Alban qan davası (alb. Gjakmarrja) — Albaniyada əsrlər boyu mövcud olmuş və əsasən şimal bölgələrində tətbiq edilən ənənəvi qisas və ədalət praktikasını ifadə edir. Bu fenomen, əsasən 15-ci əsrdə kodlaşdırılmış, lakin daha qədim köklərə malik olan Kanun adlı adət hüququna əsaslanır. Qan davası, bir ailənin üzvünün öldürülməsi və ya şərəfinə xələl gətirilməsi halında, qarşı tərəfdən qisas alınmasını tələb edən bir sistemdir.
Qan davası anlayışı, Albaniyada yüzilliklər boyu mövcud olmuş və əsasən şimal bölgələrində tətbiq edilmişdir. Bu praktika, 15-ci əsrdə Leke Dukacini tərəfindən kodlaşdırılmış, lakin daha qədim köklərə malik olan "Kanun" adlı adət hüququna əsaslanır. "Kanun" adət qaydaları, ailə, mülkiyyət, evlilik və cinayət kimi sahələri tənzimləyən 12 bölmədən ibarət kompleks bir hüquq sistemidir. Qan davası, bu sistemin "qan üçün qan" prinsipinə əsaslanır və bir ailənin üzvünün öldürülməsi və ya şərəfinə xələl gətirilməsi halında, qarşı tərəfdən qisas alınmasını tələb edir.[1]
"Kanun", qan davasının həyata keçirilməsini müəyyən qaydalarla tənzimləyir. Məsələn, qadınlar, uşaqlar və yaşlıların qisas məqsədilə öldürülməsi qadağandır. Bununla belə, bu qaydalar zamanla pozulmuş və mülki şəxslərin, o cümlədən uşaqların hədəf alındığı hallar artmışdır.[2]
Kommunist rejimi dövründə (1945–1991) qan davası praktikası rəsmi olaraq qadağan edilmiş və sərt şəkildə cəzalandırılmışdır. Bu dövrdə qan davası halları minimuma enmişdir. Lakin 1990-cı illərdə kommunist rejiminin süqutu və dövlət nəzarətinin zəifləməsi ilə qan davası halları yenidən artmışdır. 1997-ci ildəki maliyyə piramida sxemlərinin çökməsi və nəticəsində yaranan xaos, silahların yayılmasına və qan davası hallarının artmasına səbəb olmuşdur.[3]
Son illərdə qan davası halları azalsa da, hələ də bəzi bölgələrdə mövcuddur. Alban hökuməti qan davası ilə mübarizə aparmaq üçün bir sıra tədbirlər görmüşdür. 2013-cü ildə Cinayət Məcəlləsinə əlavə edilən 78a maddəsi, qan davası səbəbilə törədilən qətlləri 30 il və ya ömürlük həbs cəzası ilə cəzalandırır. 83a maddəsi isə qan davası və ya qisas məqsədilə təhdid və ya təşviq etmə hallarını 3 ilədək həbs cəzası ilə cəzalandırır.[1]
Bundan əlavə, hökumət qan davası ilə əlaqəli ailələrin məlumat bazasını yaratmış və bu ailələrə dəstək göstərmək üçün tədbirlər görmüşdür. Məsələn, uşaqların təhsildən geri qalmaması üçün evdə təhsil proqramları həyata keçirilmişdir.
Qan davası, Albaniya cəmiyyətində dərin sosial və mədəni təsirlərə malikdir. Bu praktika, ailələrin uzun müddət evlərində izolyasiya olunmasına, uşaqların təhsildən məhrum qalmasına və ümumilikdə cəmiyyətin inkişafının ləngiməsinə səbəb olmuşdur. Bəzi hallarda, qadınlar ailələrini qorumaq məqsədilə "burrneşa" adlanan kişi rolunu qəbul etmiş və cəmiyyət tərəfindən kişi kimi qəbul edilmişlər.[4]
Beynəlxalq təşkilatlar və insan hüquqları qrupları, qan davası praktikasını insan hüquqlarının pozulması kimi qiymətləndirmiş və Albaniya hökumətini bu praktikanın qarşısını almaq üçün daha təsirli tədbirlər görməyə çağırmışdır. Bəzi hallarda, qan davası təhlükəsi səbəbilə insanlar sığınacaq axtarmaq üçün digər ölkələrə müraciət etmişlər.[1]
- ↑ 1 2 3 "Country policy and information note: blood feuds, Albania" (ingilis). iyul 2024. İstifadə tarixi: 13 may 2025.
- ↑ "The children trapped by Albania's blood feuds" (ingilis). 2017-11-12. İstifadə tarixi: 2025-05-13.
- ↑ Smolar, Piotr. "Ancient blood feuds cast long shadow over hopes for a modern Albania". The Guardian (ingilis). 2011-07-05. ISSN 0261-3077. İstifadə tarixi: 2025-05-13.
- ↑ Paterniti, Michael. "The Oath of the Burrnesha: Women Living as Men in the Albanian Alps". GQ (ingilis). 2014-03-10. İstifadə tarixi: 2025-05-13.