Aleksandr Antoniviç Çaqareli (27 noyabr (9 dekabr) 1844[1], Kaspi (şəhər), Qori qəzası, Tiflis quberniyası, Rusiya imperiyası[1] – 12 noyabr 1929[1], Tiflis[1]) — Gürcü yazıçısı və filoloqu və ali təhsilli müəllimi.
| Aleksandr Çaqareli | |
|---|---|
| gürc. ალექსანდრე ანტონის ძე ცაგარელი | |
 | |
| Doğum tarixi | 27 noyabr (9 dekabr) 1844[1] |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 12 noyabr 1929[1] (84 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Dəfn yeri |
|
| Təhsili | |
| Fəaliyyəti | dilçi, universitet müəllimi[d], filoloq, şərqşünas |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
1844-cü ildə keşiş ailəsində anadan olub. Mənşəyinə görə gürcüdür.
1865-ci ildə Tiflis Ruhani Seminariyasını bitirdikdən sonra Birinci Tiflis Kişi Gimnaziyasının son VII sinfinə daxil oldu. 1866-cı ildən iki il Sankt -Peterburq Universitetinin Tarix və Filologiya fakültəsində mühazirələrə qatıldı. Sonra Çaqareli ağır xəstələndi və həkimlər ona paytaxtı tərk etməyi tövsiyə etdilər. Təhsilini 1868-ci ilin payızında Münhen Universitetinin Fəlsəfə Fakültəsinin Filologiya Bölməsində davam etdirdi. 1869-cu ilin yazında Tübingen Universitetinə keçdi, burada filologiyadan əlavə professor Rotun rəhbərliyi altında şərq dillərini- erməni, ərəb, fars və ən sıx şəkildə Sanskrit dilini öyrəndi. 1870-ci ildən əvvəlki fənlərə (Zaxau və Müllerdən) türk və gürcü dillərinin əlavə olunduğu Vyana Universitetində oxudu.
1871-ci ildə Rusiyaya qayıdaraq Sankt-Peterburq Universitetinin Şərq i fakültəsinin gürcü-erməni kateqoriyasında imtahan verdi və "Tarix və şeirdə Amazonlar" tezisini təqdim edərək elmlər namizədi alimlik dərəcəsi aldı. 1872-ci ildə pro venia legendi dissertasiyasını müdafiə etdikdən sonra: "Qafqaz dillərinin İber qrupunun morfologiyasına müqayisəli baxış" (Sankt-Peterburq, 1871), Sankt -Peterburq Universitetinin ədəbiyyat kafedrasında dosent vəzifəsinə təyin edildi.
1874-cü ilin aprelində "Gürcü dilinin qrammatik ədəbiyyatı haqqında" (Sankt-Peterburq, 1873), 1880-ci ildə — "Minqrel etüdləri" mövzusunda doktorluq dissertasiyasını müdafiə etdi. Minqrel mətnləri tərcümə və izahlarla: "(Sankt -Peterburq, 1880; Fransızca tərcümə: Odessa, 1883); II nəşr — "Minqrel dilinin fonetikası təcrübəsi" (Sankt -Peterburq, 1880).
1874-cü ildə dosent, 1886-cı ildə isə Sankt -Peterburq Universitetinin Şərq dilləri fakültəsinin birləşmiş gürcü və erməni ədəbiyyatı kafedrasının professoru təyin edildi. 1 yanvar 1890-cı ildən 1916-cı ilə qədər bu vəzifədə qaldı.
Ömrünün son illərini Gürcüstanda keçirdi. 1920–1929-cu illərdə — Tbilisi Universitetinin fəlsəfə fakültəsinin fəxri professoru oldu.
Aleksandr Çaqareli 12 noyabr 1929-cu ildə Tbilisi şəhərində vəfat etdi. O, Mtatsminda Panteonunda dəfn edilib.
Aleksandr Çaqarelinin əsərlərində dilçilik, ədəbiyyat tarixi, tarix və arxeologiya, gürcü və ümumi mövzulara toxunulur.
- "Gürcü dilinin Hind-Avropa və Turan dilləri ilə guya yaxınlığı haqqında" ("Milli Təhsil Nazirliyinin jurnalı", sentyabr, 1872);
- "Minqrel coğrafiyasına" ("İmperator Rus Coğrafiya Cəmiyyətinin Qafqaz Bölməsinin İşləri", sayı II, V cild, 1878);
- "Gürcü yazısı abidələri haqqında məlumat" (I say, Sankt -Peterburq, 1886, II say, 1889, III say, 1899);
- "Rusiyada gürcü yazıları tapıldı" ("İmperator Rus Arxeoloji Cəmiyyətinin Şərq Bölməsinin Qeydləri", II cild, III say);
- "Gürcü yazısı abidələri haqqında məlumat" ("Tiflisdəki V Arxeoloji Konqresin İşləri", Moskva, 1887);
- "Müqəddəs torpaqlarda və Sinayda gürcü qədim abidələri" (plan, rəsmlər və əlyazmalardakı fotoşəkil ilə, Sankt-Peterburq, 1888; bu əsərin əhəmiyyətli bir hissəsi "Zeitschrift des deutschen Palastina") -Vereins "və ingilis dilində, 1894-cü ildə Oxfordda);
- "XVIII əsrdə gürcü krallarının və suveren knyazlarının rus suverenləri ilə yazışmaları" (Sankt -Peterburq, 1890);
- "XVIII əsrin Gürcüstanla bağlı nizamnamələri və digər tarixi sənədləri" (1768–1774-cü illərdə I cild, 1771-ci ildə Zaqafqaziyanın xəritəsi ilə, Sankt -Peterburq, 1891; cild II, 1898 və 1902). Çaqareli Brokhauz və Efronun ensiklopedik lüğətində tarix, ədəbiyyat və qədim Gürcüstan haqqında ümumi bir araşdırma yerləşdirib (IX cild, s. 795–801).
- // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб.. 1890–1907.
- Цагарели, Александр Антонович // Биографический словарь профессоров и преподавателей Императорского С.-Петербургского университета за истекшую третью четверть века его существования. 1869–1894. — СПб.: Тип. и лит. Б. М. Вольфа, 1896. — Т. 2 (М—Я). — С. 317–318.
- Шагинян А. К. (при участии Баринова Д. А.) Цагарели Александр Антонович // Биографика СПбГУ