Amon Qöt (alm. Amon Leopold Göth; 11 dekabr 1908, Vyana – 13 sentyabr 1946, Krakov) — SS hauptşturmfüreri və Plaşov həbs düşərgəsinin komendantı. Şəxsən ən azı beş yüz məhkumu öldürmüşdür. O, Polşa məhkəməsinin qərarı ilə edam edilmişdir.
| Amon Qöt | |
|---|---|
| alm. Amon Göth | |
 | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum adı | Amon Göth |
| Doğum tarixi | 11 dekabr 1908 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 13 sentyabr 1946 (37 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Vəfat səbəbi | asılma[d] |
| Partiya | |
| Fəaliyyəti | zabit |
| Uşağı | 3 (Monika Hertwig daxil olmaqla) |
| Dini | Lapsed katolik[d] |
| Hərbi xidmət | |
| Mənsubiyyəti | Üçüncü Reyx |
| Qoşun növü | SS |
| Döyüşlər | |
| Elmi fəaliyyəti | |
| Elm sahəsi | Həbs düşərgəsi[2] |
| Təltifləri |
 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Avstriya-Macarıstanın paytaxtı Vyanada mətbəəçi ailəsində anadan olub. Məktəbi bitirdikdən sonra Vyana Universitetinə daxil olub. 22 yaşında Amon nasist partiyasına (Avstriya şöbəsi) qoşulub. 1930-cu ildə 510764 nömrəli partiya nömrəsi alıb və eyni zamanda Avstriyada SS-ə qoşularaq 43673 nömrəli SS sıravisi olub. 1933-cü ilin əvvəllərində hakimiyyət orqanlarının təqiblərindən qaçaraq Avstriya-Almaniya sərhədini qanunsuz keçib və sonra Münhen ilə Vyana arasında kuryer kimi Avstriyaya pul, avadanlıq və təlimatlar qaçaqmalçılığı ilə məşğul olub. 1934-cü ildə Avstriya kansleri Erix Dolfussun sui-qəsdində iştirak edib. Polis tərəfindən həbs edilib, lakin bir müddət qəzetdə işlədiyi Münhenə qaçmağı bacarıb.
Amon Qötün SS-dəki ilk fəaliyyətləri haqqında az şey məlumdur, çünki Avstriya SS-i 1938-ci ildə Nasist Almaniyası tərəfindən Avstriyanın anşlussuna qədər qanunsuz məxfi təşkilat idi. 1932-1936-cı illər arasında Amon Vyanadakı Baş SS-in bir rotasının üzvü idi və 1937-ci ildə SS-unterşarfürer rütbəsinə yüksəldi. 1938-1941-ci illər arasında Vyanada fəaliyyət göstərən 11-ci SS-Standart Alayının üzvü idi. 14 iyul 1941-ci ildə SS-unterşturmfürer rütbəsinə yüksəldildi.
1942-ci ilin avqustunda Amon Krakov polisi və SS qoşunlarının rəisi SS-Briqadafürer Odilo Qloboçnikin komandanlığı altında Vyanadan Krakov şəhərinə köçürüldü . O, konsentrasiya düşərgəsi xidmətində SS zabiti oldu və 11 fevral 1943-cü ildə Plaşovda məcburi əmək düşərgəsi tikmək və ona rəhbərlik etmək əmri aldı. Düşərgənin tikintisi bir ay çəkdi və kölə əməyindən istifadə edildi. 13 mart 1943-cü ildə Krakovdakı yəhudi gettosunun ləğvindən sonra sağ qalan sakinlər bu yeni əmək düşərgəsinə köçürüldü. Köçürülmə zamanı təxminən iki min insan həlak oldu. Tribunalda Amon Qöt köçürülmə zamanı insanları şəxsən güllələməkdə ittiham edildi[3].
3 sentyabr 1943-cü ildə Amon Qöt Tarnovdakı gettonun ləğv edilməsi əmri aldı; təxliyə zamanı ölənlərin sayı məlum deyil. 3 fevral 1944-cü ildə Qöt Şebni həbs düşərgəsini ləğv etdi, oradakı məhbusların əksəriyyətinin öldürülməsini və qalanlarının digər düşərgələrə köçürülməsini əmr etdi; daha bir neçə min insan öldü.
20 aprel 1944-cü ildə Amon Qöt "ümumi" SS-in hauptşturmfüreri vəzifəsinə yüksəldi. O, həmçinin Vaffen-SS- də zabit oldu. Plaşovun komendantı kimi vəzifələri SS İqtisadiyyat və İnzibati Departamentinin birbaşa nəzarəti altında davam etdi.
Amon sadist meylləri ilə tanınırdı. Plaşowda hər gün məhbuslara işgəncə verib öldürür və əylənmək üçün villasının verandasından tüfənglə məhbuslara atəş açırdı. Plaşovda olduğu müddətdə şəxsən 500-dən çox yəhudini güllələmişdi. Oskar Şindler tərəfindən xilas edilən yəhudilərdən biri olan Leopold Pfefferberq demişdi: "Qötü görəndə, ölümü görürsən." Lakin o, Plaşov düşərgəsinə gəlişindən bir gün sonra Nataliyanın pianoda Şopenin noktürnünü çaldığını eşitdikdən sonra yəhudi məhbus Nataliya Karpın (qızlıq soyadı Hübler) və bacısına rəhm etmişdi[4][5].
Qöt 1946-cı ilin yayında Polşaya təhvil verildi. Onun məhkəməsi 27 avqust 1946-cı ildə başladı. 5 sentyabr 1946-cı ildə Krakovda keçirilən Polşa Ali Milli Tribunalı Amon Qötü 2000-dən çox insanın qətlində günahkar bildi və asılmaqla edam cəzasına məhkum etdi.
13 sentyabr 1946-cı ildə, 37 yaşında Amon Qöt keçmiş Plaşov həbs düşərgəsinin yaxınlığındakı Montelyupix həbsxanasının həyətində asıldı. İddialara görə, cəllad tələb olunan ip uzunluğunu iki dəfə "səhv hesablayıb" və Amon Qötü yalnız üçüncü cəhddə asa bilib. Ölümündən əvvəl Göt nasist salamı qışqırmışdı: "Hayl Hitler!"
Amon Qötün Plaşov həbs düşərgəsindəki fəaliyyəti 1993-cü ildə çəkilmiş "Şindlerin siyahısı" filminin nümayişindən sonra dünya miqyasında məşhurluq qazanmışdır. Qöt rolunu canlandıran aktyor Ralf Fayns "Ən yaxşı ikinci plan aktyor" nominasiyasında Oskar mükafatına namizəd oldu və BAFTA mükafatını qazandı. Amerika Film İnstitutu Faynsı bütün dövrlərin 50 film canisinin siyahısında 15-ci yerdə qərarlaşdırdı. Filmi izlədikdən sonra o dövrdə "Şindler yəhudilərindən" biri olmuş Mila Pfefferberq Faynsın ona əsl Qötü nə qədər xatırlatdığına heyran qalmışdır.
2002-ci ildə Amon Qötün qızı Monika Hertviq Almaniyada "Atamı sevməliyəm, elə deyilmi?" ("Ich muß doch meinen Vater lieben, oder?") adlı müsahibələr kitabı nəşr etdirdi. Amon Qötün qızı yazır ki, anası ərinin Holokostdakı rolunu öyrənməzdən əvvəl onunla fəxr edirdi və 1980-ci illərdə intihar etmişdir.
2008-ci ildə Ceyms Mollun rejissorluğu ilə çəkilən sənədli film nümayiş olundu. Filmdə Qötün qızının atasının keçmişini araşdırmaq səyləri təsvir olunur və Qötün villasındakı kölələrindən biri olan Helena Conasın ifadəsi yer alır.
- ↑ /wiki/File:Brief_an_das_Gaugericht_betr_Amon_Göth_1943.jpg.
- ↑ Çex Milli Hakimiyyət Məlumat bazası.
- ↑ "Trial of Amon Leopold Goeth" (ingilis). 3 avqust 2003 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 dekabr 2008.
- ↑ Charters, David. "Natalia Karp". LiverpoolDailyPost.co.uk. 23 noyabr 2008 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 aprel 2008.
- ↑ "Natalia Karp". Telegraph.co.uk. London. 11 iyul 2007. İstifadə tarixi: 19 may 2010.
