Aspergilloz — Aspergillus cinsinə aid göbələklərin törətdiyi geniş spektrli xəstəlikləri əhatə edən anlayışdır. Ən çox rast gəlinən formalar allergik bronxopulmonar aspergilloz, aspergilloma (invaziv olmayan aspergilloz) və ağciyərlərin invaziv aspergillozudur. İnsanların əksəriyyəti gündəlik həyatda aspergilloz sporları ilə nəfəs alır. Lakin, immun sistemi zəifləmiş şəxslərdə (xəstəlik nəticəsində və ya immunosupressiv müalicə fonunda) bu xəstəlik inkişaf edir. Nəticədə kəskin leykoz və hematopoetik hüceyrə transplantasiyası meydana gəlir ki, bu da ölümlə nəticələnir. Ən çox rast gəlinən yoluxdurucu amil Aspergillus fumigatusdur.[3][4]
| Aspergilloz | |
|---|---|
_invasive_type.jpg) | |
| XBT-10-KM | B44, B44.9, B44.0, B44.8, B44.2, B44.7, B44.1 |
| XBT-9-KM | 117.3[1][2] |
| DiseasesDB | 001326 |
| MedlinePlus | 001326 |
| MeSH | D001228 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Ağciyər aspergilloması — xroniki ağciyər patologiyaları (vərəm, sarkoidoz, bronxoektaziya və s.) fonunda boşluqlarda əmələ gələn sıx mikelialdan ibarət kürəşəkilli törəmədir. Simptomsuz şəkildə inkişaf edə bilir və yalnız rentgenoloji müayinə zamanı aşkar olunur. Bəzi hallarda şiddətli qanlı öskürək ölümcül qanaxmaya qədər gətirib çıxarır.[5]
Ağciyərin invaziv aspergillozo adətən kəskin şəkilli olur, sürətlə irəliləyir, nəfəs darlığı, öskürək, qızdırma, döş qəfəsində ağrı yaradır. İnfeksion prosesin həm qonşu strukturlara, həm də qan yolu ilə (hematogen) digər orqanlara yayılması mümkündür.[6]
Daxili orqanların aspergillozo ağır şəkildə inkişaf edir.[7] Qızdırma, üşütmə, şok, sayıqlama (delirium), trombozların inkişafı kimi ehtimallar da vardır. Böyrək və qaraciyər çatışmazlığı, eləcə də tənəffüs pozğunluqları riski də mövcuddur.[8]
Xarici qulaq keçəcəyinin aspergillozo (otomikoz) qaşınma və bəzən ağrı hissi yaradır.[9] Gecə qulaqdan axan maye yastıqda ləkələr əmələ gətirir. Burun ətrafı hissələrin aspergilloması burun tutulması hissi və küt ağrılar yaradır, invaziv formada isə qızdırma, selikli qişanın xoralı zədələnməsi və nekrozu, burun qanaxmaları inkişaf edir.[10][11]
Klinik təsvirləri rentgenoqrafiya və ya KT müayinə edilən nahiyə üzrə düzgün diaqnoz qoyulmasına kömək edə bilər. Yekun diaqnoz isə yoluxmuş materialın laboratoriya müayinəsi ilə təsdiqlənir.[12]
Rentgenoqrafiya və KT müayinəsində ağciyər aspergillozo dəyirmi və ya üçbucaq formalı bərkimə ocağının ətrafında "halo əlaməti" (perifokal ödem və hemorragik hopma) ilə özünü göstərir, sonrakı mərhələdə isə iltihab ocağının qalınlığında nekrozu əks etdirən "sərp əlaməti" formalaşır. Hematoloji xəstələrdə invaziv aspergilloz zamanı galaktomannan analizinin aparılması invaziv müdaxilə olmadan diaqnoz qoymağa imkan verir.[13]
Mikroskopik müayinədə aspergillus göbələkləri materialın gümüşlə boyanması (məsələn, Qomori-Qrokkot üsulu) ilə etibarlı şəkildə aşkar edilir. Bu üsulda göbələk divarları tünd-boz rəng alır. Aspergillus hiflərinin diametri 2,5–4,5 mkm arasında dəyişir. Hiflər septalıdır (ara bölmələrə malikdir), lakin bəzi hallarda bu aydın görünmür və onları ziqomisetlərlə səhv salmaq mümkündür. Aspergillus hifləri dikotomik (iki budaqlı) şəkildə, əsasən iti (təxminən 45°) bucaq altında şaxələnir.[14]
Aspergilloz COVID-19 xəstələrində, xüsusilə əvvəldən mövcud olan bronxoektaziya diaqnozu olanlarda nisbətən tez-tez rast gəlinən ağırlaşmalardan birinə çevrilmişdir.[15]
Müasir tibbi üsullarla aqressiv invaziv aspergillozun müalicəsinə vorikonazol və liposomal amfoterisin B-nin cərrahi sanasiya ilə birgə tətbiqi daxildir. Daha az aqressiv gedişli allergik bronxopulmonar aspergilloz hallarında isə uzun müddət ərzində oral steroidlər istifadə olunur. Məsələn, itra-konazol steroidlərlə birlikdə təyin edilə bilər ki, bu da "yumşaq steroid effekti" verərək dərmanların daha aşağı dozalarda istifadəsinə imkan yaradır. Bundan əlavə, bu göbələk infeksiyasının müalicəsində kombinə olunmuş terapiya tərkibində kaspofungin və flusitozin kimi göbələk əleyhinə preparatlardan da istifadə edilir. Digər preparatlara izavukonazolı misal göstərmək olar.[16]
Bu xəstəliyə atlar, quşlar, iri buynuzlu heyvanlar, qoyunlar, keçilər, marallar və meymunlar yoluxur. Laboratoriya heyvanlarından isə dovşanlar, siçanlar və dəniz donuzları (morskaya svinka) yoluxa bilər. Təbii şəraitdə ən həssas heyvanlar quşlardır. İnfeksiya mənbəyi əsasən göbələklə zədələnmiş yemlərdir. Xəstəliyin yaranmasına orqanizmin müqavimətini azaldan amillər — heyvanların uzun müddət rütubətli, zəif havalandırılan binalarda saxlanılması və s. səbəb olur. Xəstəlik kəskin, yarımkəskin və daha çox xroniki formada keçir. İnkubasiya dövrü — 3–10 gündür.[17]
- ↑ Disease Ontology (ing.). 2016.
- ↑ Monarch Disease Ontology release 2018-06-29. 2018-06-29 2018.
- ↑ "Молочница – причины, симптомы, диагностика и лечение". spb.medsi.ru (rus). 2022-05-27 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ Шапилова Н.В. "Кандидоз — причины, симптомы диагностика и лечение". СПБ ГБУЗ «Кожно-венерологический диспансер № 4» (rus). 2024-04-13 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ Дж. Беннетт. "Справочник Харрисона по внутренним болезням". 2002. 2012-07-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-01-28.
- ↑ Kradin R.L., Mark E.J. The pathology of pulmonary disorders due to Aspergillus spp. . 132 (journal) (ingilis). № 4. — 2008. aprel. — 606—614. doi:10.1043/1543-2165(2008)132[606:TPOPDD]2.0.CO;2. PMID 18384212.
- ↑ "Mycology Online -- Aspergillosis". 2012-03-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2008-12-10.
- ↑ Elisa Baratella, Erik Roman-Pognuz, Verena Zerbato, Pierluca Minelli, Marco Francesco Maria Cavallaro, Maria Assunta Cova, Roberto Luzzati, Umberto Lucangelo, Gianfranco Sanson, Federica Friso, Rossana Bussani, Maurizio Pinamonti, Marina Busetti, Francesco Salton, Marco Confalonieri, Barbara Ruaro, Stefano Di Bella. Potential links between COVID-19-associated pulmonary aspergillosis and bronchiectasis as detected by high resolution computed tomography // Frontiers in Bioscience-Landmark . 26 (ingilis) (12). 2021-12-30. 1607–1612. doi:10.52586/5053. ISSN 2768-6701. 2023-10-26 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ Ю. К. Скрипкин. Кожные и венерические болезни. Учебник для врачей и студентов мед. вузов. Москва: «Триада-Х». 2000. 204–205.
- ↑ "Кандидоз: лечение даётся нелегко — Антибиотики". 2012-06-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-06-25.
- ↑ "Антибиотик-ассоциированная диарея и кандидоз кишечника". 2013-09-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-07-19.
- ↑ Издание для практикующих врачей «Русский медицинский журнал». "Оптимизация комплексной терапии хронического рецидивирующего вульвовагинального кандидоза в амбулаторной практике". www.rmj.ru. 2019-04-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-04-30.
- ↑ Curtis A., Smith G., Ravin C. Air crescent sign of invasive aspergillosis // Radiology . 133. № 1. — 1979. — 1 oktyabr. — 17—21. doi:10.1148/133.1.17. PMID 472287. 2009-02-21 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ "Лечение кандидозной инфекции". 2020-08-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-04-29.
- ↑ "КАНДИДОЗ - БОЛЕЗНЬ ЦИВИЛИЗАЦИИ". 2012-02-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-02-01.
- ↑ "Кандидоз и антибиотики". 2012-06-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-06-25.
- ↑ Р.Ф.Сосов и др. Эпизоотология. М.: Колос. 1969.
- USGS National Wildlife Health Center (ing.)
- Aspergillus — Aspergillus website (ing.)
- Aspergillosis at DoctorFungus.org (ing.)