Android ― smartfonlar, planşetlər, kompüterlər, Elektron kitablar, Televizorlar, Google Glass[6] və digər cihazlar üçün nəzərdə tutulmuş, Linux nüvəli[7] açıq qaynaq kodlu əməliyyat sistemi. Gələcəkdə avtomobillərin[8] də dəstəklənməsi planlaşdırılır. Əvvəlcə Android İnc. Şirkəti tərəfindən inkişaf etdirilib, daha sonralar Google tərəfindən alınmışdır. Google-un bu təşəbbüsü Open Handset Alliance-nın yaranmasına səbəb olmuşdur, hansı ki hal-hazırda platformanın sonrakı inkişafıyla məşğuldur.
| Android | |
|---|---|
| | |
| | |
| Yaradıcı |
|
| İstehsalçı | Open Handset Alliance[1], Google |
| Yazılma dili | C, C++, Kotlin[2], Java[3], Rust[4] |
| Buraxılış tarixi | 23 sentyabr 2008[5] |
| Son versiya |
|
| Paketlər menecerləri | Google Play, F-Droid, Android Application Package |
| Dəstəklənən dillər | çoxdilli[d] |
| Dəstəklənən platformalar | MIPS[d], ARM[d], x86 |
| Veb-saytı | android.com |
Android, cihazların funksionallığını artıran proqramlar yazan böyük bir mühəndis(developer) qrupuna sahibdir. Android üçün hal-hazırda 1 milyondan çox proqram vardır. Android əməliyyat sistemi ilə işləyən proqramlar müxtəlif saytlardan yüklənə bilməsiylə yanaşı, Google tərəfindən qurulan Google Play mağazasından da də yüklənə bilir. 2014-cü ilin ikinci yarısında satılan smartfonların 86%-i android[9] əməliyyat sistemi ilə təchiz olunmuşdur.2014-cü il boyunca 1 milyarddan çox android cihaz satılmışdır.[10]
2005-ci ilin iyulunda Google korporasiyası Android Inc[11] şirkətini aldı. 5 noyabr 2007-ci il şirkət rəsmən Open Handset Alliance (OHA) yaradılmasını və Android açıq mobil platformasını elan etdi.[12] 12 noyabr 2007-ci ildə isə İttifaq paketin birinci versiyası olan Android "Early Look" SDK və Android emulyatorunu təqdim etdi.[11][13]
23 sentyabr 2008-ci il rəsmən əməliyyat sisteminin birinci versiyası və həmçinin ilk tam mühəndis paketi SDK 1.0 çıxdı.[14][15] Platformanın birinci versiyasının çıxış anından etibarən sistemin bir neçə yeniləməsi oldu. Bu yeniləmələr, bir qayda olaraq, aşkar edilmiş səhvlərin düzəldilməsi və sistemə yeni funksionallığın əlavə edilməsi ilə əlaqədar idi.
2009-cu ildə platforma üçün 4 tam yeniləmə(update) təqdim olundu. Nəhayət fevral ayında müxtəlif səhvlərin aradan qaldırılması üçün 1.1 versiya versiya çıxdı.[16] Aprel[17] və sentyabr[18] aylarında isə daha iki yeniləmə 1.5 "Cupcake"və 1.6 "Donut" təqdim edildi. "Cupcake" yeniləməsi əhəmiyyətli dəyişiklikləri əlavə etdi. Bunlar – virtual klaviatura, videoların oynadılması və qeydə alınması, brauzer və s. idi.[19] "Donut"da isə ilk dəfə olaraq müxtəlif ölçülü və müxtəlif sıxlııqlı ekranların və CDMA[16] şəbəkələrinin dəstəklənməsi mümkün oldu. Həmin ilin oktyabr ayında Android 2.0 "Eclair"[20] versiyası təqdim olundu. Bu versiya bir neçə Google hesabının dəstəklənməsi, HTML5 brauzerin dəstəklənməsi və həmçinin bir neçə yenilənmədən sonra canlı divar kağızlarının istifadəsi ilə əlamətdar oldu.
2010-cu ilin[21] ortalarında Google, Android 2.2 versiyasını "Froyo", 2010-cu ilin sonlarında[22] Android 2.3 versiyasını "Gingerbread" adları altında təqdim etdi. "Froyo" yeniləməsindən sonra smartfonu giriş nöqtəsi(acces point) kimi istifadə etmək, ekran kilidinin şifrəsini həm rəqəm həm də hərf-rəqəm kombinasiyaları ilə şifrələmək mümkün oldu. "Gingerbread" yeniləməsi isə kopyalama və yapışdırma funksiyası üzərində tam nəzarət, cihazda bir-neçə kameranın dəstəklənməsi və s. digər yenilikləri özü ilə gətirdi.[16]
22 fevral 2011-ci ildə[23] Planşetlər üçün uyğunlaşdırılmış Android 3.0 "Honeycomb"[24] rəsmən təqdim edildi.
Android 4.0 "Ice Cream Sandwich" 19 oktyabr 2011-ci ildə[25] çıxan ilk universal platforma idi hansı ki həm planşetlər üçün həm də smartfonlar[26][27] üçün nəzərdə tutulmuşdu. Həmçinin bu versiya özü ilə yeni "Holo" interfeysini gətirmişdi .
2012-ci il iyun ayında yeni versiya olan Android 4.1 "Jelly Bean" təqdim olundu.[28] Bu versiyaya həmin ilin oktyabr ayında[29] 4.2 və 2013-cü ilin iyul ayında[30] 4.3 yeniləmələri gəldi.
31 oktyabr 2013-cü ildə Google, əməliyyat sisteminin növbəti versiyası olan Android 4.4 təqdim etdi hansı ki, adını Nestle[31] kompaniyası ilə olan müqaviləyə əsasən "KitKat" şokoladından götürmüşdü. İlk olaraq Kitkat Nexus 5 cihazlarında görülmüşdür.
25 iyun 2014-cü ildə Google Android Lollipop-u mühəndislər üçün elan etdi.[32]
2014-cü ildə geyiləbilən cihazlar üçün Android Wear əməliyyat sistemi təqdim olunmuşdur. Həmçinin maşınlar üçün Android Auto və televizorlar üçün Android TV təqdim olunmuşdur. Bununla da Android yalnız mobil cihazlar üçün əməliyyat sistemi olmadığını sübut etmişdir.
15 oktyabr 2014-cü ildə rəsmi şəkildə Android 5.0 Lollipop versiyası təqdim olundu. Sistemin əsas yeniliyi yeni Material Design interfeysi oldu.
5 oktyabr 2015-ci ildə rəsmi olaraq Android 6.0 Marshmallow versiyası təqdim olundu. 2016-cı ilin Avqust ayında — Android 7.0 Nauqat (Nougat), 4 oktyabr 2016-da isə Android Nauqatın 7.1 versiyası istifadəçilərə təqdim olundu.
21 avqust 2017-ci ildə rəsmi olaraq Android 8.0 Oreo, 5 dekabr 2017-də isə Androidin Oreo 8.1 sürümü istifadəçilərə təqdim olundu.
Androidlə işləyən ilk qurğu 23 sentyabr 2008-ci ildə nümayiş olunmuş HTC Dream smartfonu olmuşdur. Tezliklə digər smartfon istehsalçıları da Android siteminə keçəcəklərini bəyan etdi. Androidin 3-cü versiyası olan planşetlər üçün uyğunlaşdırılmış[33] "Honeycomb"un çıxışından sonra Android sisteminə keçən smartfon istehsalçılarının sayı daha da artdı.[34] Bundan başqa mobil sənayenin müxtəlif nəhəngləri ilə əməkdaşlıq edən Google şirkəti öz "Google Nexus" seriyasında şəxsi qurğularını istehsal edir. Məhz bu qurğular Android üçün olan yeniləmələri birinci alır. Google Nexus seriyasında nəinki yalnız smartfon və planşetlər həmçinin Android sistemi ilə işləyən Nexus Q mediaplayer də var. Smartfonlar və planşetlərdən başqa android əməliyyat sistemi digər qurğularda da istifadə olunnur.2011-ci ilin iyun ayında italyan şirkəti Blue Sky android əməliyyat sistemi ilə işləyən intelektual qol saatı I’m Watch-ı təqdim etdi.[35] 2012-ci ilin avqustunda Nikon şirkəti dünyada ilk olaraq Android sistemi ilə işləyən fotoaparatını təqdim etdi.[36]
Bundan başqa Android həvəskarları digər məşhur qurğulara da Android sistemini tətbiq etməyi (port etmək) başarmışlar. Məsələn, Windows Mobile platformasında olan HTC Touch Dual və HTC TyTN II smartfonları emulyator rejimində Android əməliyyat sistemində işləyə bilir.[37] Həmçinin Maemo platformasıyla işləyən Nokia N810[38] planşeti, Nokia N900,[39][40] Meego platformasında işləyən Nokia N9[41] və Windows Mobile platformasında işləyən HTC HD2 smartfonlarına tamamilə android əməliyyat sitemi tətbiq olunmuşdur. Androidi bu qurğularda həm microSD kartdan, həm də daxili NAND yaddaşdan çalışdırmaq olar. Bu cür Android digər androidlərdən heç bir cəhətinə görə fərqlənmir. Bundan başqa iphone, İpod touch, İpad kimi apple cihazlarına da android sisteminin təbiqi təcrübəsi mövcuddur.[42]
2012-ci ilin oktyabrında Google-un icraçı direktoru Larri Peyc artıq 500 milyondan çox smartfonun Android sistemində aktivləşdirildiyini və həmçinin bu sayın hər gün 1.3 milyon daha artdığını bildirdi.[43]
2013-cü il sentyabrın əvvlində isə artıq dünyada 1 milyarddan çox android cihazın aktivləşdirildiyi elan olundu.[44]
22 oktyabr 2008-ci ildə Google şirkəti Android ƏS üçün "Android Market" adlı onlayn mağazanın açılışını elan etdi. Razılaşmaya əsasən istehsalçılar gəlirin 70%ni mobil operatorlar isə 30%-ni alırlar.[45] 2009-cu ilin fevralında ABŞ-dən və Böyük Britaniyadan olan istehsalçilar üçün mağazaya ödənişli proqramların qoyulması aktiv oldu.[46] İlk dəfə olaraq Sony Ericson şirkəti Android Market onlayn mağazasında kanal açaraq öz oyunlarını, proqramlarını nümayiş etdirmişdir.[47] Yaradıldığı 2011 dekabr ayından etibarən Android Marketdən 10 milyarddan çox proqram yüklənilib.[48][49] 2012-ci ilin mart ayında Google "Google Books", Android Market, Google Music və digər servislərin vahid bir servisdə – Google Playdə birləşdirdi.[50] Google Play internet mağazası 190 ölkədə faliyyət göstərir[51] və 700 mindən çox proqramdan ibarətdir. Yarandığı gündən bu günə kimi mağazadan 25 milyard yükləmə edilmişdir.[52]
Smartfon istehsalçıları və həvəskar cəmiyyətlər AOSP (Android Open Source Project) əsasında Android paylanmaları yaradırlar. İstehsalçılar satdığı smartfonları öz Android paylanması ilə təmin edirlər. Məsəl üçün: ColorOS, One UI, OxygenOS, Xiaomi HyperOS. LineageOS-sə həvəskar cəmiyyət tərəfindən yaradılan paylanma misalı olar bilər. Smartfona özəl paylanma (custom ROM) quraşdırmaq üçün, çox zaman onun Bootloaderini açmaq lazımdır. Paylanmalar Androida yeni funksiyalar, seçimlər, tənzimləmələr əlavə etmək üçün yaradılır. Həmçinin istehsalçılar paylanmalarına öz tətbiqlərini əvvəlcədən quraşdırırlar.
- Android əməliyyat sisteminin hər versiyasının kod adı, 1.5 versiyasından başlayaraq, hər hansı bir desertin adı ilə adlandırılmışdır. Hər bir adın ilk hərfi latın əlifbasının hərflərinə uyğun seçilmişdir: 1.5 Cupcake ("keks"), 1.6 Donut ("ponçik"), 2.0/2.1 Eclair ("Ekler pirojnası"), 2.2 Froyo ("dondurulmuş yoğurt"), 2.3 Gingerbread ("xəncəfilli peçenye"), 3.0 Honeycomb ("arı pətəyi"), 4.0 Ice Cream Sandwich, 4.1, 4.2, 4.3 Jelly Bean ("jele konfeti"), 4.4 KitKat (şokolad batonlarının[53] eyniadlı markasının şərəfinə) və 5.0 Lollipop ("çubuqlu nabat").
- Xüsusi olaraq Android platforması üçün Droid və Roboto şiriftləri yaradılmışdır.
- Androidin rəsmi saytında hələ də cihazlar üçün minimal sistem tələbləri göstərilməmişdir.
- 2011-ci ilin fevral ayının məlumatlarına görə Android ƏS ilə işləyən qurğular iPhone 4[54] -ü arxada qoyaraq Böyük Britaniyanın ən məşhur smartfonlarının siyahısında əminliklə liderlik etmişdir.
- Android 2.3 və yuxarı versiyalarda Pasxa yumurtası gizlədilmişdir. Onu işə salmaq üçün "Settings"dən "About Phone"yə daxil olub " Android version" yazısının üzərinə 3 dəfə basmaq lazımdır. Hər bir versiyada qarşınıza ya xüsusi bir şəkil və ya animasiya çıxacaq.
- Android 4.2 və daha yuxarı versiyalarda "Developer options" (mühəndis modu) söndürülmüşdür. Onu aktiv etmək üçün "Build number " yazısına 7 dəfə basmaq lazımdır.
- ↑ Dream(sheep++): A developer’s introduction to Google Android. 2009.
- ↑ https://developer.android.com/kotlin/index.html.
- ↑ https://www.openhub.net/p/android/analyses/latest/languages_summary. 2017.
- ↑ https://security.googleblog.com/2022/12/memory-safe-languages-in-android-13.html. 2022.
- ↑ Morrill D. Announcing the Android 1.0 SDK, release 1. // Android Developers Google, 2008.
- ↑ "Larry Page Says Google Glass Runs On Android" (ingilis). 18 aprel 2013. 28 aprel 2013 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 aprel 2013.
- ↑ "What is Android?". Android Developers (ingilis). 1 mart 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 mart 2010.
- ↑ "Android auto". 8 sentyabr 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 fevral 2015.
- ↑ "Android Captures Record 85% Share of Global Smartphone Shipments in Q2 2014" (ingilis). http://www.strategyanalytics.com. 30 iyul 2014. 5 avqust 2014 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 avqust 2014.
- ↑ Алексей Орлов. "Продажи Android-смартфонов в 2014 году побили все рекорды". 7 fevral 2015 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 fevral 2015.
- ↑ 1 2 "Google Android — первые шаги". 3DNews. 7 aprel 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 19 sentyabr 2012.
- ↑ "Industry Leaders Announce Open Platform for Mobile Devices" (ingilis). Open Handset Alliance. 21 yanvar 2013 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 19 sentyabr 2012.
- ↑ "Open Handset Alliance Releases Android SDK" (ingilis). Open Handset Alliance. 21 yanvar 2013 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 19 sentyabr 2012.
- ↑ "Этот день в истории бизнеса: «Яндекс», первая в мире жвачка и Android". Forbes. 21 yanvar 2013 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 19 sentyabr 2012.
- ↑ Morrill, Dan. "Announcing the Android 1.0 SDK, release 1". Android Developers Blog (ingilis). 23 sentyabr 2008. 6 iyul 2012 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 19 avqust 2011.
- ↑ 1 2 3 "Android: A visual history" (ingilis). The Verge. 21 yanvar 2013 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 19 sentyabr 2012.
- ↑ Ducrohet, Xavier. "Android 1.5 is here!". Android Developers Blog (ingilis). 27 aprel 2009. 6 iyul 2012 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 19 avqust 2011.
- ↑ Ducrohet, Xavier. "Android 1.6 SDK is here". Android Developers Blog (ingilis). 15 sentyabr 2009. 6 iyul 2012 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 19 avqust 2011.
- ↑ "Android 1.5 Platform Highlights". Android Developers (ingilis). 21 yanvar 2013 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 19 iyun 2012.
- ↑ "Android 2.0 Platform Officially Unveiled" (ingilis). MacRumors.com. 21 yanvar 2013 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 yanvar 2013.
- ↑ Ducrohet, Xavier. "Android 2.2 and developers goodies". Android Developers Blog (ingilis). 20 may 2010. 6 iyul 2012 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 may 2010.
- ↑ Ducrohet, Xavier. "Android 2.3 Platform and Updated SDK Tools". Android Developers Blog (ingilis). Google. 6 dekabr 2010. 6 iyul 2012 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 dekabr 2010.
- ↑ "Final Android 3.0 Platform and Updated SDK Tools". Android Developers Blog (ingilis). 21 yanvar 2013 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 19 sentyabr 2012.
- ↑ "Предварительный обзор ОС Android 3.0 Honeycomb: горшочек меда для планшетов". Mobi. 21 yanvar 2013 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 19 sentyabr 2012.
- ↑ Nancy Gohring. "Samsung, Google Unveil Latest Android OS, Phone" (ingilis). PCWorld. 19 oktyabr 2011. 6 iyul 2012 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 19 oktyabr 2011.
- ↑ "Универсальный робот. Обзор платформы Android 4.0". Россия-24. 21 yanvar 2013 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 19 sentyabr 2012.
- ↑ "Что нового в Android 4.0 Ice Cream Sandwich". Компьютерра. 3 mart 2013 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 19 sentyabr 2012.
- ↑ "Android 4.1 Jelly Bean и другие новости с Google I/O 2012". Mobile-review.com. 21 yanvar 2013 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 19 sentyabr 2012.
- ↑ "Google представила Android 4.2 Jelly Bean". Ferra.Ru. 2 dekabr 2012 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 noyabr 2012.
- ↑ "Google представила новый Nexus 7, Android 4.3 и Chromecast". Mail.ru. 27 iyul 2013 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 26 iyul 2013.
- ↑ "Новая версия Android — 4.4 KitKat". Mail.Ru. 26 fevral 2014 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 noyabr 2013.
- ↑ "Превью платформы Android L станет доступно разработчикам в среду". lenta.ru. 2022-04-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 26.6.2014. (#apostrophe_markup)
- ↑ "Обзор планшета Samsung Galaxy Tab 10.1 на базе ОС Android 3.1". iXBT.com. 23 oktyabr 2012 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 sentyabr 2012.
- ↑ "Планшетный бум ждите весной". Slon.ru. 23 oktyabr 2012 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 sentyabr 2012.
- ↑ "i'm WATCH — многофункциональные наручные часы, работающие на Android". Mobile-review.com. 23 oktyabr 2012 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 sentyabr 2012.
- ↑ "Nikon Coolpix S800c — первая настоящая фотокамера на Android". 3DNews. 17 sentyabr 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 sentyabr 2012.
- ↑ "HTC Dream: на конференцию Google заглянул андроид (видео, фото, ТТХ)". Mobi. 23 oktyabr 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 sentyabr 2012.
- ↑ "Android 1.0 запущен на Nokia N810". 3DNews. 3 oktyabr 2013 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 sentyabr 2012.
- ↑ "Nokia N900 gets Android 2.3 Gingerbread port" (ingilis). Androidcommunity.com. 23 oktyabr 2012 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 sentyabr 2012.
- ↑ "Видео дня: Nokia N900 все лучше «притирается» к ОС Android". 3DNews. 3 oktyabr 2013 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 sentyabr 2012.
- ↑ Андрей Коробкин. "Платформу Android 4.1 Jelly Bean портировали на Nokia N9". 3DNews. 22 iyul 2012. 14 dekabr 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 iyul 2012.
- ↑ Кашарин Алексей. "Установка android на устройства iphone и ipad". 25 fevral 2011. 1 mart 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 fevral 2015.
- ↑ "Google: Количество активаций Android-устройств превысило 500 млн". NEWSru.com. 21 yanvar 2013 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 19 sentyabr 2012.
- ↑ "Шоколадный батончик KitKat дал имя новой версии Android". Lenta.ru. 4 sentyabr 2013. 3 oktyabr 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 sentyabr 2013.
- ↑ "Android Market: Now available for users". Android Developers Blog (ingilis). 19 avqust 2013 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 fevral 2015.
- ↑ "Android Market update: support for priced applications". Android Developers Blog (ingilis). 19 avqust 2013 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 fevral 2015.
- ↑ "Компания Sony Ericsson открыла собственный канал в Android Market". 23 aprel 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 fevral 2015.
- ↑ "Android Market statistics from AndroLib, Androlib, Android Applications and Games directory". 2 yanvar 2011 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 fevral 2015.
- ↑ "Android: 600 000 приложений, 1 млн активаций в сутки, 400 млн устройств". Хабрахабр. 19 avqust 2013 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 fevral 2015.
- ↑ "Google переименовала Android Market в Google Play". 27 may 2012 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 fevral 2015.
- ↑ "Число приложений в интернет-магазине Google Play превысило 600 тысяч". Digit.ru. 23 oktyabr 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 19 sentyabr 2012.
- ↑ "Пользователи Google Play совершили более 25 млрд загрузок за 4 года". Digit.ru. 23 oktyabr 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 26 sentyabr 2012.
- ↑ "Компания Google назвала новую версию Android в честь шоколадного батончика Kit Kat". 19 noyabr 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 fevral 2015.
- ↑ Kate Solomon. "iPhone 4 dips out of USwitch top five UK mobiles list" (ingilis). TechRadar. 22 fevral 2011. 21 mart 2011 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 mart 2011.
- android.com — rəsmi saytı