Ayşa Kandiça

Edvard Vestermark Ayşa Kandiçanın adının "şərq mənşəli" olduğunu iddia edərək onu qədim Kənan dinindəki Qeteş ilə eyniləşdirirdi. Qeteşi "məbəd fahişəsi" kimi təsvir edən Vestermark, onu Astarte kultu ilə əlaqələndirmişdi.^[5] O, Ayşa Kandiçanın Finikiya koloniyalarının Şimali Afrikaya köçü zamanı gətirildiyini və daha sonra İslam inanclarına uyğunlaşdırıldığını düşünürdü. Vestermark həmçinin Ayşa Kandiçanın kişi yoldaşı Hammu Qayyunun Kartaca tanrısı Hammondan ilhamlandığını irəli sürürdü.^[6]

Lakin müasir araşdırmalar bu nəzəriyyələri köhnəlmiş hesab edir, çünki Qeteşin "müqəddəs fahişə" olması ilə bağlı heç bir sübut yoxdur.^[7] O, böyük ehtimalla Misirdə inkişaf etmiş bir tanrıça idi və Kənan və ya Suriya ilahələri arasında birbaşa qarşılığı olmamışdır.^[2] Astarte isə müxtəlif dövrlərdə və bölgələrdə müharibə, ovçuluq, kral hakimiyyəti, şəfa və digər sahələrlə əlaqələndirilmiş, lakin Vestermarkın iddia etdiyi kimi məhsuldarlıq ilahəsi kimi qəbul edilməmişdir.^[8][9]

Başqa bir nəzəriyyəyə görə, "Qandiça" (قنديشة) adı "Qirtaciya" (قرطاجية) sözündən yaranmışdır ki, bu da ərəb dilində "Kartacalı" mənasını verir.

Daha yeni bir nəzəriyyəyə əsasən, Ayşa Kandiça real bir tarixi şəxsiyyət olmuşdur.^[10] O, əl-Cədidə şəhərində yaşayan bir "qrafinya" (contessa) idi və Portuqaliyalılara qarşı mübarizə aparmışdır. O, əsgərləri cəlb edərək onları tələyə salırdı ki, bu zaman Mərakeş döyüşçüləri onları öldürürdü. İnanca görə, Ayşa Kandiçanın əri öldürüldükdən sonra o, müstəmləkəçiliyə qarşı mübarizəyə başlamışdı. O qədər çox kişini aldadaraq məhv etmişdi ki, əsgərlər ondan qorxmağa başlamış və yerli əhali onun fövqəltəbii güclərə malik olduğuna inanmışdı.^[11]

Ayşa Kandiçanın yaşadığı yerin su mənbəyinin yaxınlığında olduğuna dair demək olar ki, bütün inanclarda ümumi razılıq var.^[2]

• Tangerdə onun dənizdə yaşadığına inanılır.
• Tetuanda onun Martil çayında yaşadığı düşünülür.
• Fəs şəhərində onun drenaj kanallarında yaşadığı iddia edilir.
• Beni Ahsen qəbiləsi onun Sebu çayında yaşadığına inanır.

Ən geniş yayılmış inanc odur ki, o, gənc kişiləri cazibədarlığı ilə ovsunlayır. Bəzi inanclara görə, onların həyat yoldaşı kimi görünərək aldatmağa çalışır.^[2]

Beni Ahsen xalqı inanır ki, Ayşa Kandiça polad bıçaqlardan və iynələrdən qorxur.^[12] Onların inanclarına əsasən, onun bir əri və ya kişi yoldaşı var – Hammu Qayyu. Mərakeşin cənub bölgələrində, xüsusilə Dukkala bölgəsində isə o, "Xaraca" adı ilə tanınır. Buffi sufi təriqətinin inanclarına görə, Ayşa Kandiça bir neçə "Ayşa" adlı qadın cindən yalnız biridir. Buffilər düşünür ki:^[2]

• O, qara paltar geyinir.
• Dəvə ayaqlarına malikdir.
• Hamilə qadınlar onu görəndə düşük edir.
• O, bir insanın bədənini ələ keçirəndə həmin insan heyvan kimi böyürür və ya hürür.^[13]

Başqa bölgələrdə Ayşa Kandiça ilə eyniləşdirilən bəzi adlar Buffilər tərəfindən ayrı varlıqlar kimi qəbul edilir, məsələn:^[14]

• "Acılı Ayşa" (ʿayša s-sudaniya)
• "Dəniz Ayşası" (ʿayša l-bəḥriya)

Ayşa Kandiçanın qəbri yoxdur, onun ruhu sərbəst dolaşır. İnsanlar inanırlar ki, onu ziyarət edən hər kəs onun bərəkətindən faydalana bilər.

Ayşa Kandiça Mərakeşin kitablarında, filmlərində və musiqilərində də yer alıb.

• Onun haqqında Qnava musiqi janrında yazılmış "Lalla Ayşa" adlı mahnı mövcuddur.^[15]
• Fransız qorxu filmi "Kandişa" bu mifoloji fiqurdan ilhamlanaraq çəkilmişdir.^[16][17]