Anar Məmmədli

Anar Məmmədli 26 iyul 1978-ci ildə Yevlax şəhərində anadan olub. 1999-cu ildə Azərbaycan Universitetinin (ADU) Alman dili və filologiyası ixtisası (bakalavr dərəcəsi) üzrə bitirib.

2020-ci ildə ABŞ-nin Sirakuz Universiteti Maksvel Məktəbini İctimai İdarəçilik ixtisası (magistr dərəcəsi) üzrə bitirib.

Fəal əmək fəaliyyətinə 1997-ci ildə müxtəlif qəzetlər üçün tərcümələr etməklə başlayıb və 1998–2001-ci illərdə "Bu gün", "Hüriyyət", “Şans”, "Mərkəz" və "Bakı həftəliyi" qəzetlərində çalışıb.

1997-ci ildə Azərbaycan Universitetinin bir qrup tələbəsi ilə birlikdə Dünyəvi Yüksəliş Gənclər Təşkilatını yaradıb.

2001-ci ildə QHT-lərin Seçki Monitorinqi Mərkəzinin yaradılmasında iştirak edib və 2008-ci ilədən bu qurumda İcraçı Katib, İcraçı Direktor vəzifələrində çalışıb. 2008-ci il prezident seçkisi ərəfəsində SMM-in qeydiyyatı Ədliyyə Nazirliyinin iddiası əsasında ləğv olunduğu üçün həmin ilin dekabrında Bəşir Süleymanlı ilə birlikdə Seçkilərin Monitorinqi və Demokratiyanın Tədrisi Mərkəzi (SMDT) adlı yeni QHT yaradıb.

SMDT-nin dövlət qeydiyyatına alınması ilə bağlı dəfələrlə Ədliyyə Nazirliyinə müraciət olunsa da, təşkilatın bu müraciəti qanunsuz və əsassız səbəblər göstərilərək, təmin olunmayıb. Bununla bağlı, yerli məhkəməyə edilən şikayətlər təmin olunmadığı üçün Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinə müraciət olunub. AİHM 2021-ci ildə SMDT-nin dövlət qeydiyyatına alınmamasını Avropa Konvensiyasının 11-ci maddəsi - birləşmək azadlığı hüququnun pozulması kimi tanıyıb. Ancaq AİHM-nin SMDT-lə bağlı qərarına baxmayaraq, Azərbaycan Respublikası Ədliyyə Nazirliyi hələ də, bu ictimai birliyi dövlət  qeydiyyatına almayıb.

9 oktyabr 2013-cü ildə keçirilən prezident seçkisi üzrə SMDT-nin apardığı yerli müşahidəçilik və yaydığı ilkin rəy siyasi hakimiyyətin kəskin etirazına səbəb olub. Bununla da, təşkilata qarşı hökümət mediasında ənənəvi qarayaxma kampaniyası başlayıb və 27 oktyabr 2013-cü ildə Respublika Baş Prokurorluğunun təşkilata qarşı başladığı cinayət işi əsasında Anar Məmmədli 16 dekabr 2013-cü ildə həbs edilib. Həbsindən 5 ay sonra - 26 may 2014-cü ildə Bakı Ağır Cinayətlər Məhkəməsi Məmmədlinin 5 il 6 ay müddətinə azadlıqdan məhrum edilməsi barədə qərar verib. Yerli və beynəlxalq təşkilatların siyasi məhbus hesab etdiyi Məmmədli 2016-cı ilin 17 martında Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin əfv sərəncamı ilə azadlığa çıxıb¹.

Anar Məmmədli Azərbaycan (ana dili), türk, ingilis və rus dillərini bilir.

Anar Məmmədli 1999-cu ildə Azərbaycan Universitetində (ADU) təhsilini bakalavr üzrə bitirdikdən sonra tərcüməçi və jurnalist kimi çalışsa da, əsas marağını seçkilər, siyasi idarəçilik və insan hüquqları üzrə biliklərinin artırılmasına yönəldib. Bu məqsədlə 2001–2008-ci illərdə müxtəlif beynəlxalq təlimlərdə öz biliklərini təkmilləşdirməyə çalışıb.

O, ATƏT-in Demokratik Təsisatlar və İnsan Hüquqları Bürosu, Avropa Şurası, ABŞ Milli Demokratiya İnstitutu, Beynəlxalq Seçki Sistemləri Fondu və müxtəlif akademik mərkəzlərin təlim və seminarlarında iştirak edib. Təlim proqramaları ilə yanaşı 2005–2011-ci illərdə müxtəlif təqaüd proqramlarında iştirak edərək, Almaniya, Çexiya, Belçika kimi Avropa Birliyi ölkələrində yaxşı idarəçilik, siyasi iştirakçılıq və yerli idarəetmə üzrə təcrübələri öyrənməyə çalışıb.

2018–2020-ci illərdə ABŞ-nin Sirakuz Universitetində təhsil alaraq, akademik biliklərini bu universitetin Vətəndaşlıq və İctimai Münasibətlər üzrə Maksvel Məktəbində İctimai İdarəçilik (Magistr dərəcəsi) ixtisası üzrə təkmilləşdirib.

Seçki prosesi ilə yanaşı Anar Məmmədli 1998-ci ildən etibarən ölkədə insan hüquq və azadlıqlarının, xüsusən də siyasi məhbusların azadlığı, sərbəst toplaşmaq və birləşmək hüquqlarının müdafiəsi, o cümlədən siyasi iştirakçılığın təbliği yönündə çalışıb.

2005-ci ildə SMDT (keçmiş SMM) Seçkilərin Monitorinqləri Təşkilatının Avropa Şəbəkəsinə (ENEMO) üzv olduqdan sonra Məmmədli bu qurumun tədbirləri, ümumi yığıncaqları və Katibliyinin işində iştirak edib. 2006–2008-ci illərdə isə ENEMO-nun Katibliyinin üzvü kimi çalışıb.

2009-cu ildə Avropa Birliyinin Şərq Tərəfdaşlıq siyasəti elan olunduqdan sonra SMDT Şərq Tərəfdaşlıq Forumunun təsis yığıncağına seçilib və Məmmədli qurumu təmsil edib. Sonrakı illərdə VCF-nin Azərbaycanda Milli Platformasının yaranması və fəaliyyətində iştirak eidb, 2012-ci ildə VCF-nin İdarə heyətində təmsil olunub.

2012-ci ildə Avropada Demokratik Seçkilər Platformasının (EPDE) təsis olunmasında Məmmədli fəal iştirak edib və mərkəzi Berlin şəhəri olan bu qurumun İdarə heyətində bir neçə dönəm təmsil olunub.

O, indiyədək Azərbaycanda keçirilən 17 seçkinin SMDT (keçmiş SMM) vasitəsilə müşahidəsinə rəhbərlik edərək, seçkilərin gedişi və nəticələri barədə rəylərin hazırlanmasında iştirak edib. Ancaq Anar Məmmədlinin seçki təcrübəsi yalnız Azərbaycanla məhdudlaşmayıb. İndiyədək ATƏT, ENEMO və EPDE-nin beynəlxalq seçki missiyaların tərkibində Türkiyə, Əfqanıstan,  İsveç, Almaniya, Norveç, Ukrayna, Gürcüstan, Qırğızstan,  Albaniya və digər ölkələrdə keçirilən seçkilərin müşahidəsində iştirak edib.

2010-cu ildən etibarən Məmmədli BMT-nin İnsan Hüquqları Komitəsi ATƏT / DTİHB və Avropa Şurasının seçkilər, qanunun aliliyi, insan hüquqları və yaxşı idarəçiliyin təşkili üzrə tədbirlərində eksert kimi iştirak edib.

O, 2011-ci ildə AŞPA-nın Azərbaycanda siyasi məhbuslar üzrə məruzəçi təyin edilən almaniyalı deputat Kristofer Ştrasserə "Azərbaycanda siyasi məhbuslar" adlı hesabatın hazırlanması, xüsusən həbsdə olan siyasi məhbuslar barədə məhkəmə hökmlərinin toplanması, tədqiqi və tərcüməsində kömək edib.

Anar Məmmədli 2014-cü ildə AŞPA-nın Vaclav Havel İnsan Hüquqları Mükafatına layiq görülüb.

2017-ci ildə İsveç Beynəlxalq Liberalizm Mərkəzinin İnsan Hüquqları mükafatının laureatçısı olub.

Birinci dəfə Anar Məmmədli 2013-cü ildə siyasi motivlərlə həbs edilib.

2013-cü ilin avqustundan başlayan prezident seçkisini uzunmüddətli qaydada müşahidə edən SMDT seçki gününədək iki aralıq hesabat yayıb. Bu hesabatlarda namizədlərin irəli sürülməsi və qeydiyyatı, seçkiqabağı təşviqat dövründə inzibati resurslardan istifadə halları, siyasi fəallar və müstəqil müşahidəçilərə qarşı siyasi təqiblər, ifadə azadlığı, sərbəst toplaşmaq azadlığının pozulması halları təqdim edilib. Bu hesabatlar yayıldıqdan sonra iqtidara yaxın mediada SMDT əleyhinə qarayaxma kampaniyası başladı.

9 Oktaybr günü SMDT Statistikaya Əsaslanmış Müşahidə metodu üzrə 700-dən artıq seçki məntəqələrində çalışan müşahidəçilərdən toplanan məlumatlar əsasında kütləvi qanun pozuntuları qeydə aldığını bildirdi. Bu pozuntulara səsvermə zamanı bir şəxsin bir-neçə dəfə səs verməsi, seçicilərin qrup halında məntəqəyə gətirilməsi, adı seçici siyahısında olmayan insanların səsvermədə iştirakı və saxta seçki bülletenlərinin qutulara atılması halları daxil idi. Bütün bunları nəzərə alaraq, SMDT ilkin rəyində 9 oktybar 2013-cü il prezident seçkisində bərabər rəqabət imkanlarının təmin olunmadığını, seçkinin milli qanunvericilik və beynəlxalq standartların pozulması şəraitində baş tutaraq, azad və demokratik olmadığını bəyan edib.

SMDT-nin İlkin Rəyi açıqlandıqdan iki həftə sonra - oktaybrın 27-də Baş Prokurorluğun Ağır Cinayətlər İdarəsində SMDT-yə və onun tərəfdaşı olan Könüllülərin Beynəlxalq Həmrəyliyi Birliyinə qarşı cinayət işi açılıb. Bu istintaq prosesi zamanı SMDT-nin ofisində axtarış aparılaraq, zəruri sənədləri və materialları götürülüb. Təxminən ay yarım sürən istintaqdan sonra Anar Məmmədli dekabrın 16-da saxlanılaraq, barəsində 3 aylıq həbs qəti-imkan tədbiri seçilib.

2014-cü ilin 26 mayında isə məhkəmə tərəfindən 5 il 6 ay azadlıqdan məhrum edilib. O, 2 il 3 ay sonra əfv fərmanı ilə azadlığa çıxıb.

İkinci dəfə Anar Məmmədli 7 fevral 2024-cü il Prezident seçkisindən 2 ay sonra siyasi motivlərlə həbs edilib. 29 aprel 2024-cü ildə DİN-in Bakı Baş Polis İdarəsinin əməliyyat qrupu onun özünün və valideynlərinin yaşadığı ünvanlarda axtarış apararaq texniki materialları, şəxsi telefon və komputerlərini götürüblər. Lakin şübhəli şəxs qismində saxladıqdan sonra o “qaçaqmalçılıq” ittihamı üzrə təqsirləndirilən şəxs kimi cinayət məsuliyyətinə cəlb olunub və barəsində 4 aylıq həbs qətimkan tədbiri seçilib.

Anar Məmmədli ikinci dəfə siyasi motivli həbsini ölkədə aparılan siyasi repressiyanın siyasi tərkib hissəsi sayaraq, bunu 7 fevral 2024-cü il Prezident seçkisində tənqidi mövqeyi, o cümlədən Bakıda BMT-nin İqlim Dəyişikliyi üzrə COP-29 toplantısı ərəfəsində başlanan “Ədalətli mühit” İnsan Hüquqları Kampaniyasının təşəbbüskarlarından biri olması ilə izah edib.

2025-ci ilin aprelində ona qarşı “qaçaqmalçılıq” ittihamı ilə yanaşı “qanunsuz sahibkarlıq”, “cinayət yolu ilə əldə olunmuş əmlakın leqallaşdırılması”, “vergidən yayınma” ittihamları elan olunub. Hazırda Bakı İstintaq Təcridxanasında saxlanılır.

Xatırladaq ki, Anar Məmmədlinin 2013-cü ildə siyasi motivlərlə həbs olunması, bununla da Avropa Konvensiyasının 6-cı və 18-ci maddələrinin pozulması AİHM tərəfindən 2018-ci ildə "Məmmədli Azərbaycana qarşı" işində tanınıb. Ancaq ötən dövr ərzində Avropa Şurası Nazirlər Komitəsinin bu qərarla bağlı qəbul etdiyi qətnamələrə baxmayaraq, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsi Məmmədlinin üzərindən məhkumluğun götürülməsini, ona bəraət verilməsini təmin etməyib.