Aleksey Şahmatov

Aleksey Aleksandroviç Şahmatov (rus. Алексе́й Алекса́ндрович Ша́хматов; 5 (17) iyun 1864 və ya 17 iyun 1864, Narva, Sankt-Peterburq quberniyası[d] – 16 avqust 1920[…], Petroqrad) — Rus filoloqu, dilçi və tarixçisi, rus dilinin, qədim rus salnamələrinin və ədəbiyyatının tarixi tədqiqatının banisi. Sankt-Peterburq İmperator Elmlər Akademiyasının akademiki, İmperator Pravoslav Fələstin Cəmiyyətinin üzvü. 1901-ci il yanvarın 1-dən - əsl dövlət müşaviri.

Aleksey Şahmatov
rus. Алексей Александрович Шахматов
Doğum tarixi 5 (17) iyun 1864 və ya 17 iyun 1864(1864-06-17)
Doğum yeri
Vəfat tarixi 16 avqust 1920(1920-08-16)[…](56 yaşında)
Vəfat yeri
Dəfn yeri
  • Volkovo qəbiristanlığı[d]
Elm sahələri filologiya, tarix
Elmi dərəcəsi
Elmi adı
İş yeri
Təhsili
  • Moskva Universitetinin Tarix və Filologiya fakültəsi[d] (–1887)
Tanınmış yetirmələri Sergey Obnorski
Üzvlüyü
Mükafatları 1-ci dərəcəli "Müqəddəs Stanislav" ordeni 3-cü dərəcəli "Müqəddəs Vladimir" ordeni 3-cü dərəcəli "Müqəddəs Stanislav" ordeni
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Həyatı

Zadəgan sülaləsi olan Şahmatovların ailəsində anadan olub. Atası - Aleksandr Alekseyeviç Şahmatov, məmur, vəkil, ana - Mariya Fedorovna evdar qadın olub. Ailədə dörd uşaq olublar, bir oğlan, üç bacı. Valideynləri 1871-ci ildə vəfat etdi və üç azyaşlı uşaq Evgeniya, Aleksey və Olqa əmi Aleksey Alekseeviç Şahmatov tərəfindən himayəyə götürüldü. Buna görə də Aleksey bir müddət Saratov quberniyasının Qubarevka kəndində yaşayıb və orada vaxtilə Heydelberq Universitetini bitirmiş əmisi onunla məşğul olub.

1874-1878-ci illərdə Kreyman gimnaziyasında oxuyub, sonra 4-cü Moskva gimnaziyasının 5-ci sinfinə keçib. Hələ 1878-ci ildə orta məktəb şagirdi olarkən o, dillərin mənşəyi haqqında məqalə yazır və onu İmperator Moskva Universitetinin professorları Vsevolod Miller, N.İ.Storojenko və F.F.Fortunatova təqdim edir. Məhz Fortunatov 1882-ci ildə A.İ.Sobolevskinin protoslavyan dilinin fonem sisteminə dair magistrlik dissertasiyasını müdafiə etmək üçün Şaxmatovu dəvət edir. Burada Şaxmatov məruzənin bəzi mühüm müddəalarını inandırıcı şəkildə tənqid edir. Bu hadisə Sobolevski ilə onun arasında uzunmüddətli güclü düşmənçiliyə gətirib çıxarır.

Gimnaziyanı gümüş medalla bitirdikdən sonra 1883-cü ildə İmperator Moskva Universitetinin tarix-filologiya fakültəsinə daxil olur. 1884-cü ildə “Rus dilinin tədqiqi” jurnalında ilk məqaləsi dərc olunur: “XIII-XIV əsrlərin Novqorod hərflərinin dilinə dair araşdırma”.

1887-ci ildə universiteti bitirəndə o, “Ümumi slavyan dilində uzunluq və vurğu haqqında” mövzusunda yekun namizəd essesini hazırladı. Rus dili və ədəbiyyatı kafedrasında professor vəzifəsinə hazırlaşmaq üçün universitetə ​​getdi. 1890-cı ildə magistratura imtahanını verərək Privatdosent adını aldı və İmperator Moskva Universitetində rus dili tarixi kursunu oxumağa başladı.

1892-ci ildə o, 1894-cü il martın 12-də İmperator Moskva Universitetində (opponentlər: R.F.Brandt, F.E.Korş və V.F.Miller) müdafiə etdiyi "Rus fonetikası sahəsində tədqiqatlar" adlı magistr dissertasiyası üzərində işləməyə davam edir. Müdafiənin nəticələrinə görə, Şahmatova dərhal rus dili və ədəbiyyatı doktoru elmi dərəcəsi verilmiş, həmin ilin noyabrında isə akademiklər A.F.Bıçkov və İ.V.Yaqiçin təklifi ilə o, Elmlər Akademiyasının adyunktu seçilmişdir. 3 may 1897-ci ildə ekstroardinar akademik, 4 dekabr 1899-cu ildə adi akademik seçildi. 1899-1920-ci illərdə Rusiya Elmlər Akademiyası Kitabxanasının (REA) I (Rus bölməsi) filialının direktoru olub.

Akademik Y.K.Qrotun ölümündən sonra rus dilinin ilk normativ lüğətinin tərtibini öz üzərinə götürdü. 1898-ci ildən 34 yaşlı Şahmatov XVIII əsrdən bu günə qədər Elmlər Akademiyasının İdarə Heyətinin ən gənc üzvüdür. 1906-cı ildən - Akademiyanın Rus dili və ədəbiyyatı kafedrasının sədri təyin olunub.

1908-ci ildən Privatdosent, 1910-cu ildən Sankt-Peterburq Universitetinin Tarix-filologiya fakültəsinin rus dili və rus ədəbiyyatı kafedrasının professoru olub.

Konstitusiya Demokratik Partiyasının üzvü (1905), 1906-cı ildən - Akademik Kuriyadan Dövlət Şurasının üzvü. 1917-1918-ci illərdə aparılan rus orfoqrafiyası islahatının hazırlanmasında iştirak edib.

1920-ci il iyulun 23-də Şahmatovun sədrliyi ilə ORJAS-ın son iclası oldu. 16 avqust 1920-ci ildə Petroqradda peritonitdən vəfat edib. Smolensk pravoslav qəbiristanlığında dəfn edilib. Daha sonra onun külü Volkovskoye qəbiristanlığına köçürülüb.

Elmi fəaliyyəti

A.Şahmatovun sədrliyi ilə İmperator Elmlər Akademiyasının Rus dili və ədəbiyyatı şöbəsi rus dilinin tədqiqi istiqamətində mühüm işlər görürdü. 1910-cu ildə rus dili və ədəbiyyatı kafedrası Rusiyada filologiyanın mərkəzinə çevrildi. Şahmatovun təşəbbüsü ilə Elmlər Akademiyası kaşub, polab, lusat, polyak, serb, sloven dillərinə dair monoqrafiyalar, lüğətlər, materiallar və tədqiqatlar nəşr etdirib. 1897-ci ildə Şahmatov rus dilinin akademik lüğəti işinə rəhbərlik edirdi. Şöbə Rusiya müvəqqəti hökumətinin qəbul etdiyi orfoqrafiya islahatını öz nəzarəti altına aldı.

Şahmatovun əsərlərindən sonra Qədim Rusiyanın tarixinə dair bütün araşdırmalar onun nəticələrinə əsaslanır. Alim bir elm kimi qədim rus mətnşünaslığının əsasını qoyub. 1925-1927-ci illərdə alimin ölümündən sonra Rusiyada sintaktik nəzəriyyənin inkişafına əhəmiyyətli təsir göstərən, əsasən qeyri-ənənəvi "Rus dilinin sintaksisi" nəşr olundu. Bununla da ilk dəfə olaraq rus dilinin çoxlu sintaktik strukturları sisteminin müəyyən edilməsinə cəhd edildi.

A.Şahmatovun tələbələri arasında: D.K.Zelenin, rus və sovet etnoqrafı, SSRİ Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü; G.A.İlyinski, rus və sovet slavyan filoloqu, tarixçi və arxeoqrafı, Rusiya Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü, S.P.Obnorski, rus və sovet rus dilçisi, SSRİ Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvü; M.D.Priselkov, rus və sovet tarixçisi; M.Vasmer, rus və alman slavyan dilçisi, 3 cildlik Rus dilinin etimoloji lüğətinin müəllifi (Russisches etymologisches Wörterbuch); S. Q. Bərxudarov, dilçi alim, çoxcildlik “Rus ədəbi dili lüğətinin” redaktoru, SSRİ Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü; D.V.Bubriç, sovet uqrikşünaslığının banisi, SSRİ Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü; V. L.Komaroviç, M.Q.Dolobko var idi.

Folklorşünas-dialektoloq və etnoqraf

Şahmatov ilk dəfə 1884-cü ildə Olonets vilayətində dialektoloji səfəri zamanı folklor qeydlərini aparıb. Topladığı materiallar arasında arasında 71 nağıl, 11 dastan, 2 mənəvi beyt, 30 tapmaca, həmçinin toy mahnıları və məsəllər var idi. Alim dialektoloji xüsusiyyətlərinin aydın şəkildə təzahür edəcəyi ayrıca bir dialekt tapmaq ümidi ilə Olonets bölgəsini uzaq olduğuna görə seçmişdi. Səfəri ilə o, dialektologiyaya dair maraqlı məlumatlar toplayan məşhur folklorşünaslar P.N.Rıbnikov və A. F. Qilferdinqin, bir çox nağılları, toy və oyun mahnılarını lentə yazan rus dili tarixçisi M. A. Kolosovun tədqiqatlarını davam etdirmişdir. İki yay ayı ərzində (iyul və avqust) Şahmatov Zaonejye, Kondopojskaya, Velikoqubskaya, Şunqskaya və Tolvuiskaya volostlarına baş çəkdi.

Nağılların bəziləri Rusiya Coğrafiya Cəmiyyətinin qeydlərində dərc edilib. Səfər zamanı toplanmış dialektoloji materialdan Şahmatovun “Novqorod hərflərinin dilinin tədqiqi”, “Rus fonetikası sahəsində tədqiqatlar” dissertasiyasında və bir sıra başqa məqalələrində istifadə edilib. Leksik material G.İ.Kulikovskinin tərtib etdiyi "Regional Olonets dialektinin gündəlik və etnoqrafik tətbiqi lüğəti"nə dəyərli töhfə oldu.

Elmi cəmiyyətlərdə və təşkilatlarda iştirak

Aleksey Şahmatov Serbiya Elmlər Akademiyasının üzvü (1904), Praqa (1909) və Berlin Universitetlərinin fəlsəfə doktoru (1910), Krakov Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü (1910), Vitebsk Elmi Arxiv Komissiyasının fəxri üzvü, Rus Bibliologiya Cəmiyyətinin (1900), Arxeoqrafiya Komissiyasının üzvü olub. Член Русского Географического общества с 1896 года, председатель (и. о.) Отделения этнографии РГО с 30 ноября 1912 года по 1915 год.

18 may 1899-cu ildən Rus Ədəbiyyatı Sevənlər Cəmiyyətinin (Moskva) fəal üzvü, 11 aprel 1909-cu ildən fəxri üzvü seçilib. 1896-cı ildən Rusiya Coğrafiya Cəmiyyətinin üzvü, 30 noyabr 1912-ci ildən 1915-ci ilə kimi Rusiya Coğrafiya Cəmiyyətinin Etnoqrafiya şöbəsinin sədri vəzifəsini icra edib. Nizamnaməsini yazdığı və Elmlər Akademiyasının prezidenti Böyük Knyaz Konstantin Konstantinoviçin "avqust himayədarlığını" təmin etdiyi Saratov Vilayət Elmi Komissiyasının fəxri üzvü.

Rusiya Coğrafiya Cəmiyyətinin Etnoqrafiya şöbəsinin Nağıllar Komissiyasının üzvü (noyabr 1896). Taras Şevçenko adına Elmi Birliyinin üzvü (Lvov). 1911-ci ildən - Helsinqfors şəhərindəki Fin-Uqor cəmiyyətinin tamhüquqlu üzvü seçilib.

Ailəsi

  • Atası - Aleksandr Alekseyeviç Şahmatov (1828-1871) - Sankt-Peterburq Hüquq Məktəbinin məzunu. Senator (1868), Dövlət Müşaviri.
  • Anası - Mariya Fedorovna Kozen (1838-1870) - Sankt-Peterburqdakı Yekaterina Qadın İnstitutunun məzunu.
  • Bacısı Yevgeniya Aleksandrovna Masalskaya-Surina (1903-1940). A. A. Şahmatov haqqında xatirələrin müəllifi (“Qardaşımın xatirələri”).
  • Həyat yoldaşı Natalya Aleksandrovna (qız soyadı Qradovskaya) məşhur Sankt-Peterburqlu tarix professoru A.D.Qradovskinin qızıdır. Müharibədən əvvəl Leninqradda yaşayırdı. Ehtimal olunur ki, blokadada ölüb.
  • Oğlu - Aleksandr Alekseyeviç (1898-1910) vərəmli meningit səbəbindən yataq xəstəsi idi. Şahmatov 1901-ci il iyulun 16-da gündəliyində yazırdı: “Bizim Saşamız hələ də pisdir, böyüyüb çiçək açsa da, otura bilmir və şüuru ​​yoxdur. Düşünmək belə qorxuncdur”. (RQALİ, f. 318, səh. 1. bənd 91).
  • Qızı - Olqa Alekseyevna Şahmatova-Kopılova (1897-1942). Leninqrad blokadasında ölüb Dəfn olunduğu yer: məlum deyil.
  • Qızı - Sofiya Alekseyevna Koplan-Şaxmatova (1901 - yanvar 1942) - SSRİ Elmlər Akademiyası Arxivinin əməkdaşı; 16 yaşlı oğlu Aleksey Borisoviç (1925 - yanvar 1942) ilə birlikdə mühasirəyə alınmış Leninqradda aclıqdan ölüb. Dəfn olunduğu yer: Serafimovskoye qəbiristanlığı.
  • Qızı Yekaterina (1903-1941, dekabr) - mühasirəyə alınmış Leninqradda aclıqdan öleb. Dəfn yeri: məlum deyil.

Saratov vilayətinin Dövlət Arxivində (SASO) digər sənədlərlə yanaşı, Saratov süvari polkunun mayoru Aleksey Tixonoviçdən (1749-cu ilə qədər vəfat edib) başlayaraq (saxlama vahidi - 4, 1711-ci il) Şahmatovlar ailəsinin üzvləri haqqında məlumatlar saxlanılır.

Mükafatları

Xatirəsi

1971-ci ilin noyabrında Şahmatovun şərəfinə Peterhof küçələrindən birinə onun adı verilib.

1994-cü ildən Rusiya Elmlər Akademiyası mənbəşünaslıq, mətnşünaslıq və dilçilik sahəsində fərqlənən ailmləri mükafatlandırmaq üçün A.A.Şahmatov mükafatını təsis edib.

Tənqidi

Tarixçi Vasili İstrinin fikirlərini götürərkən onun əsərlərinə istinad etmədiyinə görə Şahmatovu sərt tənqid etməsi məlum bir hadisədir.

İstinadlar

  1. ↑ Шахматов Алексей Александрович //  (rus.). / под ред. О. В. Богданова
  2. ↑  (rus.). 2012.
  3. ↑ Шахматов Алексей Александрович // Большая советская энциклопедия (rus.): [в 30 т.]. / под ред. А. М. Прохорова 3-е изд. Москва: Советская энциклопедия, 1969.
  4. ↑ Alexei Alexandrowitsch Schachmatow //  (alm.).
  5. . Президентская библиотека. 2019-01-21 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-01-21.
  6. Масальская Е. А. Часть первая. "Легендарный мальчик" // Повесть о брате моём А. А. Шахматове. М. 1929. 138.
  7. . Санкт-Петербургский филиал Архива Российской академии наук. 2019-01-21 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-01-21.
  8. По материалам книги: Валгина Н. С. Современный русский язык: учебник. . Научная библиотека СЗАГС. 2018-12-15 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-01-21.
  9. В. Бонч-Бруевич. (PDF) // Академик А. А. Шахматов: жизнь, творчество, научное наследие. Сборник статей к 150-летию со дня рождения ученого (сборник). Отв. ред. О. Н. Крылова, М. Н. Приёмышева. СПб: Нестор-История. 2015. 28—40. ISSN  (). 2019-02-04 tarixində (PDF).
  10. Виктор Коноплёв. . Хроники Виктора Коноплёва. 08.06.2015. 2019-01-19 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-01-19.
  11. Петрухин В. Я. (PDF). 2021-01-18 tarixində (PDF). // . Материалы международной конференции «Повесть временных лет и начальное летописание» (к 100-летию книги а «Разыскания о древнейших русских летописных сводах»), Москва, 22—25 октября 2008 г. 2008. № 3. С. 50—51.
  12. Живов В. М. (PDF). 2021-04-13 tarixində (PDF).. М., 2002. С. 122
  13. 2022-11-04 at the Wayback Machine // Studia Slavica et Balcanica Petropolitana, 2019
  14. Свердлов М. Б. 2019-05-03 tarixində . // Петербургский исторический журнал, № 3 (2015)
  15. Кралик О. (PDF). 2019-05-03 tarixində (PDF). // Труды Отдела древнерусской литературы 19. Л., 1963. С. 177—207.
  16. . 2019-11-01 tarixində . / Сказания о начале Чешского государства в древнерусской письменности // Памятники средневековой истории народов Центральной и Восточной Европы. Предисловие, комментарии и перевод А. И. Рогова. Ответственный редактор В. Д. Королюк. М.: Наука, 1970. С. 69.
  17. Ончуков Николай Евгеньевич Шахматов Алексей Александрович. . Президентская библиотека. 2019-01-20 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-01-19.
  18. Энцыклапедыя гісторыі Беларусі: У 6 т. Т. 2: Беліцк — Гімн. 2 (10000 nüs.). Мн.: БелЭн. Рэдкал.: Б. І. Сачанка і інш. 1994. ISBN 5-85700-142-0. (на белор. языке)
  19. . Российская государственная библиотека. Печатня А. Снегиревой.
  20. . Русское географическое общество. 2019-01-21 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-01-21.
  21. . ВОО "Русское географическое общество". 2019-01-21 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-01-21.
  22. . Российский Этнографический музей. 2019-01-21 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-01-21.
  23. В. П. Макарихин. Глава 3. Научные, общественные связи и деятельность отдельных учёных архивных комиссий Поволжья // Губернские учёные архивные комиссии России. Нижний Новгород: Волго-Вятское книжное издательство. 1991.
  24. Н. А. Агафонова, кандидат филологических наук, доцент кафедры мордовских языков ФГБОУ ВО «МГУ им. Н. П. Огарёва» (г. Саранск, РФ). (PDF) // Финно-угорский мир (журнал). № 1. 2016. 12—18. 2018-08-27 tarixində (PDF).
  25. . СПб: Тип. И.Н. Скороходова. 1905. 570. . Archived from the original on 2018-03-10. İstifadə tarixi: 2023-04-04.
  26. . Заклеймённые властью. 2019-09-23 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-09-16.
  27. Макаров В.И. . CYBERLENINKA. 2014. 2019-01-21 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-01-21.
  28. . Возвращённые имена. Книга памяти России. Российская национальная библиотека. 2019-02-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-02-04.
  29. Лихачёв Д. С. . СПб: Logos. 1995. 333. . Archived from the original on 2019-01-11. İstifadə tarixi: 2023-04-04.
  30. . Возвращённые имена. Книга памяти России. Российская национальная библиотека. 2019-09-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-11-27.
  31. . Литературно-исторические заметки юного техника. 2021-05-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-03-07.
  32. . Возвращённые имена. Книга памяти России. Российская национальная библиотека. 2019-02-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-02-04.
  33. Кумаков Андрей Вадимович, ООО «НПЦ Гибриды Поволжья», г. Саратов. (PDF) // Академик А. А. Шахматов: жизнь, творчество, научное наследие (Сборник статей к 150-летию со дня рождения ученого). Отв. ред. О. Н. Крылова, М. Н. Приёмышева. СПб: Нестор-История. 2015. 102. 2019-02-04 tarixində (PDF).
  34. . Российская государственная библиотека. Санкт-Петербург: Тип. Правительствующего сената.
  35. . 2014-01-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-01-02.
  36. . Российская Академия Наук. 2015-09-24 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-01-21.

Ədəbiyyat

  • Императорский Московский университет: 1755-1917 : энциклопедический словарь (2000 nüs.). М.: Российская политическая энциклопедия (РОССПЭН). А. Ю. Андреев, Д. А. Цыганков. 2010. 831–832. ISBN 978-5-8243-1429-8.
  • Березин Ф. М. Русское языкознание конца XIX — начала XX в. / Ф. М. Березин; АН СССР, Ин-т науч. информации по обществ. наукам, Ин-т языкознания. — Москва: Наука, 1976. — 366 с.
  • Бузук П. А. Взгляды академика Шахматова на доисторические судьбы славянства. — Изв. ОРЯС Рос. АН, 1918, т. XXIII, кн. 2. Пгр., 1921 — С. 150—179.
  • Булахов М. Г. Восточнославянские языковеды: биобиблиогр. словарь: [в 3 т.] / М. Г. Булахов. — Минск : Изд-во БГУ им. В. И. Ленина, 1976—1978.
  • Виноградов В. В. .
  • Круглый А. О. Воспоминания об А. А. Шахматове как директоре I-го отделения Библиотеки Российской академии наук // ИОРЯС. Т. 25. 1922. — С. 247—252.
  • . СПб.: Нестор-История. Отв. ред. О. Н. Крылова, М. Н. Приемышева. 2015. ISBN 978-5-4469-0774-8.
  • Макаров В. И. А. А. Шахматов. ru:Люди науки (60000 nüs.). М.: Просвещение. 1981.
  • Макаров В. И., Коготкова Т. С. Алексей Александрович Шахматов (1864—1920) // Отечественные лексикографы: XVIII—XX века (1000 nüs.). М.: Наука. Под ред. Г. А. Богатовой. 2000. 187–218. ISBN 5-02-011750-1.
  • Макаров В. И. «Такого не бысть на Руси преже…»: Повесть об академике А. А. Шахматове (1200 nüs.). СПб.: Алетейя. 2000. ISBN 5-89329-191-1.
  • Масальская Е. А. Повесть о брате моем А. А. Шахматове. Ч. 1. «Легендарный мальчик». — М.: Изд. М. и С. Сабашниковых, 1929. — 248 с. — 4000 экз.
  • Масальская Е. А. . 2021-10-24 tarixində .. — Litres, 2021-01-18. — 601 с. — ISBN 978-5-457-69706-5.
  • А. А. Шахматов (1864—1920). Сборник статей и материалов. М.-Л., 1947.
  • Селищев А. Памяти академика Алексея Александровича Шахматова // Казанский библиофил. — Казань, 1921, № 2. — С. 66—70.
  • Улуханов И. С. Алексей Александрович Шахматов (1864—1920) // Русская речь. 1970. № 6;
  • Филин Ф. П. Проблемы славянского этногенеза в трудах А. А. Шахматова // Известия АН СССР. ОЛЯ. 1964. Т. 23. Вып. 3.

Xarici keçidlər

Mənbə — ""

Informasiya Melumat Axtar

Anarim.Az

Sayt Rehberliyi ile Elaqe

Saytdan Istifade Qaydalari

Anarim.Az 2004-2023