Aişə Bibi (türbə)

Aişə Bibi
Aişə Bibi
	Айша бибі
Ümumi məlumatlar
Ölkə	Qazaxıstan; Rusiya imperiyası; SSRİ;
Koordinatlar	42°50′01″ şm. e. 71°12′37″ ş. u.
Texniki detallar
Material	kərpic
	Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Aişə Bibi (qaz. Айша бибі) ― Tarazın qərbində, Aişə Bibi kəndində yerləşən, zadəgan bir qadına aid XI—XII əsrə aid türbə. Tikili yerli əhali arasında sevgi və sədaqət abidəsi olaraq məşhurlaşmışdır.

Dizayn

Aişə Bibi ilə bitişik olan Bibi xanım türbəsi

Rəvayətə görə, məqbərə Qaraxanilər sülaləsinin hökmdarı tərəfindən sufi şairi Xakim-Atanın qızı, gözəl nişanlısı Aişə Bibi üçün tikilmişdir. Türbənin memarlıq formaları və bəzəkləri incə krujeva xatırladır. Bütün bina 60 müxtəlif çiçəkli həndəsi naxış və xəttatlıqdan istifadə edilərək oyulmuş terrakota plitələrlə örtülmüşdür.^[1] Aişə Bibi türbəsi üslub baxımından Buxaradakı Samani türbəsinin davamçılarındandır.^[2]

Abidə

Aişə Bibi daha böyük bir kompleksin bir hissəsidir. Tikilidən on metr məsafədə Babacı Xatun ("müdrik kraliça") adlı ikinci bir məqbərə, yolun qarşı tərəfində isə müqəddəsləşdirilmiş əhəng daşı mağarası var. Kompleks qərbdən Taraz vahəsinə baxan silsilədə yerləşir.

Tipologiya

Məqbərənin bütün səthi İslam memarlığına xas kütləsizlik illüziyası yaratmağa kömək edən terrakota panelləri ilə örtülmüşdür. Küncdəki sütunlar Soqdianadan əvvəlki İslam memarlığında da geniş istifadə olunduğu kimi taxta sütunlardan sonra formalaşır. Hər sütunun büzülmə nöqtəsində xətt var. Bu sütunlar ümumilikdə Aişənin və sevginin gözəlliyini təsvir edirlər.

Materiallar

Həm orijinal, həm də bərpa olunmuş türbəyə kərpic hazırlamaq üçün sauran gilindən istifadə edilmişdir.^[3]

Tarix

Abidə orta əsrlərdən bəri hörmətə layiq görülmüşdür. Burada Taraz vadisindən olan yerli qadınlar hələ də uşaqlar və xoşbəxt bir ailə üçün dua edirlər. Tarazda yeni evlənənlərin ölmüş sevgililər tərəfindən xeyir-dua alması adətdir. Mərasimdən sonra toy ziyafəti Qaraxaninin Tarazlı nişanlısının vəfat etdiyi yerə qədər gəlir. Səfər Tarazdakı Qaraxani türbəsindən başlayır və Aişə Bibi məqbərəsində sona çatır. Gəlin və bəy ölən sevgililərə ehtiram göstərir və xeyir-dua diləyirlər.

Rus arxeoloq V.V.Bartold 1893-cü ildə dağıntıları qeydə alan və tədqiq edən ilk alimdir.^[4] Sovet İttifaqı abidəni qorumaq üçün qoruyucu bir şüşə qabıq düzəltmiş (c 1960) və buradan Tarazdakı tələbələrin təhsili və turizmi üçün istifadə etmişdir. 2002-ci ildə Qazaxıstan Respublikası Aişə Bibi türbəsinin bərpası üçün Nişan Rametoya pul vermiş və ətrafında park infrastrukturu qurmuşdur.^[3]