Alyaska atabaskları ya da Alyaska deneleri (ing. Alaskan Athabascan/Athabaskan/Athapascan/Athapaskan/Dene peoples, Alaskan Athabascans[1][2][3][4], Alaskan Athabaskans[5], Alaskan Athapaskans[6], Athabascan Indians of Alaska, Athabascan Native Americans of Alaska, Athabascan-speaking peoples of Alaska; rus. атабаски Аляски ya da атапаски Аляски[7]), ABŞa bağlı Alyaska ştatının daha çox daxili bölgəsində Alaska Interior adı verilən Daxili Alyaskada bir azı da cənubda Sakit Okean sahillərində yaşayan və Na-Dene dillərinin Atabask dilləri qrupunun Şimali Atabask dilləri alt qrupundan dilləri danışan Şimal atabasklarından, ovçu və toplayıcı, yarı köçəri, matriarxat, animist ya da şamanist Subarktik yerlisi Alyaska xalqı.
| Alyaska atabaskları | |
|---|---|
| Sayları və yaşadığı ərazilər | |
| Dili |
Alyaska atabaskcası ingilis dili |
| Dini |
Xristianlıq (əksəriyyətlə Pravoslavlıq) Şamanizm |
Na-Dene dillərini danışan digər xalqlar kimi Atabaskların da Asiyadan Amerikaya Eskimo-Aleut xalqlarından öncə köç etdikləri sanılır. Atabaskların ataları ehtimalən 12.000 il öncə son buz dövrünün sonunda Berinq boğazından istifadə edərək Sibirdən köç etmişdilər[8]. Daxili Alyaskadakı (Interior Alaska) qədim arxeoloji qazıntılar, Alyaska Eskimo coğrafiyasının sahillərində olduğu kimi, təqribən 10.000 il öncəsinə tarixlənir və bunlar Sibirdəkilərlə yaxından ilgilidir[8]. Atabask dillərinin Sibirdəki Ketcə başda olmaq üzrə Yenisey dilləri ilə qohum olduğu 2008-ci ildə Eduard Vajda başda olmaq üzrə mütəxəssis dilçilər tərəfindən təyid edilmişdir[9]. Şimali Amerikada atabaskların anayurdunun şərqi Alyaska ya da qərbi Yukon olduğu düşünülür[10].
Alyaska Atabask hindlilərinin Avropalılarla ilk qarşılaşması Rusiya Alyaskası (1733 – 1867) dönəmiədə ruslarla Denağinalar arasında olmuşdur[11]. Bugün Denağinacada 75[12], Ahtnacada 50 Rusca alıntı var və bunlar hər iki xalqın ruslarla apardığı mütamadi kürk ticarəti sırasında dillərinə keçmişdir. Ruslardan Alyaskanın satın alımı və sonrası erkən ABŞ dönəmində (1867 – 1915) atabasklar özlərinə yad-yabançı olan avropalılara özgü xəstəliklərdən qırılmışdılar[11].
| Dil | Etnik say | Danışan əhali |
|---|---|---|
| Guçincə (Alaska) | 1,000 | 150 |
| Guçincə (Kanada) | 1,900 | 400 |
| Koyukonca | 2,300 | 150 |
| Denağinaca | 1,000 | 50 |
| Ahtnaca | 650 | 25 |
| Aşağı Tananaca | 400 | 25 |
| Hanca (Alaska) | 60 | 12 |
| Hanca (Kanada) | 250 | 7 |
| Yuxarı Tananaca | 300 | 55 |
| Değinakça | 250 | 14 |
| Tanakrosça | 200 | 50 |
| Holikaçukça | 180 | 5 |
| Kuskokvimcə | 100 | 25 |
- Susan W. Fair (2006). Alaska Native Art: Tradition, Innovation, Continuity
- William Simeone, A History of Alaskan Athapaskans, 1982, Alaska Historical Commission
- Дзенискевич Г. И. Атапаски Аляски. — Л.: «Наука», Ленинградское отд., 1987
- U.S. Government Printing Office (1900), Annual Report of the United States Geological Survey to the Secretary of the Interior
- Celebrating Alaska Natives and Alaskan Indian Communities : Athabascan Indians
- ANKN: Athabascans of Interior Alaska / Alaskan Athabascans Arxivləşdirilib 2012-10-29 at the Wayback Machine
- ↑ "Athabascans of Interior Alaska : Appendix A : Brief Description of Alaskan Athabascan Culture". 2012-09-06 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-03-31.
- ↑ "Appendix E: Race Code List" (PDF). 2012-11-30 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2016-03-31.
- ↑ "South Dakota Department of Education, Race/Ethnicity Guidance, Race Identification" (PDF). 2013-06-23 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-03-31.
- ↑ "Athabascan Conference + Exhibition : Seven branches of Athabascan". 2013-01-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-03-31.
- ↑ "Alaska's Heritage: Alaskan Athabaskans". 2014-02-22 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-03-31.
- ↑ William Simeone, A History of Alaskan Athapaskans, 1982, Alaska Historical Commission
- ↑ Дзенискевич Г. И. Атапаски Аляски. — Л.: «Наука», Ленинградское отд., 1987
- ↑ 1 2 "Anchorage Museum: Athabascan Indian history and culture". 2012-10-31 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-03-31.
- ↑ Dene–Yeniseic Symposium Arxivləşdirilib 2018-11-15 at the Wayback Machine, University of Alaska Fairbanks, February 2008, accessed 30 Mar 2010
- ↑ "Encyclopædia Britannica : Athabaskan language family". 2012-12-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-03-31.
- ↑ 1 2 Working Effectively with Alaska Native Tribes and Organizations Desk Guide Arxivləşdirilib 2013-04-07 at the Wayback Machine, A desk guide for United States Fish & Wildlife Service Employees on Alaska Native cultures, history, federal laws, organizations, consultation and federally recognized tribes
- ↑ Stephen Adolphe Wurm, Peter Mühlhäusler, Darrell T. Tyron (1996), Atlas of Languages of Intercultural Communication in the Pacific, Asia, and the Americas
- YouTube: Alaska Native Drum Making Video (Alaska Atabask davul yapımı)