Aminopiridinlər
Aminopiridinlər – 2-Aminopiridin, 3-Aminopiridin və 4-Aminopiridin olur.
2-Aminopiridini Çiçibabin reaksiyası ilə natrium amid piridindən, 3-Aminopiridini Qofman reaksiyası ilə nikotinamidin 3-brompiridinlə CuSO4 iştirakı ilə, 4-Aminopiridini 4-xlorpiridinin ammonolizi ilə ZnCl2 iştirakı ilə ya Qofman reaksiyası ilə izonikotinamidin qipobromitlə qarşılıqlı təsiri ilə alınır.
Mono-aminopiridinlər – rəngsiz kristallardır (cədvəl); suda və əksər üzvi həlledicilərdə asan, liqroində çətin həll olurlar.
| Maddələr | T0C, ərimə | T0C, qaynama | pKa |
|---|---|---|---|
| 2 — Aminopridin | 58.1–58.4 | 204 | 6.86 |
| 3 — Aminopridin | 64.5 | 250–252 | 6.07 |
| 4 — Aminopridin | 157–158 | 273 | 9.25 |
Aminopiridinlərin protonlaşması birinci növbədə tsiklin azot atomunda gedir. Alınan piridinin kationunda amino qrupun əsaslığı (pKa) o qədər azalır ki, onun protonlaşması lap çox turş mühitdə baş verir.
2 — və 4-aminopiridinlər tautomer çevrilmə qabiliyyətinə malikdir, lakin adi şəraitlərdə praktiki amin formasında olurlar.
Monoaminopiridinlər birli aminlərin əksər xassələrinə malikdirlər. Alkilləşdirmə agentlərlə 2-aminopiridinin qarşılıqlı reaksiyasında (alkilhalogenidlərlə, alkilsulfanatlarla ya diazometanla), birinci növbədə tsiklik azot atomu ilə alkilləşir. NaNH2 iştirakı ilə 2-alkilaminopiridin əmələ gəlir. Sonrakı alkilləşmədən dialkilaminopiridinlər alınır. Izomer monoaminopiridinlər kimyəvi xassələri ilə fərqlənirlər, bu onların HNO2 ilə reaksiyasında görünür: 3-aminopiridin diazotlaşır. Diazon duzları 2-və 4-aminopiridinlər zəif turş məhlulunda hidroksipiridinlər (piridonlar), qatı xlor turşusunda isə — xlorpiridinlər əmələ gətirirlər.
Monoaminopiridinlər güclü elektrofillərlə reaksiyaya girərək piperidin törəmələrini əmələ gətirirlər. Amin qrupu piridinin azot atomunun dezaktivasiya effektini kompensasiya edir və tsikldə əvəz etməni istiqamətləndirir. Əgər amin qrupu 2, 3 və ya 4 vəziyyətindədirsə, onda elektrofil əvəz etmə 5, 2 və ya 3(5) vəziyyətində baş verir.
2-aminopiridinə nitratlaşma qarışığının təsiridən nitramin əmələ gəlir, hansı ki, H2SO4 iştirakı ilə 5-nitro- və 3-nitro-2 — aminopiridinlərin qarışığına uyğun olaraq 80 və 10% çıxımla izomerləşir.
Diaminopridinin 6 izomerlərinin hamısı və triaminopiridinin 6 izomerləri məlumdur. Bu birləşmələrin alınma üsulları və kimyəvi xassələri monoamino-piridinlərlə eynidir.
Monoaminopiridin dərman vasitələrinin və boyaq maddələrinin alınmasında istifadə edilir. 2, 6-diaminopiridinin diazotlaşdırılmış 5-amino-2-butoksipiridinlə (neotropin) azobirləşmə məhsulu bakterisid xassələrə malikdir.
2, 3, 6-triaminopiridin — şəkil çəkilmədə aydınlaşdırıcı kimi istifadə edilir. 2,3 və 2, 6-diaminopiridinlər Rh və birli aminlərin fotometrik təyin edilməsində reagent kimi istifadə olunurlar.
- Мошер Г., "Гетероциклические соединения, под ред. Р. Эльдерфилда, пер. с англ., т.1," М., 1953. С. 424–34
- Schofield K., Hetero-aromatic nitrogen compounds. Pyrroles and pyridines. L. 1967; Giam C. S., Chemistry of heterocyclic compounds, V. 14, NY – L. 1974, Suppl. pt. 3. P. C. Caгитуллин.