Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhsil, Elm və Mədəniyyət Təşkilatı (UNESCO) 1972-ci ildə yaradılmış UNESCO-nun Ümumdünya İrs Konvensiyasını imzalayan ölkələr tərəfindən irəli sürülmüş mədəni və ya təbii irs üçün müstəsna universal dəyərə malik Ümumdünya irslərini müəyyən edir.[1] Mədəni irs abidələrdən (memarlıq əsərləri, monumental heykəllər və yaxud yazılı abidələr), bina qruplarından və ərazilərdən (arxeoloji yerlər daxil) ibarətdir. Təbii xüsusiyyətlər (fiziki və bioloji formasiyalardan ibarət), geoloji və fizioqrafik birləşmələr (o cümlədən nəsli kəsilməkdə olan heyvan və bitki növlərinin məskunlaşdığı yerlər) və elm, mühafizə və ya təbii gözəllik baxımından mühüm əhəmiyyət kəsb edən təbiət əraziləri təbii irs kimi müəyyən edilir.[2] ABŞ konvensiyanı 7 dekabr 1973-cü ildə ratifikasiya etmişdir.[3] ABŞ-də 25 Ümumdünya irsi vardır, əlavə olaraq 18-i də müvəqqəti siyahıda yer alır.[3]
Amerika Birləşmiş Ştatlarında 25 Ümumdünya irsi obyekt vardır. Bunlardan 21-i bir məkanı, 4-ü isə bir neçə məkanı əhatə edən çox hissəli irsi obyektdir (geniş məsafəli mülklərin yerləşdiyi bir irsi obyekt Frank Lloyd Rayt binaları mavi rənglə göstərilmişdir). | ||
Havay adalarında UNESCO-nun Ümumdünya irsi obyektləri |
Alyaskada UNESCO-nun Ümumdünya irsi obyektləri |
Puerto-Rikoda UNESCO-nun Ümumdünya irsi obyektləri |
ABŞ-də siyahıya əlavə edilən ilk ərazilər 1978-ci ildə Vaşinqtonda keçirilən Ümumdünya irs komitəsinin ikinci sessiyasında Mesa-Verde Milli Parkı və Yellouston Milli Parkı olmuşdur.[4] Siyahıya sonuncu əlavə edilən 2023-cü ildə Houpvell Mədəni Milli Tarix Parkı olmuşdur.[3] 25 irsi obyekt 22 ştat və 2 ərazidə yerləşir. Arizona, Kaliforniya, Havay adaları, İllinoys, Montana, Nyu-Meksiko, Nyu-York və Pensilvaniyanın hər birində bir neçə irsi obyekt yerləşir (Frank Lloyd Rayt binaları 6 ştata yayılmışdır). İki irsi obyekt isə Kanada ilə paylaşılan transsərhəddə yerləşir.[3] 25 saytdan 12-si mədəni, 12-si təbii, sonuncusu, yəni Papahanaumokuakea həm mədəni, həm də təbii xüsusiyyətlərə görə qarışıq siyahıya alınmışdır.[3] Everqleyds Milli Parkı su ekosistemlərinin pisləşməsi səbəbindən 2010-cu ildə təhlükə altında olanlar siyahısına alınmışdırr və hal-hazırda da həmin siyahıdadır. Sözügedən irsi obyekt həmçinin 1993-2007-ci illər arasında təhlükə altında olanlar siyahısına salınmışdır. Yellouston Milli Parkı 1995-2003-cü illər arasında planlaşdırılan mədən əməliyyatları səbəbindən təhlükə altında olanlar siyahısına salınmışdır.[5] Amerika Birləşmiş Ştatları 1976–1983, 1987–1993, 1993–1999, 1999–2001 və 2005–2009-cu illərdə beş dəfə Ümumdünya irs komitəsinin üzvü olmuşdur.[3]
- ↑ "The World Heritage Convention". UNESCO World Heritage Centre. 27 August 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 July 2019.
- ↑ "Convention Concerning the Protection of the World Cultural and Natural Heritage". UNESCO World Heritage Centre. 1 February 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 February 2021.
- ↑ 1 2 3 4 5 6 "ABŞ". UNESCO World Heritage Centre. April 21, 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: September 14, 2012.
- ↑ "Report of Rapporteur" (PDF). UNESCO World Heritage Centre. October 16, 2013 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: September 14, 2012.
- ↑ "Yellowstone National Park: Factors affecting the property in 1995". UNESCO World Heritage Centre. October 28, 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 28 October 2022.