Bu məqalədəki məlumatların yoxlanıla bilməsi üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Bu məqaləni vikiləşdirmək lazımdır. |
Adil şah və ya Əliqulu xan (1719, Xorasan – 20 may 1749, Məşhəd, Xorasan) — Əfşarlar sülaləsindən olan 2-ci Azərbaycan, İran və Xorasan şahı (1747–1748).
| Adil şah Əfşar | |
|---|---|
| Əliqulu xan fars. عادل شاه افشار | |
 Adil şahın portreti | |
| 1747 – 1748 | |
| Əvvəlki | Nadir şah Əfşar |
| Sonrakı | İbrahim şah Əfşar |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Xorasan, Səfəvilər dövləti |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | Məşhəd, Əfşarlar dövləti |
| Dəfn yeri | Məşhəd |
| Fəaliyyəti | rəhbər, monarx |
| Atası | İbrahim xan Əfşar |
| Həyat yoldaşı | 4 xanım |
| Uşağı | 7 uşaq |
| Ailəsi | Əfşarlar sülaləsi |
| Dini | Şiə (İslam) |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Əliqulu xan İbrahim xan oğlu 1719-cu ildə Xorasan əyalətinin Əbivərd ətrafında doğulmuşdu. Əmisi Nadir şaha xidmət etmişdi. Əliqulu xan əmisinin səfərlərində iştirak etmişdi. Mosul ətrafında yaşayanlar üsyan etdikdə cəza dəstəsinə başçılıq etmişdi. Üsyançıları darmadağın edib xeyli qənimət ələ keçirmişdi. Əliqulu xan yezidi-kürdlərin qiyamını yatırmışdı. Başçıları Yezidi döyüş meydanında öldürmüş, Əsa isə Nadirqulu xanın yanına gəlib itaətini bildirmişdi. Əliqulu xan Rzaqulu mirzədən sonra Xorasanın hakimi təyin edilmişdi. Əliqulu xan 1745-ci ilin may ayında Nadir şahın göstərişi ilə Xivəyə yürüş etmişdi. Əliqulu xan 1746-cı ilin noyabrın 10-da Sarı xan, Allahvеrdi xan və Şahqulu xanla birlikdə Xarəzmə, qiyamçı yomutların üstünə getmişdi. Onlar qiyamı yatırmışdılar.
Əliqulu xan əmisi Nadir şahın öldürülməsindən sonra 1747-ci il iyun ayının 6-da Adil şah adı ilə Əfşarlar imperiyasının şahlıq taxtında əyləşmişdir. O, Əmiraslan xanı Qafqaz və Azərbaycanın hökmranı etmişdi.
Qarabağ xanı Pənahəli xanın müstəqil dövlət quruculuğu sahəsindəki fəaliyyəti onun rəsmən tanınması ilə nəticələndi. Mirzə Camal Cavanşir Qarabaği yazır: "Müsəlman tarixi ilə 1161, xristian tarixi ilə 1745-ci (1748-ci il olmalıdır) ildə Adil şahın Pənahəli xana xan adı verilməsi və Qarabağ hakimliyi vəzifəsinə təyin edilməsi haqqında imzaladığı fərman qiymətli xələt, qızıl yəhərli at və daş-qaşla bəzənmiş qılıncla birliksə Sərdar Əmiraslanın yaxın adamı vasitəsilə o zaman yaşadıqları Bayat qalasına gəlib çatdı". Adil şahın fərmanı gecikmiş bir kağız parçası idi. Gerçək "hakimlik" şah fərmanından öncə, ondan asılı olmadan qazanılmlşdı.
O əsnada Əfşarlar imperiyasının qərbindəki mövqeini təsbit edən İbrahim Mirzə, iqtidardakı qardaşına (Əliqulu xan) qarşı üsyan qaldırdı. Adil şahın ən sevdiyi Söhrab xanı öldürdü və 1748-ci ilin iyununda, İbrahim Mirzə, Azərbaycanın sərdarı olan Əmiraslan xanla qüvvələrini birləşdirib birlikdə Adil şaha qarşı yürüşə keçdi.
Adil şah, sayı olaraq çox üstün bir ordunun başında, üsyançı qüvvələrin birləşməsinin qarşısını almaq üçün Gilana ilərlədi, lakin bir çox komandirinin itaətsizliyi sonucunda, ağır məğlub oldu. Adil şah Tehrana qaçdı, ancaq yerli bir qubernator Adili tutub gözlərini kor etmiş İbrahim Mirzəyə təslim etdi. Altı aydan sonra, İbrahim Mirzə şah elan edildi, lakin Nadirin sağ qalan nəvəsi Şahrox Mirzəni taxta gətirilməsi ilə İbrahim Mirzənin hakimiyyəti tez bir zamanda sonlandı. İbrahim Mirzə kor oldu və tezliklə öldü, Adil isə zəncirli halda Məşhəd şəhərinə göndərildi və orada işgəncə verildi.[1]
Əliqulu xan (Adil şah) Gürcüstan valisi Teymurun qızı Ketvanla ailə qurmuşdu.
- Ənvər Çingizoğlu, Aydın Avşar, Avşarlar, Bakı, "Şuşa", 2008, səh. 108–115.
- ↑ J. R. Perry (December 15, 1983), "ʿĀdel Shah Afšār", in: Encyclopædia Iranica, Vol. I, Fasc. 5, p. 452. Iranica Online (Last Updated: July 22, 2011) Arxivləşdirilib aprel 16, 2019, at the Wayback Machine. Accessed April 16, 2012.
Adil şah Doğum: 1719 Vəfat: 20 may 1749
| ||
| Hakimiyyət titulları | ||
|---|---|---|
| Sələfləri Nadir şah Əfşar |
 Əfşarlar imperiyası Şahı 1747-1748 |
Xələfləri İbrahim şah Əfşar |