Bu səhifədə iş davam etməkdədir. |
"Avey" Dövlət Tarix-Mədəniyyət Qoruğu — 1989-cu il 22 fevral tarixində Azərbaycan Nazirlər Sovetinin 99 nömrəli qərarı ilə Qazax rayonunda yaradılmış tarix-memarlıq qoruğu.[1][2]
| "Avey" Dövlət Tarix-Mədəniyyət Qoruğu | |
|---|---|
| Ümumi məlumatlar | |
| Ölkə |
 Azərbaycan |
| Yaradılma tarixi | 22 fevral 1989 |
| Tabelik | Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi |
| Ştat sayı | 34 nəfər |
| Baş qərargah | Qazax şəhəri, Səməd Vurğun küçəsi 28 |
|
|
|
| Rəsmi saytı | avey-heritage.az |
Avey Dövlət Tarix-Mədəniyyət Qoruğunun sahəsi 3613 hektardır. Qoruğun 3 filialı mövcuddur.[2]
Qazax rayonunun Yuxarı Əskipara kəndindədir. Qoruğun ən geniş əraziyə malik filialı olub 2783 ha ərazini əhatə edir.[2] Filial ərazisində V-VII əsrlərə aid alban məbədi, XII əsrə aid yeraltı su kəməri, qüllə, türbə, Qatır körpüsü, Kazım körpüsü, Qulucanlı körpüsü, Koroğlu qülləsi və qədim hamam qalıqları, XIV əsrdə salınan yeraltı yol, XVI əsrdə inşa edilən Şəhərgah qalası kimi abidələr mövcud olmuşdur. Kənd 8 iyun 1992-ci il tarixdə Ermənistan ordusu tərəfindən işğal edildikdən sonra bütün tarixi mədəniyyət abidələri dağıdılaraq yandırılıb.[1]
Qazax rayonunun Daş Salahlı kəndinin ərazisindədir. Filialın nəzdinə 800 ha sahə ayrılmışdır.[2] Damcılı filialının ərazisinə dünya əhəmiyyətli arxeoloji abidə olan Damcılı mağara düşərgəsi və digər abidələr daxildir. Ərazidə ilk dəfə 1953–1957-ci illərdə arxeoloji qazıntılar aparılıb. Bu tədqiqatın nəticəsində Avey dağında daş dövrünə aid 30-a yaxın mağara və iki minə yaxın alət aşkar olunub. 2015-ci ilin yayında imzalanmış memorandum sənədinə əsasən yaponiyalı və azərbaycanlı mütəxəssislər bu ərazilərdə arxeoloji tədqiqat işləri aparmağa başlamışdırlar.[1]
Qazax rayonunun Abbasbəyli kəndindədir. Sahəsi 30 ha olan filial Göyəzən dağının ərazini təşkil edir.[2] Göyəzən dağının ətəklərində orta əsrlərə aid yeddi bürclü qala divarı və dördkünc bina qalıqları, həmçinin bir neçə mağara aşkar olunub. Dağın şimalında isə bir alban qalasının qalıqları tapılmışdır.[1]
Avey Dövlət Tarix-Mədəniyyət Qoruğunun ərazisində 56 abidə qeydiyyata alınmışdır. Bu abidələrdən 1-i dünya, 33-ü ölkə, 22-si isə yerli əhəmiyyətlidir. Onların 15-i memarlıq, 36-sı arxeoloji, 5-i dekorativ tətbiqi-sənət nümunəsidir. Abidələrdən 13-ü sərhəd zolağında, 14-ü isə işğal altındadır.
Qoruq ərazisində yerləşən 18 müxtəlif tarixi abidənin adı isə qeydiyyata alınması üçün Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyinə təqdim olunmuşdur. Həmin abidələrdən 2-si işğal altındadır.[2]
Bu siyahıda Avey Dövlət Tarix-Mədəniyyət Qoruğunun tabeliyində olan abidələrin adları və inventar nömrələri verilmişdir:[3][4]
- Damcılı mağara düşərgəsi — İnventar № 24
- Yuxarı Əskipara kəndində məbəd ― İnventar № 281
- Daş Salahlı kəndində alban məbədi ― İnventar № 283
- Tağlarbəyli yaşayış yeri ― İnventar № 1234
- Daş Salahlı kəndində yataq yeri yaşayış məskəni ― İnventar № 1235
- Börgün ağzı yaşayış yeri ― İnventar № 1240
- Daş Salahlı kurqanı ― İnventar № 1241
- Qanlı təpə yaşayış yeri ― İnventar № 1242
- Göl yeri yaşayış məskəni ― İnventar № 1244
- Boz təpə yaşayış yeri ― İnventar № 1245
- Bərgin ağzı kurqanları ― İnventar № 1246
- Daşlı çökək yaşayış yeri ― İnventar № 1247
- Daşlı çökək kurqanları ― İnventar № 1248
- Yovşanlı təpə kurqanları ― İnventar № 1249
- Ağ dərə kurqanları ― İnventar № 1250
- Daş Salahlı kəndində kurqanlar (3 ədəd) ― İnventar № 1251
- Çoban Qurban oğlu kurqanı ― İnventar № 1252
- Daş Salahlı kəndində kurqanlar ― İnventar № 1253
- Daş Salahlı kəndində təbii süni mağaralar (10-a qədər) ― İnventar № 1254
- Daş Salahlı kəndində su hovuzu (anbarı) ― İnventar № 1255
- Xalxal şəhərinin yeri ― İnventar № 1256
- Narın qalası ― İnventar № 1257
- Alban bütpərəst məbədi ― İnventar № 1258
- Qaya kasavarı yalaqlar ― İnventar № 1259
- Daş su anbarı (2 ədəd) ― İnventar № 1260
- Su hovuzu ― İnventar № 1261
- Yel dəyirmanının tikilisinin qalığı ― İnventar № 1262
- Qollu qaya qalaçası ― İnventar № 1263
- Rza Çal yaşayış yeri və qəbiristanlığı ― İnventar № 1264
- Alban qəbiristanlığı ― İnventar № 1265
- Damcılı mağarası ― İnventar № 1266
- Koroğlu mağarası ― İnventar № 1267
- Yeraltı yol ― İnventar № 1278
- Yeraltı su kəməri ― İnventar № 1279
- Damcılı bulağı ― İnventar № 4511
- Yuxarı Əskipara kəndində qüllə ― İnventar № 4518
- Qatır körpüsü ― İnventar № 4519
- Qızıl Hacılı körpüsü ― İnventar № 4520
- Kazım körpüsü ― İnventar № 4521
- Qulucanlı körpüsü ― İnventar № 4522
- Yuxarı Əskipara kəndində hamam qalıqları ― İnventar № 4523
- Koroğlu qalası ― İnventar № 4524
- Yuxarı Əskipara kəndində türbə ― İnventar № 4525
- Yuxarı Əskipara kəndində dəyirman ― İnventar № 4532
- Yuxarı Əskipara kəndində alban məbədi ― İnventar № 4533
- Göyəzən qalası ― İnventar № 4534
- Nəsib Ağa körpüsü ― İnventar № 4539
- Daş Salahlı kəndində bağça qəbiristanlığı ― İnventar № 5849
- Haqverdi Ağa körpüsü ― İnventar № 5850
- Qədir körpüsü ― İnventar № 5851
- Şəhərgah ― İnventar № 5852
- Daş Salahlı kəndində daş qoç fiquru ― İnventar № 6160
- Daş Salahlı kəndində daş qoç fiquru ― İnventar № 6161
- Daş Salahlı kəndində sənduqə ― İnventar № 6162
- Daş Salahlı kəndində sənduqə ― İnventar № 6163
- Daş Salahlı kəndində sənduqə ― İnventar № 6164
- Abbasbəyli kənd qəbiristanlığı (1 sənduqə, ərəb əlifbalı qəbirlər)
- Tağlarbəyli kənd qəbiristanlığı (1 sənduqə)
- Tağlarbəyli kənd qəbiristanlığı (pir)
- Tağlarbəyli kənd qəbiristanlığı (at fiquru)
- Alpout kənd qəbiristanlığı (at fiquru)
- Göyəzən dağında bəzəkli başdaşı
- Şəkər qala məbəd kompleksi
- Məmməd Koxa bulağı
- Safa bulağı
- Kor bulaq
- Qocamanlı bulağı
- Cəfər bulağı
- ↑ 1 2 3 4 ""Avey" Dövlət Tarix-Mədəniyyət Qoruğu". Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi. İstifadə tarixi: 1 may 2025.
- ↑ 1 2 3 4 5 6 "Avey Qoruq". "Avey" Dövlət Tarix-Mədəniyyət Qoruğu. İstifadə tarixi: 1 may 2025.
- ↑ "Tarixi abidələr". "Avey" Dövlət Tarix-Mədəniyyət Qoruğu. 23 Noyabr 2014. İstifadə tarixi: 2 May 2025.
- ↑ ""Azərbaycan Respublikası ərazisində dövlət mühafizəsinə götürülmüş daşınmaz tarix və mədəniyyət abidələrinin əhəmiyyət dərəcələrinə görə bölgüsünün təsdiq edilməsi haqqında" Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2001-ci il 2 avqust tarixli 132 nömrəli qərarında dəyişiklik edilməsi barədə AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI NAZİRLƏR KABİNETİNİN QƏRARI". e-qanun.az (az.). 11 may 2018-ci il. 17 March 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 16 May 2025.
- ""Avey" Dövlət Tarix-Mədəniyyət Qoruğu". www.gomap.az (az.). İstifadə tarixi: 1 may 2025.