Antarktika ingiliscəsi – Antarktika qitəsində və subantartik adalarda yaşayan şəxslər tərəfindən danışılan ingilis dilinin variantı.[1] Əsasən alimlər və Antarktika turizm sənayesində işləyən işçilər tərəfindən danışılır.[2] Antarktika ingiliscəsinə özünəməxsus sözlər və aksent daxildir. XIX və XX əsrlərdə ispandilli Cənubi amerikalılar Antarktika ingiliscəsinin formalaşmasında rol oynamış, Şimali avropalı səyyahlar indi də istifadə olunan yeni sözlər təqdim etmişdirlər
| Antarktika ingiliscəsi | |
|---|---|
| Region | Antarktika |
| Təsnifatı | |
| Dil kodları | |
| IETF | en-AQ |
Antarktika aksenti ilk dəfə 2019-cu ildə "Journal of the Acoustical Society of America" tərəfindən yayımlanmış bir araşdırmada bildirilmişdir. Araşdırmada tədqiqatçılar Antarktikanın qış periodu ərzində alimlərin vokal fonetikasında dəyişikliklər müşahidə etmişdirlər. Onlar alimlərdə saitlərin tələffüzündə dəyişiklik müşahidə etmiş, "food" və "window" kimi sözlərdəki saitlərin ağızın daha ön hissəsindən tələffüz olduğunu qeydə almışdırlar.[3][4][5][6] Fərqliliklər çox kiçikdir, baş araşdırmaçı aksent haqqında "siz fərqlilikləri çox yaxşı eşidə bilməzsiz, çünki çox kiçikdir, lakin onları ölçə bilərsiz" demişdir.[5]
1989-cu ildə avstraliyalı yazıçı Bernadetta Hins Antarktikada işləyən alimlər tərəfindən danışılan ingiliscənin lüğət tərkibini araşdırmaq üçün Antarktikaya səyahət etmişdir. O, bu qitədə ortaya çıxan və dünyanın heç bir yerində işlənməyən bir çox söz qeydə almışdır. 2000-ci ildə dialektə daxil olan sözlərdən bəhs edən "Antarktika lüğəti" kitabını nəşr etdirmişdir.[2]
Antarktika ingiliscəsində ingilis dilinin digər variantlarından fərqlənən bəzi sözlər yer alır:
| Britaniya ingiliscəsi | Antarktika ingiliscəsi | Azərbaycanca | İst. |
|---|---|---|---|
| Antarctica | The Ice | Antarktika | [2] |
| Home-made beer | Homer | Evdə hazırlanan pivə | [2] |
| Insomnia | Big Eye | yuxusuzluq | [2] |
| To pick up rubbish | Fod plod | zibilləri yığmaq | [7] |
| Clear day with blue skies | Dingle day | mavi səmalı açıq hava | [7] |
Antarktika ingiliscəsində buzun fərqli növləri üçün 200-dən çox fərqli söz var. Məsələn, "tabulars" sözü Antarktikanın buz örtüyündən qopmuş, adətən 16 kilometr uzunluğunda olan yastı cənub aysberqlərini bildirmək üçün işlədilir və ya "growlers" sözü ev ölçüsündə olan sualtı aysberq mənasına gəlir. Antarktikadakı turizm sənayesi müxtəlif turizm halları üçün yeni söz və ifadələrin yaranmasına səbəb olmuşdur. Məsələn, "Kodak poisoning" (hərf. "Kodak zəhərlənməsi") bir çox turist eyni yerin fotosunu çəkməyə gələndə işlədilir. "Dead-Penguin Tours" (hərf. "Ölü pinqvin turları" isə yayın sonunda pinqvinlərin zəif balaları ölümə tərk etdikdən sonra ölü balaların görməli yerlərdə qaldığı və turistlərin bu mənzərədən kədərləndiyi tur növünü bildirir.[2]
Antarktika ingiliscəsi həm ispan, həm də Şimali Avropa dillərindən təsirlənmişdir. Folklend adalarında Antarktika ingiliscəsi ispan dilində danışan Cənubi amerikalıların təsirinə məruz qalmışdır. Belə ki, ispan dilindəki "campo" sözündən yaranan "camp" sözü qəsəbənin xaricində yerləşən kənd yerini bildirir. XVIII–XIX əsrlərdə balina ovu və xəz ticarəti ilə məşğul olan Şimali Avropa sənayeçiləri bir çox texniki söz təqdim etmişdirlər. Məsələn, norveçmənşəli "grax" sözü balina ovu prosesinin sonunda qalmış bərk tullantıları bildirir. Bu avropalılar tərəfindən XIX və XX əsrlərdə təqdim olunmuş digər sözlərə "nunatak", "mukluk", "pemmican" kimi Amerikanın yerli xalqlarından götürülmüş sözlər daxildir.[1][7] Antarktika ingiliscəsindəki bəzi sözlərin mənşəyi hərblə bağlıdır.[1]
- ↑ 1 2 3 Hince, Bernadette. Introduction // The Antarctic Dictionary: A Complete Guide to Antarctic English (ingilis). Collingwood, Victoria: CSIRO Publishing. 2000. vii–x. ISBN 978-0957747111.
- ↑ 1 2 3 4 5 6 Brooks, Geraldine. "A Volume on Antarctic Lingo Will Make Slang Crystal Clear". Wall Street Journal (ingilis). 1997-07-01. ISSN 0099-9660. 2023-08-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-08-10.
- ↑ Bard, Susanne. "Linguists Hear an Accent Begin". Scientific American (ingilis). 2023-08-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-08-10.
- ↑ Harrington, Jonathan; Gubian, Michele; Stevens, Mary; Schiel, Florian. "Phonetic change in an Antarctic winter". The Journal of the Acoustical Society of America. 146 (5). 2019: 3327–3332. Bibcode:2019ASAJ..146.3327H. doi:10.1121/1.5130709. PMID 31795649.
- ↑ 1 2 "Prolonged Isolation Can Lead to the Creation of New Accents". Atlas Obscura (ingilis). 2020-04-20. 2023-09-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-08-10.
- ↑ "Southern Exposure: Antarctic Research at the University of Canterbury" (PDF). University of Canterbury. April 17, 2021 tarixində arxivləşdirilib (PDF).
- ↑ 1 2 3 "Isolated for six months, scientists in Antarctica began to develop their own accent". BBC News. 23 February 2024. 2024-03-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-03-09.