Akademik təcrübə və ya akademik vəzifə tutma (ing. Academic tenure, tenure — müəllimin və ya professorun daimi vəzifəyə təyin olunması, vəzifədə daimi qalma hüququ deməkdir) — ali təhsil müəssisələrində və elmi-tədqiqat institutlarında çalışan müəllim və ya tədqiqatçının müəyyən müddətdən sonra daimi vəzifəyə təyin olunması və bu vəzifədə uzunmüddətli fəaliyyətini təmin edən hüquqi-status əsaslı sistem.[1] Bu sistemin əsas məqsədi akademik azadlığı qorumaq, müəllim və tədqiqatçıların siyasi və ya ideoloji təzyiqlərdən uzaq, sərbəst şəkildə tədqiqat aparmalarına şərait yaratmaqdır.[2][3]
Hazırda akademik təcrübə sistemi bir çox ölkələrdə, o cümlədən ABŞ, Kanada, Böyük Britaniya, Almaniya, Yaponiya və digərlərində mövcuddur. Azərbaycanın ali təhsil sistemində isə bu anlayış daha çox "daimi müəllim vəzifəsi" və ya "elmi-pedaqoji fəaliyyət üzrə daimi əsaslarla işə qəbul" kimi tətbiq olunur.[4]
Akademik təcrübə anlayışı ilk dəfə XX əsrin əvvəllərində Amerika Birləşmiş Ştatlarında formalaşmağa başlamışdır. 1915-ci ildə Amerika Universitet Professorları Assosiasiyası (AAUP) tərəfindən qəbul edilən prinsiplər bu sistemin əsasını qoymuşdur. Bu model daha sonra digər ölkələrə də yayılmış və müxtəlif formalarda tətbiq olunmağa başlanmışdır.[5]
- Akademik təcrübə adətən bir neçə illik sınaq dövründən sonra verilir.
- Tenur əldə etmiş professor və ya müəllim, yalnız xüsusi hallarda və ciddi səbəblərlə işdən azad edilə bilər.
- Sistem universitet mühiti üçün elmi müstəqilliyi təmin edən əsas mexanizmlərdən biridir.[6]
Bəzi tədqiqatçılar akademik təcrübə sisteminin sui-istifadə hallarına yol aça biləcəyini qeyd edirlər. Kritiklərə görə, tenur statusu olan akademiklər bəzən elmi fəaliyyətlərində passivləşə bilərlər. Lakin tərəfdarları bu statusun müəllimləri qoruduğunu və onların akademik müstəqilliklərini gücləndirdiyini vurğulayırlar.[7]
- ↑ Nietzel, Michael T. "Bills To End College Tenure Have Fizzled At The Finish". Forbes (ingilis). İstifadə tarixi: 2023-06-30.
- ↑ Surovell, Eva. "Students and Faculty Fear Tenure and DEI Bills Could 'Destroy' Texas Colleges". The Chronicle of Higher Education (ingilis). 2023-05-29. 2023-06-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-06-30.
- ↑ Flaherty, Colleen. "Killing Tenure". Inside Higher Ed. 13 January 2017. 12 March 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 March 2017.
- ↑ "Elisha Benjamin Andrews: 1889–1898 | Office of the President". Brown University. 2023-07-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-06-12.
- ↑ "The Role of Tenure in Higher Education". cs.brown.edu. 2025-06-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-06-12.
- ↑ Levitt, Steven. "Let's Just Get Rid of Tenure (Including Mine)". Freakonomics. 4 March 2007. 12 March 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 March 2017.
- ↑ "A brief history of academic freedom". University Affairs. 9 October 2018.
- Enders, Jürgen. "Explainer: how Europe does academic tenure". The Conversation. 2015-06-29.