Ayın uzaq tərəfi — Ayın Yerlə həmişə əks istiqamətdə qalan yarımkürəsidir. Bu, Ayın orbitində sinxron fırlanması səbəbindən baş verir. Yaxın tərəflə müqayisədə, uzaq tərəfin relyefi daha kələ-kötürdür, çoxlu sayda meteorit krateri var və nisbətən az sayda düz və qaranlıq Ay dənizləri ("maria") mövcuddur. Bu, uzaq tərəfə Günəş Sisteminə daxil olan digər səthcə quru səma cisimləri, məsələn, Merkuri və Kallisto ilə oxşar görünüş qazandırır. Burada Günəş Sisteminin ən böyük kraterlərindən biri — Cənub Qütbü–Aytken hövzəsi yerləşir. Bu yarımkürə bəzən "Ayın qaranlıq tərəfi" adlandırılmışdır, burada "qaranlıq" sözü "gizli, naməlum" mənasında işlədilmişdir, çünki Ayın hər bir nöqtəsi iki həftə günəş işığı alır, eyni zamanda əks tərəfdə gecə olur.[1][2][3][4]
Uzaq tərəfin təxminən 18 faizi Yer kürəsindən bəzən müşahidə oluna bilir, bu da osilasiya və librasiya adlanan hadisələr nəticəsində baş verir.[5][6] Qalan 82 faiz hissə isə 1959-cu ilə qədər müşahidə olunmamışdı. Həmin il Sovetlərin "Luna 3" kosmik zondu tərəfindən ilk dəfə uzaq tərəfin şəkilləri çəkildi. Sovet Elmlər Akademiyası 1960-cı ildə Ayın uzaq tərəfinin ilk atlasını nəşr etdi. 1968-ci ildə "Apollo 8" missiyasının astronavtları Aya orbitə daxil olduqda, ilk dəfə uzaq tərəfi insan gözü ilə görənlər oldular. Bütün insanlı və pilotsuz yumşaq enişlər Ayın yalnız yaxın tərəfində həyata keçirilmişdi. Lakin 3 yanvar 2019-cu ildə Çin Xalq Respublikasının "Chang'e 4" kosmik aparatı ilk dəfə uzaq tərəfə uğurlu eniş etdi.[7][8]
Bundan əlavə, "Chang'e 6" nümunə qaytarma missiyası 3 may 2024-cü ildə buraxıldı və Ayın uzaq yarımkürəsinin cənub hissəsində, "Apollo" hövzəsində eniş etdi. Missiya 25 iyun tarixində Yerə qayıtdı və bəşəriyyət üçün ilk dəfə Ayın uzaq tərəfindən qaytarılmış torpaq nümunələrini gətirdi.[9]
Astronomlar Ayın uzaq tərəfində böyük bir radio teleskop qurmağı təklif ediblər, çünki Ayın özü Yer kürəsindən gələn mümkün radio siqnallarını bloklayaraq teleskopun daha təmiz və maneəsiz müşahidələr aparmasına şərait yarada bilər.[10]
- ↑ Sigurdsson, Steinn. "The Dark Side of the Moon: a Short History". 9 June 2014. İstifadə tarixi: 16 September 2017.
- ↑ O'Conner, Patricia T.; Kellerman, Stewart. "The Dark Side of the Moon". 6 September 2011. İstifadə tarixi: 16 September 2017.
- ↑ Messer, A'ndrea Elyse. "55-year-old dark side of the moon mystery solved". Penn State News. 9 June 2014. İstifadə tarixi: 16 September 2017.
- ↑ Falin, Lee. "What's on the Dark Side of the Moon?". 5 January 2015. 30 November 2018 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 16 September 2017.
- ↑ Lyons, Kate. "Chang'e 4 landing: China probe makes historic touchdown on far side of the moon". The Guardian. 3 January 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 January 2019.
- ↑ "Chinese spacecraft makes first landing on moon's far side". AP NEWS. 3 January 2019. İstifadə tarixi: 3 January 2019.
- ↑ "China launches Chang'e-6 to retrieve samples from moon's far side". Xinhua. İstifadə tarixi: 4 May 2024.
- ↑ Lee, Liz; Roulette, Joey; Brock, Joe; Baptista, Eduardo. "China lands on moon's far side in historic sample-retrieval mission". Reuters. 2024-06-02. İstifadə tarixi: 2024-09-06.
- ↑ Mike Wall. "China returns samples from the moon's far side in historic 1st (video)". Space.com (ingilis). 2024-06-25. İstifadə tarixi: 2024-06-26.
- ↑ Kenneth Silber. "Down to Earth: The Apollo Moon Missions That Never Were".