Albaniyada qadınlar — Bunlar Albaniyada yaşayan və ya əslən ordan olan qadınlardır. Bu Balkan ölkəsində ilk qadın birliyi 1909-cu ildə yaradılıb.[1]
Albaniyada qadınların hüquqları və cəmiyyətdəki rolu son onilliklərdə əhəmiyyətli dəyişikliklərə məruz qalmışdır. Ənənəvi patriarxal dəyərlərin təsiri hələ də hiss olunsa da, qadınların siyasi, iqtisadi və sosial sahələrdə iştirakını artırmaq üçün bir sıra hüquqi və institusional islahatlar həyata keçirilmişdir.
1878-ci ildə "Ədəbiyyat dünyası" jurnalının bir köşə yazısına görə, alban qadınlarına silah gəzdirməyə icazə verilib.[2]
İngilis tədqiqatçısı Edit Durham 1928-ci ildə qeyd etmişdir ki, alban kənd qadınları qədim Yunanıstandakı qadınlar kimi qisas çağırışı kimi ənənələri qoruyub saxlamaqda daha mühafizəkardırlar.[3]
İkinci Dünya müharibəsindən əvvəl bəzi Gheq qadınları tez-tez dağlıq bölgələrdə yaşayan kişilərin "cariyəsi" olurdular.[4] Gheq kişilərinin gəlinlərinin bakirəliyinə verdiyi önəm qadınların bakirəliyini bərpa etmək üçün pul ödəməsinə səbəb olurdu. İnfeksiya və iltihablanma riskinə baxmayaraq, Gheq qadınları Gheq şəhərlərində müvafiq klinikalarda həyata keçirilən gizli "sadə 20 dəqiqəlik ginekoloji" əməliyyatlar keçirərək, bakirəliklərini bərpa edirdilər.[5]
Qadınların ictimai həyatda iştirakı Albaniyada 20-ci əsrin ortalarından etibarən artmağa başlamışdır. 1945-ci ildə keçirilən ilk seçkilərdə qadınlar parlamentə seçilmiş və bu, ölkədə qadınların siyasi təmsilçiliyinin başlanğıcı olmuşdur. Lakin kommunist rejimi dövründə qadınların hüquqları formal olaraq tanınsa da, əslində cinsiyyət bərabərliyi tam təmin olunmamışdır. Demokratiyaya keçid dövründə qadınların hüquqlarının qorunması və inkişafı üçün yeni qanunvericilik və siyasətlər qəbul edilmişdir.
Albaniya hökuməti qadınların hüquqlarını qorumaq və gender bərabərliyini təmin etmək məqsədilə bir sıra qanunlar qəbul etmişdir. Bunlara "Gender Bərabərliyi Qanunu", "Ailədə Zorakılığa Qarşı Mübarizə Qanunu" və "Ayrı-seçkiliyin Qarşısının Alınması Qanunu" daxildir. Bundan əlavə, 2016–2020-ci illər üçün Gender Bərabərliyi üzrə Milli Strategiya və Fəaliyyət Planı qəbul edilmişdir. Bu sənədlər qadınların siyasi, iqtisadi və sosial sahələrdə iştirakını artırmaq və zorakılığın qarşısını almaq məqsədi daşıyır.[6]
Son illərdə qadınların siyasi təmsilçiliyi artmışdır. 2024-cü ilin məlumatlarına görə, parlamentdə qadınların payı 33,6%, nazirlər kabinetində isə 55,6% təşkil edir. Bundan əlavə, yerli idarəetmə orqanlarında qadınların təmsilçiliyi 43,6% səviyyəsindədir.[7]
Qadınların əmək bazarında iştirakı kişilərlə müqayisədə aşağıdır. Qadınların orta əmək haqqı şəhər yerlərində kişilərdən təxminən 17% azdır, kənd yerlərində isə bu fərq daha da böyükdür. Qadınlar əsasən aşağı ixtisaslı və "ənənəvi qadın" işlərində çalışırlar. Kənd yerlərində qadınların 87%-i ailə təsərrüfatlarında ödənişsiz işçi kimi fəaliyyət göstərir.[8]
Qadınlar təhsil sahəsində kişilərlə bərabər, hətta bəzi hallarda daha yüksək nəticələr göstərirlər. 2016-cı ildə ali təhsil müəssisələrini bitirənlərin 65,8%-i qadınlar olmuşdur. Lakin bu təhsil nailiyyətləri əmək bazarında bərabər imkanlara çevrilmir. Qadınlar hələ də əmək bazarında aşağı təmsil olunur və yüksək vəzifələrdə az sayda qadın çalışır.[9]
Ənənəvi patriarxal dəyərlər qadınların mülkiyyət hüquqlarını məhdudlaşdırır. Qadınların daşınmaz əmlakın sahibliyində payı cəmi 18,5% təşkil edir. Əksər hallarda mülkiyyət kişilərin adına qeydiyyatdan keçirilir və qadınlar irsi hüquqlarından könüllü və ya məcburi şəkildə imtina edirlər.[10]
Qadınlara qarşı zorakılıq Albaniyada ciddi bir problemdir. 15–49 yaş arası qadınların təxminən 60%-i həyatlarında bir dəfə fiziki və ya cinsi zorakılığa məruz qaldıqlarını bildirirlər. Hökumət bu problemin qarşısını almaq üçün sığınacaqlar, hüquqi yardım və məsləhət xidmətləri kimi dəstək mexanizmləri yaratmışdır.[11]
Ənənəvi gender rolları hələ də qadınların cəmiyyətdəki rolunu məhdudlaşdırır. Kənd yerlərində qadınlar gündə orta hesabla 6.5 saat ödənişsiz ev işləri ilə məşğul olurlar, bu isə kişilərlə müqayisədə əhəmiyyətli bir fərqdir.[12]
- ↑ Haan, Francisca de; Daskalova, Krasimira; Loutfi, Anna. A biographical dictionary of women's movements and feminisms: Central, Eastern, and South Eastern Europe, 19th and 20th centuries. Budapest New York: CEU Press/Central European University Press. 2006. ISBN 978-963-7326-39-4.
- ↑ The Literary World: Choice Readings from the Best New Books, with Critical Revisions (ingilis). James Clarke & Company. 1878.
- ↑ McHardy, Fiona; Marshall, Eireann, redaktorlar Women's influence on classical civilization. London New York: Routledge. 2004. ISBN 978-0-415-30958-5.
- ↑ "Culture of Albania - history, people, traditions, women, beliefs, food, customs, family, social". www.everyculture.com. İstifadə tarixi: 2025-05-14.
- ↑ "Virginity pressures in Albania bring women to the operating table | WNN – Women News Network". web.archive.org. 2013-10-29. İstifadə tarixi: 2025-05-14.
- ↑ "Albania vows to include more women in decision-making and the labour market (updated)". UN Women – Headquarters (ingilis). İstifadə tarixi: 2025-05-14.
- ↑ "Albania | Equal Future". www.equalfuture-eurasia.org. İstifadə tarixi: 2025-05-14.
- ↑ "Women's Economic Empowerment and Resilience". UN Women – Albania (ingilis). İstifadə tarixi: 2025-05-14.
- ↑ "Women Situation in Albania" (ingilis). İstifadə tarixi: 2025-05-14.
- ↑ Sinoruka, Fjori. "Tradition Denies Albanian Women Right to Property". Balkan Insight (ingilis). 2019-09-03. İstifadə tarixi: 2025-05-14.
- ↑ "Albania". UN Women – Europe and Central Asia (ingilis). İstifadə tarixi: 2025-05-14.
- ↑ "Albania grapples with gender equality at home, work, politics". www.euractiv.com (ingilis). 2023-05-04. İstifadə tarixi: 2025-05-14.