalarda müxtəlif ölçülərdə (1m²-dan 40m²-dək) ipək və yundan olan 35x60-dan 55x55-dək orta sıxlıqlı xalçalar istehsal edilir. Xalçalar üç alətdən – xüsusi ucu qarmaqlı bıçaq, həvə və qayçıdan istifadə edilməklə hazırlanır.

• Yuyulma emalatxanası

Toxunduqdan sonra bu emalatxanada xalçalarda olan toz və xov qırıntıları fıstıq ağacından hazırlanmış dolablarda hərəkət etdirilməklə təmizlənir, xüsusi hovuzlarda su, sabun və yuyulma üçün yararlı olan təbii məhlulların köməyi ilə yuyulub qurudulur. Xalçanın gözəlliyinin, xovunun hamar və parlaq təsir gücünə malik olmasının səbəblərindən biri də onun müasir üsullarla ütülənməsi prosesidir.

• Dartım emalatxanası

Əl ilə toxunan əksər xalçalar zərif və elastik ipək və ya yundan hazırlandıqları üçün onlarda eninə və ya uzununa qeyri mütənasiblik-əyrilik müşahidə edilir. Bu qüsurun aradan qaldırılması üçün xalçalar taxta döşəmələr üzərində baş və ətək, yaxud hər iki yanından yerə tarım çəkilir. Düz mərkəzindən isə köməkçi ağaclar vasitəsilə xalça qaldırılaraq bu yaranmış hündürlükdə arxa tərəfindən ütülənir və yenidən yerə tarım çəkilərək təxminən iki gün bu vəziyyətdə saxlanılır. Nəticədə parçada müşahidə edilən əyrilik aradan qaldırılır, onun bütün sahəsi bərabər vəziyyət alır.

• Bərpa emalatxanası

Toxunuşunda nöqsanlara yol verilərsə, və yaxud müxtəlif fiziki, bioloji qüsurları olarsa, zədələnmiş, ya natamam vəziyyətdə olarsa, xalçalar burada bərpa edilir. Emalatxanada çalışan sənətkarlar müasir və ya qədim tarixə malik xalçalar üzərində apardıqları bərpa işlərini həyata keçirirlər. Hər ilməni yenisi ilə əvəz etmək, hər rəngə uyğun yeni çalar seçmək gərəkdir.

"Azər-ilmə"də həmçinin "Sehrli-İlmələr" Azərbaycan Xalçaları Qalereyası fəaliyyət göstərir. Müxtəlif dizayn tərtibatlı, müxtəlif audio-vizual imkanlara malik xalça nümunələrinin olduğu bu qalereyada ipək və ya yundan toxunulmuş, kamil tərtibatlı, müxtəlif rəng çalarları olan xalçalar mövcuddur.^[3]

Zəngin təcrübəyə malik "Azər-İlmə" şirkətində Azərbaycan xalçaçılıq tarixi elmi tədqiqatlara cəlb olunmuşdur. Professor V. Muradovun apardığı kompleks axtarışların və tədqiqatların nəticəsi kimi 2008-ci ildə "Azərbaycan xalçaları" (rus, ingilis dillərində) (Bakı: Elm, — 436 s.), 2010-cu ildə "Azərbaycan xalçaları Qarabağ qrupu" (rus, ingilis dillərində) (Bakı: Elm, — 272 s.), 2011-ci ildə "Azərbaycan xalçaları İrəvan qrupu (rus, ingilis, alman, fransız) (Bakı: Elm, — 280s.), "Azərbaycan xalçaları Qarabağ qrupu" (rus, ingilis, alman, fransız, ərəb dillərində) (Bakı: Elm, — 64 s.), "Azərbaycan xalçaları İrəvan qrupu" (rus, ingilis, alman, fransız, ərəb dillərində) (Bakı: Elm, — 112 s.), "Azərbaycan xalçaları Təbriz qrupu" (rus, ingilis, alman, fransız, ərəb dillərində) (Bakı: Elm, −80 s.), "Azərbaycan xalçaları Şirvan qrupu" (rus, ingilis, alman, fransız, ərəb dillərində) (Bakı: Elm, — 72 s.), 2012-ci ildə "Azərbaycan xalçaları Naxçıvan qrupu" (rus, ingilis, alman, fransız, ərəb dillərində) (Bakı: Elm, −80 s.), "Azərbaycan xalçaları Quba qrupu" (rus, ingilis, alman, fransız, ərəb dillərində) (Bakı: Elm, — 80 s.), "Azərbaycan xalçaları Bakı qrupu" (rus, ingilis, alman, fransız, ərəb dillərində) (Bakı: Elm, −72 s.), "Azərbaycan xalçaları Gəncə qrupu" (rus, ingilis, alman, fransız, ərəb dillərində) (Bakı: Elm, — 96 s.), "Azərbaycan xalçaları Qazax-Borçalı qrupu" (rus, ingilis, alman, fransız, ərəb dillərində) (Bakı: Elm, — 120 s.), 2013-cü ildə "Azərbaycan xalçaçılıq sənəti" (Azərbaycan dilində) (Bakı: Elm, 132 s.), "Azərbaycan xalçaları Təbriz qrupu" (Azərbaycan dilində) (Bakı: Elm, — 362 s.), alman

dilində (Aserbaidschanische Teppiche Täbris-Gruppe. Freiburg: Modoverlag, — 362 p.), italyan dilində (Tappeti Azerbaigiani I Tabriz. Roma: B. M. B. PUBBLICITA S. R. L, −362 p.), türk dilində (Azerbayacan halıları Tebriz grubu. İstanbul: Numune, — 362 s.), ingilis dilində (Azerbaijani carpets Tabriz group. London, −362 p.), rus dilində — (Азербайджанские ковры Тебризская группа. Москва: Бюджет, — 362 cтр.), ivrit dilində (קבוצת תבריז שטיחי אזרבייג‘).,ירושלים, "גשרים" — 362 זייַט), fransız dilində — (Les tapis Azerbaïdjanais Groupe de Tabrız. Paris, −362 p.) kitabları işıq üzü görmüş, dünya muzeylərinə və kitabxanalarına göndərilmişdir.

Azərbaycan xalçalarının təbliği istiqamətindəki fəaliyyətini davam etdirən tədqiqatçının rəhbərliyi ilə milli xalçaçılığımızın müxtəlif məktəblərini əks etdirən açıqcalar toplusu hazırlanmışdır. Baş redaktoru olduğu, 2011-ci ildən Azərbaycan, rus, ingilis dillərində nəşr olunan "Azərbaycan xalçaları" jurnalında yazılar, ekspedisiya materialları, rubrikalar, fotoşəkillər və s. ilə həm respublikada, həm də onun hüdudlarından kənarda oxunur. Jurnal Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Ali Attestasiya Komissiyasının qərarı ilə (2012, 6 iyul, protokol № 10-R) "Azərbaycan Respublikasında dissertasiyaların əsas nəticələrinin dərc olunması tövsiyə edilən elmi nəşrlərin reyestri"nə daxil edilmişdir. V. Muradov yerli və dünya telekanallarında xalçaçılığa dair elmi-kütləvi verilişlərdə elmi axtarışlarından çıxışlar edir. "Azərbaycan xalçaları bütün məktəbləri ilə" adlı telefilmlərin istehsalı ideyası da "Azər-İlmə" tərəfindən reallaşdırılmaqdadır. Artıq "Azərbaycan xalçaları İrəvan qrupu", "Azərbaycan xalçaları Qarabağ qrupu" və "Azərbaycan xalçaları Naxçıvan qrupu" telefilmləri hazır edilib.

Azərbaycan xalçaçılıq ənənələrinin yaşadılması, təbliği məqsədilə Azərbaycan Respublikasında ilk dəfə "Azər-ilmə" Şirkətinin nəzdində "Xalçaçılıq Tədris Mərkəzi"nin təşkilidir. Mərkəzdə 7–16 yaşlı uşaqların, yeniyetmələrin təhsil alması, gənc xalçaçıların hazırlığı üçün müvafiq şərait yaradılmışdır. Tədris otaqları şagirdlər üçün xüsusi hanalarla, əyani vasitələrlə təchiz olunmuşdur. Həm xalçaçılıq, həm də bu sahə üzrə pedaqoji təcrübəyə malik olan peşəkarlardan dərs alan, altı aylıq və ya bir illik tədris kursunu uğurla başa vuran şagirdlərə sertifikatlar təqdim olunur.

"Azər-İlmə" Xalçaçılıq Şirkəti bir sıra milli və beynəlxalq mükafatlara layiq görülmüşdür.

• "Uğur 2006" İQTİSADİYYAT VƏ BİZNES SAHƏSİNDƏ MİLLİ MÜKAFATI. İxrac yönümlü istehsalın inkişafına töhfəsinə görə" nominasiyasında Consulting Business jurnalı tərəfindən 30 yanvar 2007-ci ildə təqdim olunmuşdur.^[4]
• "Caspian Energy International Award 2007" BEYNƏLXALQ MÜKAFATI. Azərbaycan xalça sənətinin dirçəldilməsi və inkişafı" nominasiyasında Xəzər İnteqrasiya İşgüzar Klubu tərəfindən 27 mart 2007-ci ildə təqdim olunmuşdur.^[4]
• "Kraliça Viktoriya adına eksklüziv mükafat 2007("Queen Victoria Commemorative Medal"). "Fəaliyyətində göstərdiyi şərəf, ləyaqət və fədakarlığa görə" "Azər-İlmə" MMC-nin direktoru Vidadi Muradov təltif edilmişdir. Mükafat Avropa Biznes Assambleyasının 19–21 mart 2007-ci il tarixində Oksfordda keçirilən Liderlər Sammitində təqdim edilmişdir.^[4]
• "Avropa Keyfiyyət Mükafatı 2009 " ("European Quality Award"). Fəaliyyəti boyunca Avropa standartlarına uyğun, yüksək keyfiyyətli məhsul istehsal etdiyinə görə "Azər-İlmə" MMC-nin direktoru Vidadi Muradov təltif olunmuşdur. Mükafat Avropa Biznes Assambleyasında təqdim edilmişdir.
• "İlin Brendi 2010" Beynəlxalq "Caspian Energy" Media Qrupu. 2010-cu il. "Azər-İlmə" MMC Azərbaycanda xalça sənətinin inkişafında, bu qədim dekorativ-tətbiqi sənət növünün yaşadılması, qorunması, həmçinin təbliği istiqamətindəki xidmətlərinə görə bu mükafata layiq görülmüşdür.

• Azərxalça

• "Haqqımızda". azerilme.az. (#archive_missing_date) tarixində orijinalından arxivləşdirilib.

• Sabiq rəsmi saytı (2010–2024)
• "İctimai Elmlər Bölməsinin iclasında "Azər-İlmə" Xalçaçılıq Mərkəzinin elmi-tədqiqat fəaliyyətinə dair məruzə dinlənildi". science.gov.az (az.). İstifadə tarixi: 2025-02-22.