Alkilləşmə prosesi — üzvi maddələrin və bəzi qeyri-üzvi maddələrin molekullarına alkil qruplarının daxil edilməsi adlanır. Bu reaksiya çox böyük praktiki əhəmiyyətə malikdir. belə ki, onun əsasında alkilaromatik birləşmələr, izoparafinlər, çoxlu sayda merkaptanlar və sulfidlər, aminlər, element- və metal üzvi birləşmələr və s. alınır. Çox vaxt alkilləşmə prosesi monomerlərin, yuyucu maddələrin istehsalında aralıq mərhələ kimi istifadə olunur[1].
Alkilləşmə proseslərini yeni yaranan əlaqələrin növünə görə təsnif etmək daha əlverişlidir:
— karbon atomuna görə alkilləşmə;
— oksigen və kükürd atomlarına görə alkilləşmə;
— azot atomuna görə alkilləşmə;
— digər elemetlərin (Si-, Pb-, Al- alkilləşməsi) atomlarına görə alkilləşmə.
Karbon atomuna görə alkilləşmədə karbon atomu ilə əlaqəli olan hidrogen atomu alkil radikalı ilə əvəz olunur:
CnH2n+2 + CmH2m → Cn+mH2(n+m+1)
ArH+ RCl → ArR + HCl
Oksigen və kükürd atomlarına görə alkilləşmə zamanı alkil radikalı oksigen və ya kükürd atomu ilə əlaqələnir:
ArOH + RCl → ArOR + NaCl + H2O NaSH + RCl → RSH + NaCl
Azot atomuna görə alkilləşmə zamanı ammoniakda və ya aminlərdə azot atomu ilə əlaqələnmiş hidrogen atomları alkil qrupları ilə əvəz olunur. bu, aminlərin sintezinin ən əhəmiyyətli metodlarından biridir:
ROH + NH3 → RNH2 + H2O
Si-, Pb-, Al- və digər elementlərə nəzərən alkilləşmə element- və metalüzvi birləşmələrin alınmasının əlverişli yollarından biridir:
2RCl + Si → R2SiCl2 4C2H5Cl + 4PbNa → Pb(C2H5)4 + 4NaCl + 3Pb 3C3H6 + Al + 1.5H2 → Al(C3H7)3
Alkilləşdirici agent kimi olefinlər və asetilen, xlorlu törəmələr, spirtlər, sadə və mürəkkəb efirlər istifadə edilir.
- ↑ M. İ. Rüstəmov, V. M. Abbasov, A. M. Məhərrəmov, N. Ə. Səlimova, Z. C. Seyidov, M. M. Abbasov. "Əsas üzvi və neft kimya sintezi" Bakı — 2003. 256 s.
Bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni edərək Vikipediyanı zənginləşdirə bilərsiniz. |