Aşağı Yağlıvənd
Araz Yağlıvənd — Azərbaycan Respublikasının Füzuli rayonunun Kərimbəyli kənd inzibati ərazi dairəsində kənd.[2]
| Araz Yağlıvənd | |
|---|---|
 | |
| 39°30′32″ şm. e. 47°27′40″ ş. u.HGYO | |
| Ölkə |
 Azərbaycan |
| Region | Füzuli rayonu |
| Tarixi və coğrafiyası | |
| Saat qurşağı | |
| Əhalisi | |
| Əhalisi | 2.166 nəfər (2009) |
| Rəqəmsal identifikatorlar | |
| Telefon kodu | +994 |
| Poçt indeksi | AZ1914[1] |
| Nəqliyyat kodu | 19 |
  Araz Yağlıvənd   Araz Yağlıvənd | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Kənd rayon mərkəzindən 45 km cənub-şərqdə, Araz çayının sol sahilində, maili düzənlikdə yerləşir. Əhalisi təxminən 1500 nəfərdir. Hazırda əhali əsasən əkinçilik və qismən heyvandarlıqla məşğuldur. Kənddə orta məktəb, musiqi məktəbi, kitabxana, klub, tibb məntəqəsi, park, stadion var. Kənd Bakı-Zəngilan şose yolunun solunda, dəmiryol stansiyasının isə "Hacılı" dayanacağında yerləşir.
Araz çayının sol sahilində, düzənlikdədir. Oykonimin birinci komponenti yaşayış məntəqəsinin coğrafi mövqeyini təyin edir, ikinci komponenti isə yağıla (qədim abidələrin dilində "döyüş, vuruş, cəng") və vənd (bir çox xalqların toponimiyasında "yer, məkan") sözlərindən ibarət olub, "döyüş yeri", "savaş meydanı" mənasını ifadə edir. Bu baxımdan oykonim Cəngan toponiminin sinonimidir. XIX əsrə aid sənədlərdə Cəbrayıl qəzasında maldarlıqla məşğul olan Yağlıvənd adlı bir elat haqqında məlumat verilir. Oykonimin etnotoponim olması da istisna deyil.[3]
Aşağı Yağlıvənd kəndi Yağlıvənd obasının əyləşməsi nəticəsində yaranıb. Yağlıvənd obası isə Yağlıvənd oymaqlarının yaşayış biçimidir. Yağlıvənd oymağı Cavanşir elinin qoludur. XVIII yüzildə 5 oymaqdan ibarət idi. İkisi (Gecəgözlü və Seyidəhmədli sonradan ayrılıb başqa oymaqlarla bərabər Hacılı camaatını təşkil etdilər. 1735-ci ildə Nadir şah Qırxlı-Avşar Yağlıvənd oymağını Cavanşir elinin digər oymaqları ilə bərabər Xorasana, Sərəxs ətrafına sürgün etdi. Nadir şahın qətlindən sonra Yağləvənd oymağı sürgündən döndü. Öncə Pənahəli xan Sarıcalı-Cavanşirə tərəf çıxsalar da, sonradan onun tərəfini tutdular. Xan onları qədim yurdlarında, Arazbar qəzasında yerləşdirdi. Arazbar qəzası yenidən formalaşıb Cavanşir-Dizaq mahalı adlandı. Yağləvənd oymağı bir neçə oba şəklində Cavanşir-Dizaq mahalının ərazisində məskunlaşmışdı. Bu obalardan biri Araz Yağlıvənd, biri isə Yağlıvənd adlandı. Yağlıvənd obaları 1930-cu ildə əyləşib kənd biçiminə düşdü.
1999-cu il bələdiyyələrin təsis edilməsi zamanı ayrıca Aşağı Yağlıvənd Bələdiyyəsi[4] təşkil edilib, onun ilk Nizamnaməsi 2000-ci ildə, yeni Nizamnaməsi isə 29.09.2023-cü il tarixində qəbul edilmişdir[5].
Aşağı Yağlıvənd Bələdiyyəsi 2000-ci ildə “Azərbaycan Respublikasında yerli özünüidarəetmə üzrə Əlaqələndirmə Şuraları haqqında” Əsasnaməyə[6] uyğun olaraq yaradılmış Füzuli rayonu üzrə Bələdiyyələrin Əlaqələndirmə Şurasının üzvülüyünə qəbul edilib.
03.05.2005-ci il tarixli 903-IIQ nömrəli Qanunla təsdiq edilmiş "Bələdiyyələrin regional assosiasiyalarının Nümunəvi Əsasnaməsi"nə[7] uyğun olaraq, Aşağı Yağlıvənd Bələdiyyəsi Azərbaycan Kənd Bələdiyyələrinin Milli Assosiasiyasının üzvü olmuşdur.
Aşağı Yağlıvənd bələdiyyəsinin 11.09.2024-cü il tarixli 11 nömrəli Protokoluna əsasən o, Kərimbəyli bələdiyyəsi ilə birləşmək qərarına gəlib[8].
18.11.2024-cü il tarixli 50-VIIQ nömrəli Qanunun[9] 18.4-ci bəndinə əsasən: "Aşağı Yağlıvənd, Kərimbəyli, Şükürbəyli və Zobucuq bələdiyyələrinin əhatə etdiyi Birinci Zobucuq, İkinci Zobucuq, Üçüncü Zobucuq, Dördüncü Zobucuq, Beşinci Zobucuq qəsəbələrində və Aşağı Yağlıvənd, Kərimbəyli, Şükürbəyli kəndlərində Kərimbəyli bələdiyyəsi" yaradılmışdır.
18.11.2024-cü il tarixli 51-VIIQD nömrəli Qanunla[10] “Bələdiyyələrin əraziləri və torpaqları haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununa Əlavə - "Azərbaycan Respublikasında bələdiyyələrin siyahısı"nda dəyişiklik edilərək, həmin Siyahının "Füzuli rayonu" bölməsinin 7-ci bəndində Aşağı Yağlıvənd kəndi Kərimbəyli Bələdiyyəsinin ərazisi kimi göstərilmişdir.
Cavanşir elinin Yağlıvənd oymağından xeyli şairlər, yazarlar, musiqiçilər, rəssamlar çıxıb. Oymaq içində ilk bəlli olan şair Soltan Hüseynəli oğlu Yağlıvəndi (1823-?) olub. Onun Baxış bəy Səburla yazışmaları qalıb. İkinci şair isə "Məclisi-Üns" şairlər birliyinin üzvü olan Molla Bəyməmməd Bülbüldür (1837-?). Onun da yaradıcılığı zəngindir. Füzuli bölgəsində şair, vətənpərvər, milli qəhrəman Həsənəli bəy Əsgərxanovu tanımayan yoxdur. O, Kovxa təxəllüsü ilə şeir yazırdı.
Yağlıvənd oymağı saz götürüb el-oba dolaşan aşıqların yurdu da olub. Aşıq Sübhan Aşıq Hüseyn oğlu Məmmədli (1823-?), Aşıq Mahmud Piri oğlu Külədərli (1861-?) və başqaları bölgədə tanınmışdı.
Jurnalist-etnoqraf, Avrasiya Yazıçılar və Azərbaycan Jurnalistlər Birliklərinin üzvü Ənvər Çingizoğlu, Azərbaycan Yazıçılar Birliyini üzvü Paşa Araz və başqaları Araz Yağlıvəndin yeni dövr yazarlarındandır.
Rayon mərkəzindən 53 km cənub-şərqdə, Araz çayının sol sahilindən 3 km aralı düzənlikdədir.
2009-cu ilin siyahıyaalınmasına əsasən kənddə 2166 nəfər əhali yaşayır.[11]
| İl | Tüstü |
|---|---|
| 1823 | 110 |
| 1827 | 65 |
| 1830 | 56 |
| 1831 | 75 |
| 1832 | 57 |
| 1833 | 57 |
| 1842 | 78 |
| 1849 | 104 |
| 1863 | 117 |
| 1873 | 130 |
| 1886 | 162 |
Yağlıvənd oymağı, eləcə də obası bir çox tarixi şəxsiyyət yetirib. Bunlardan:
- Məhəmməd ağa Yağləvəndli-Cavanşir
- Zeynalxan ağa Yağləvəndli-Cavanşir
- Ocaqqulu ağa Yağləvəndli-Cavanşir
- Səfiqulu bəy Yağləvəndli-Cavanşir
- Şəmşi bəy Yağləvəndli-Cavanşir
- Şərif ağa Yağləvəndli-Cavanşir
- Şirin kələntər Yağləvəndli-Cavanşir
- Məşədi Bayramqulu ağa Yağləvəndli-Cavanşir
- Məşədi Hətəmxan ağa Yağləvəndli-Cavanşir
- Xələf bəy Yağləvəndli-Cavanşir
- Məşədi Əmir Murad yüzbaşı Yağləvəndli-Cavanşir
- Məşədi Əzimməmməd ağa Yağləvəndli-Cavanşir
- Həsənəli bəy Əsgərxanov
- Nəsir yüzbaşı Yağləvəndli-Cavanşir
- Məhi Cümü oğlu Vəliyev, Lenin, Oktyabr Inqilabı, Qırmızı Əmək Bayrağı ordenli zəhmət adamı
- Əvəz Musa oğlu Məmmədov, Lenin ordenli zəhmət adamı, Bir neçə çağırış deputat
Yağlıvənd obası bir neçə böyük tayfaya və tirəyə ayrılır. Əsas tayfalar: Fərhadlı, Kovxalı (muradxanlı, səfiqulubəyli, ağakişibəyli, şərəfxanlı, azmanlı), Havsalı (xələfli, pəricahanlı, məhərrəmuşağı, kəlbiyəlilər, niyarlı), Külədərli (abbasqulular, əmirmuradlı, mirzəli, rüstəmli, ibalılar, həsənli, kazımlı, ismayıllı, qirdılı, alıhüseynli, qaralilar, qasmalılar), Qədirli (adıgözəlli, əsədli, eminalılar), İrənşəlli, Lələli (məşədiqulular, möhnətli, rəsullu), Hümbətalılar, Aşırlı, Alısəfərli (bayramlı, nəbili), Aslanalılar, Teymurlu, Məmmədli.
Araz Yağlıvənd kəndi 1930-cu ilədək əsasən heyvandarlıq, qismən isə əkinçiliklə məşğul idi.1930-cu ildən sonra əyləşib kolxoz qurdu. Bu kolxoz ilk zamanlar Partiyanın XXIII qurultayı, sonra Pərişan Quliyevin adını daşıyırdı. Kənd əhli Kolxozluq dövründə 1980-ci ilədək pambıqçılıqla, sonra isə üzümçülüklə məşğul olurdu. Kolxozun mal-qara və qoyunçuluq ferması vardı. Yardımçı təsərrüfat kimi taxıl, soğan, qarpız əkirdi. Bu məhsullar kolxozçular arasında əməkgününə görə bölünürdü.
- Ənvər Çingizoğlu, Cavanşir eli: Yağləvəndlilər, Bakı: Mütərcim, 2016.
- ↑ Azərpoçt. "İndekslər" (az.). www.azerpost.az. 2016-04-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-04-19.
- ↑ Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi. "İnzibati ərazi bölgüsü təsnifatı, 2024" (PDF) (az.). stat.gov.az. 2024-02-28. 2024-03-14 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-04-05.
- ↑ Azərbaycan Toponimlərinin Ensiklopedik Lüğəti. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası. Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu. Şərq-qərb Bakı-2007. səh.427
- ↑ Crocusoft. "E-QANUN". e-qanun.az (ingilis). 2012-01-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-11-05.
- ↑ Crocusoft. "E-QANUN". e-qanun.az (ingilis). İstifadə tarixi: 2024-11-06.
- ↑ Crocusoft. "E-QANUN". e-qanun.az (ingilis). İstifadə tarixi: 2024-11-01.
- ↑ Crocusoft. "E-QANUN". e-qanun.az (ingilis). 2024-05-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-11-05.
- ↑ "Facebook". www.facebook.com. İstifadə tarixi: 2024-11-06.
- ↑ Crocusoft. "E-QANUN". e-qanun.az (ingilis). İstifadə tarixi: 2024-12-25.
- ↑ Crocusoft. "E-QANUN". e-qanun.az (ingilis). İstifadə tarixi: 2024-12-25.
- ↑ Azərbaycan Respublikası Əhalisinin Siyahıyaalınması. Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi. Bakı-2010. Səh.629