Ayşə Bibi (mavzoley)

Rəvayətə görə, məqbərə Qaraxanilər sülaləsinin hökmdarı tərəfindən sufi şairi Xakim-Atanın qızı, gözəl nişanlısı Ayşə Bibi üçün tikilmişdir. Mavzoleyin memarlıq formaları və bəzəkləri incə krujeva xatırladır. Bütün bina 60 müxtəlif çiçəkli həndəsi naxış və xəttatlıqdan istifadə edilərək oyulmuş terrakota plitələrlə örtülmüşdür.^[1] Ayşə Bibi mavzoleyi üslub baxımından Buxaradakı Samani türbəsinin davamçılarındandır.^[2]

Ayşə Bibi daha böyük bir kompleksin bir hissəsidir. Tikilidən on metr məsafədə Babacı Xatun ("müdrik kraliça") adlı ikinci bir məqbərə, yolun qarşı tərəfində isə müqəddəsləşdirilmiş əhəng daşı mağarası var. Kompleks qərbdən Taraz vahəsinə baxan silsilədə yerləşir.

Məqbərənin bütün səthi İslam memarlığına xas kütləsizlik illüziyası yaratmağa kömək edən terrakota panelləri ilə örtülmüşdür. Küncdəki sütunlar Soqdianadan əvvəlki İslam memarlığında da geniş istifadə olunduğu kimi taxta sütunlardan sonra formalaşır. Hər sütunun büzülmə nöqtəsində xətt var. Bu sütunlar ümumilikdə Ayşənin və sevginin gözəlliyini təsvir edirlər.

Həm orijinal, həm də bərpa olunmuş mavzoleydə kərpic hazırlamaq üçün sauran gilindən istifadə edilmişdir.^[3]

Abidə orta əsrlərdən bəri hörmətə layiq görülmüşdür. Burada Taraz vadisindən olan yerli qadınlar hələ də uşaqlar və xoşbəxt bir ailə üçün dua edirlər. Tarazda yeni evlənənlərin ölmüş sevgililər tərəfindən xeyir-dua alması adətdir. Mərasimdən sonra toy ziyafəti Qaraxaninin Tarazlı nişanlısının vəfat etdiyi yerə qədər gəlir. Səfər Tarazdakı Qaraxani türbəsindən başlayır və Ayşə Bibi məqbərəsində sona çatır. Gəlin və bəy ölən sevgililərə ehtiram göstərir və xeyir-dua diləyirlər.

Rus arxeoloq V.V.Bartold 1893-cü ildə dağıntıları qeydə alan və tədqiq edən ilk alimdir.^[4] Sovet İttifaqı abidəni qorumaq üçün qoruyucu bir şüşə qabıq düzəltmiş (c 1960) və buradan Tarazdakı tələbələrin təhsili və turizmi üçün istifadə etmişdir. 2002-ci ildə Qazaxıstan Respublikası Ayşə Bibi mavzoleyinin bərpası üçün Nişan Rametoya pul vermiş və ətrafında park infrastrukturu qurmuşdur.^[3]

1856-cı ildə Çokan Vəlixanov mavzoleyi öz əsərində təsvir etmişdir.

•  
  Abidənin yüksəkliyi
•  
  Künc sütunu
•  
  İki mərkəzli tağ
•  
•  
  Fasaddakı çini
•  
  Sütundakı çini
•  
  Abidənin planı

• İsmayıl Samani Türbəsi

• "Aisha-Bibi Mausoleum" (ingilis). Oriental Express Central Asia. 24 iyun 2006 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 yanvar 2017.
• Kervan, Monique, "Un monument baroque dans les steppes du Kazakhstan : Le tombeau d'Örkina Khatun, princesse Chaghatay?", Arts Asiatiques (ingilis), 57, 2002: 5–32, ISSN 0004-3958
• "History & Ethnography" (ingilis). Samdol Travel Company. 15 aprel 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 yanvar 2017.

•  Knobloch, Edgar. Monuments of Central Asia: A Guide to the Archaeology, Art and Architecture of Turkestan (ingilis). I.B. Tauris. 2001. səh. 246. ISBN 1-86064-590-9.