Aseptik meningit (ing. Aseptic meningitis) — beyin və onurğa beynini əhatə edən membranın serebrospinal maye testinin nəticəsi mənfi olan xəstələrdə beyin qişasının iltihabı. Aseptik meningitə viruslar, mikobakteriyalar, spiroketlər, göbələklər, dərmanlar və bədxassəli xəstəliklər səbəb olur.
| Aseptik meningit | |
|---|---|
| XBT-10 | |
| XBT-9 | |
| DiseasesDB | |
| MedlinePlus | |
| MeSH | |
Həm meningit, həm də aseptik meningit üçün testlər əsasən eynidir. Bel ponksiyonu vasitəsilə serebrospinal maye nümunəsi götürülür və infeksiyanın olub olmadığını müəyyən etmək üçün leykositlərin hüceyrələrinin sayı üçün yoxlanılır və faktiki səbəbi görmək üçün əlavə testlər götürülür.
Etiologiyası
Etiologiyasına görə aseptik meningit 2 növ olur: yoluxucu və qeyri-infeksion. Bu günə qədər diaqnozun qoyulmasında bütün irəliləyişlərə baxmayaraq, dəqiq etiologiya yalnız 30-65% hallarda müəyyən edilə bilib. Qalan etiologiyası naməlum hallar "idiopatik" kimi adlanır.
Yoluxucu səbəblər baxımından ən çox yayılmış agent virusdur, həmçinin bakteriyalar, göbələklər və parazitlər də daxildir. Xəstəliklərin yarıdan çoxu enteroviruslar tərəfindən törədilir (məs. Koksaki virusu), sonra herpes simplex-2 virusu, Qərbi Nil və suçiçəyi virusları. Digər əlaqəli viruslara tənəffüs virusları (adenovirus, qrip virusu, rinovirus), kabakulak virusu, arbovirus, HİV və limfositik xoriomeningit daxildir.
Bakterial, göbələk və parazitar infeksiyalar viruslu infeksiyalardan daha az rast gəlinir. Göbələk infeksiyalarına səbəb Candida, Cryptococcus neoformans, Histoplasma capsulatum, Coccidioides immitis və Blastomyces dermatitides ola bilər. Aseptik meningitə səbəb olan parazitlərə gondii, nagleria, neyrosistiserkoz, trişinoz və hartmannella daxildir.
Aseptik meningitin qeyri-infeksion səbəblərinin etiologiyasını üç əsas qrupa bölmək olar:
- Beyin qişalarını əhatə edən sistem xəstəlikləri (məs. sarkoidoz, Behçet xəstəliyi, Şeqren sindromu, sistemik Qırmızı qurdeşənəyi, eritematoz və poliangiit ilə qranulomatoz).
- Tibbi aseptik meningit (ən çox qeyri-steroid iltihabəleyhinə dərmanlar (QSİƏP), antibiotiklər (sulfamidlər, penisilinlər), venadaxili immunoqlobulin və monoklonal anticisimlər qəbul edərkən baş verir).
- Neoplastik meningit (xərçəng metastazları və ya lenfoma/leykemiya ilə əlaqəli ola bilər).
Qızılca, parotit, məxmərək,suçiçəyi, sarı qızdırma, quduzluq, göy öskürək və qripə qarşı peyvəndlər kimi bəzi peyvəndlərə ikincili aseptik meningit də təsvir edilmişdir. Bəziləri hətta meningokok peyvəndi ilə peyvənd olunduqdan sonra bunu təsvir edirlər.
Epidemiologiyası
Ümumiyyətlə, məlumat düzgün verilmədiyi üçün illik xəstəliyin statistikası naməlumdur. Bu xəstəlik hər yaşda baş verə bilər, lakin uşaqlarda böyüklərdən daha çox rast gəlinir. Kişi və qadın nisbəti 2-in 1-dir. Aseptik meningit mülayim iqlimlərdə, yay aylarında daha çox rast gəlinir.
Müalicəsi
Meningitin ən çox ehtimal olunan səbəbinin erkən müəyyən edilməsi müalicənin mümkün qədər tez başlaması üçün vacibdir. Xəstənin vəziyyəti ilkin olaraq stabilləşdirilməlidir. 48 saat ərzində venadaxili mayenin effektivliyi sübut edilmişdir. Bakterial meningitdən şübhələnilirsə dərhal empirik antibiotik terapiyası tövsiyə olunur. Ancaq müalicə gecikdirilirsə və ya xəstənin vəziyyəti ağırlaşırsa ilk növbədə mikrob əleyhinə preparatlardan istifadə olunmalıdır. Suçiçəyi xəstəliyinə şübhə varsa, empirik müalicəyə venadaxili asiklovir əlavə edilməlidir.
Steroidlər vasitəsilə iltihab reaksiyasını azaltmaq üçün əlavə terapiya kimi istifadə olunur. Sübutlar deksametazonun antibiotiklərdən 10-20 dəqiqə əvvəl və ya onlarla birlikdə istifadəsini dəstəkləyir. Onların təsirlərini (qısamüddətli nevroloji təsirlər və eşitmə itkisi) azaldığı göstərilmişdir, lakin bu bakterial meningit üçün daha doğrudur.
Aseptik meningit diaqnozu qoyulduqdan sonra yaşlılar, immuniteti zəif olan şəxslər istisna olmaqla, xəstələr tez evə buraxılır.
Proqnozu
Proqnozu xəstənin yaşından, həmçinin meningitin etiologiyasından asılıdır. Viruslu meningit adətən xoşxassəli olur və xəstələrin əksəriyyətində qalıq simptomları kimi yalnız yorğunluq, başgicəllənmə ilə tam sağalma adətən 5-14 gün ərzində baş verir. Digər viruslar və qeyri-viruslu meningitlər, o cümlədən herpes virusları o qədər də zərərsiz deyil. Vərəmli meningit vaxtında aşkar edilib müalicə edilmədikdə ağır keçən və ölümlə nəticələnən təhlükəli xəstəlikdir.
İstinadlar
- . www.uptodate.com. 2021-10-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-02-10.
- Irène Jarrin, Pierre Sellier, Amanda Lopes, Marjolaine Morgand, Tamara Makovec. // Medicine . 95 (2). 2016-01-15. e2372. doi:. ISSN .
- P. Tattevin, S. Tchamgoué, A. Belem, F. Bénézit, C. Pronier. // Revue Neurologique . 175 (7—8). 2019-09. 475–480. doi:. ISSN . 2022-02-10 tarixində .
- ↑ Rashmi Kumar. // Indian Journal of Pediatrics . 72 (1). 2005-01. 57–63. doi:. ISSN . 2022-02-10 tarixində .
- Su-Hyun Han, Hye-Yeon Choi, Jeong-Min Kim, Kwang-Ryul Park, Young Chul Youn. // Journal of Medical Virology . 88 (1). 2016-01. 175–179. doi:. ISSN . 2022-02-10 tarixində .
- ↑ Bhavarth Shukla, Elizabeth A. Aguilera, Lucrecia Salazar, Susan H. Wootton, Quanhathai Kaewpoowat. // Journal of clinical virology : the official publication of the Pan American Society for Clinical Virology . 94. 2017-9. 110–114. doi:. ISSN .
- ↑ Hillary R. Mount, Sean D. Boyle. // American Family Physician . 96 (5). 2017-09-01. 314–322. ISSN . 2022-02-10 tarixində .
- Aline Jorquera L, Daniela Ugarte C, Carmen Avilés L, Luis Delpiano M. // Revista Chilena De Infectologia: Organo Oficial De La Sociedad Chilena De Infectologia . 37 (6). 2020-12. 769–774. doi:. ISSN . 2022-02-10 tarixində .
- I. Dourado, S. Cunha, M. G. Teixeira, C. P. Farrington, A. Melo. // American Journal of Epidemiology . 151 (5). 2000-03-01. 524–530. doi:. ISSN . 2022-02-10 tarixində .
- Andrew Riordan, Shamez N. Ladhani. // Archives of Disease in Childhood . 104 (12). 2019-12. 1237–1238. doi:. ISSN . 2022-02-10 tarixində .
- Kyung-Yil Lee, David Burgner, Hyung-Shin Lee, Ja-Hyun Hong, Mi-Hee Lee. // BMC Infectious Diseases . 5. 2005-11-02. 97. doi:. ISSN .
- ↑ Katherine Putz, Karen Hayani, Fred Arthur Zar. // Primary Care . 40 (3). 2013-09. 707–726. doi:. ISSN . 2022-02-10 tarixində .
- Jillian Mongelluzzo, Zeinab Mohamad, Thomas R. Ten Have, Samir S. Shah. // JAMA . 299 (17). 2008-05-07. 2048–2055. doi:. ISSN . 2022-02-10 tarixində .