Arxaik məzmunlu oyunlar — Arxaikləşmiş, köhnəlmiş və hazırda uşaqlar tərəfindən oynanılmayan oyunlar.[1]
Bu tip oyunların Azərbaycanda antologiya kitablarında toplanmış zorxanaçılıqla bağlı bir neçə növü var. Ancaq həmin oyunların Anadolu variantınları barədə məlumat yox səviyyəsindədir. Lakin bu, o demək deyil ki, bu tip oyunlar Anadoluda yoxdur. Çünki bu oyunların Azərbaycan və Anadoluda keçmişdə çox dəbdə olduğu türk xalqlarının ortaq dəyərləri olan “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanında igidlərlə yanaşı uşaqların da ad almaq, igidlik göstərmək üçün güləşlər keçirdiyi (igidlərin güləşi, buğayla güləşmək və b.), oxla, qılıncla döyüş oyunları, at yarışları, at üzərində müxtəlif oyunlar oynadığı inkaredilməz bir həqiqətdir. Bu gün bu tip oyunların oyun elementləri və ünsürləri həm Azərbaycanda, həm də Anadoluda keçirilən müasir bayramlarda daha çox böyüklər tərəfindən göstərilən meydan tamaşalarında özünü göstərir. Azərbaycanda xüsusilə oğlan uşaqlarının oynadığı psixoloji inam və fiziki güc, qüvvət tələb edən və hazırda arxaikləşmiş olan oyunlar da vardır. Uşaqların savaşa və çətin şəraitə hazırlanmasında olduqca böyük rol oynayan bu oyunlar türk millətinin həyat tərzi, dünyagörüşü, adət-ənənələrilə bilavasitə bağlıdır. Bildiyimiz kimi, türk cəmiyyətində bir kişinin igid, mərd, cəsur və güclü olması istənildiyi üçün uşaqlıqdan etibarən təlim-tərbiyəsi həmin istiqamətdə aparılır.[1]
Oğlanlar tərəfindən oynanılan arxaik oyunlara “Qurşaq tutmaq”, “Zorxanaçılıq”, “Hərbə-Zorba”, “A Huy-Huyu”, “Bıçaq-bıçaq” kimi oyunları nümunə göstərmək olar. Çox qədim və geniş yayılmış oyunlardan biri olan “Hərbə-Zorba”da özünə və gücünə güvənən iki oyunçu meydana çıxıb bir-birini yumuruqlamağa başlayır. Təpik atmağın qadağan olduğu bu oyunda rəqib aldığı zərbələrdən yerə düşsə və ya yorulub dayansa oyun bitir və qalib alqışlanır.[1]
Fiziki güc istəyən digər oyun “Zorxanaçılıq”da iki qrupa ayrılan oyunçular 4 kq ağırlığında bir ağacı qaldırıb 100-ə qədər sayıb saxlamalıdır, saxlaya bilməyənlər cəzalandırılır. Hansı qrupda işin öhdəsindən gələn oyunçu sayı çox olsa, həmin qrup qalib olur.[1]
Cəsarət və fiziki gücün əsas olduğu oyunlardan biri də “Qurşaq tutma”dır. Bu oyunda oyunçu rəqibin qurşağından yapışıb havaya qaldırmalıdır.[1]
İki qrup halında oynanılan “A Huy-Huyu” oyununda da dəstələr savaşa çıxır, savaşa çıxmayan qorxaqlar isə cəzalandırılır. İki qrup arasında deyişmə şəklində söylənən çoxlu təkərləmələr oyunun əsasını təşkil edərək hərəkətlərin icrasında da mühüm rol oynayır.[1]
Arxaikləşmiş oyunlarımızdan biri də “Bıçaq-bıçaq”dır. Vaxtilə oğlanlar tərəfindən oynanılan, xüsusi bacarıq və diqqət tələb edən bu oyunda bıçaqla müxtəlif nömrələr göstərilir.[1]