Aşşur (tanrı)

Aşşur adı ilkin olaraq Şimali Mesopotamiyada yerləşən Aššur şəhərinin adına əsaslanır. Şəhərin və tanrının adları arasında ayrılmaz bağ mövcuddur. Akkad dilində "Ashur" sözü ehtimal olunur ki, "tanrının məskəni" və ya "ilahi yer" mənasını verir. Aşşurun kultu ilkin mərhələdə lokal xarakter daşısa da, Assuriya imperiya səviyyəsində dövlət dininin mərkəzinə çevrilmişdir.^[2]

Erkən Assur dövründə (e.ə III minilliyin sonları) Aşşur sadəcə şəhər tanrısı idi. Lakin e.ə II minillikdə Şəmsi-Adad I-in hakimiyyəti dövründə Aşşurun statu yüksəldilərək Enlil ilə eyniləşdirildi. Bu eyniləşdirmə teoloji məqsədlərlə aparılmış, Assuriyanın siyasi ekspansiyasını ilahi iradə ilə əsaslandırmaq üçün istifadə olunmuşdur.^[3]

Assuriya kralları öz hakimiyyətlərini "Aşşurun seçilmişi", "Aşşurun nümayəndəsi" kimi qəbul edirdilər. Tanrı Aşşur, bu mənada Assuriya monarxiyasının sakral təməllərini təşkil edən ideoloji konstruksiyaya çevrilmişdi.^[4]

Aşşur əvvəlcə məhsuldarlıq və təbiət tanrısı kimi qəbul olunsa da, sonrakı mərhələdə səma, ədalət və müharibə tanrısı funksiyalarını özündə birləşdirdi. Enlil ilə eyniləşdirildikdən sonra o, ali tanrı statusuna yüksəldi. Bu yüksəlmə nəticəsində Aşşur "tanrıların başçısı", "ilahi nizamın qurucusu" və "dünya hökmdarı" kimi təqdim olunmağa başlandı.^[5]

Əsasən hərbi və imperiya yönümlü funksiyalar daşıyan bu tanrı, xüsusilə yürüşlər, fəthlər və siyasi idarəetmələr zamanı çağırılırdı. Aşşur həm də "qanunverici", "xalqları birləşdirən" və "düşmənləri cəzalandıran" ilahi varlıq kimi təsvir olunurdu.

Aşşurun simvolikasında ən çox rast gəlinən simvol – qanadlı günəş diski içərisindəki ox atan fiqurdur. Bu təsvir Aşşurun həm göylərlə bağlı, həm də mübarizə gücünü təcəssüm etdirən vizual kod kimi çıxış edir. Eyni zamanda, bu simvol dövlətin, kralın və ordunun ilahi legitimliyinin təsdiqi kimi istifadə olunurdu.

Bu simvol Assur sənətində geniş yayılmış və xüsusilə kral relyeflərində, möhürlərdə və saray divarlarında öz əksini tapmışdır.

Aşşura ibadətinin əsas mərkəzi onun adını daşıyan Aššur şəhəri idi. Bu şəhərdə yerləşən Ešarra məbədi tanrının əsas kult məkanı kimi tanınırdı. Bundan əlavə, Nineva, Kalhu (Nimrud) və Dur-Şarrukin (Xorsabad) kimi Assuriya şəhərində də ona həsr olunmuş mənədlər mövcud idi.

Məbədlərdə Aşşura qurbanlar təqdim edilir, dualar oxunur və kralın ilahi iradəyə tabe olması rituallarla təsdiqlənirdi. Eyni zamanda hərbi yürüşlərdən öncə və sonra Aşşura dua mərasimləri keçirilirdi.

Aşşur haqqında məlumatlar əsasən mixi yazılı mətnlər, Assuriya kral yazıları, relyeflər və arxeoloji tapıntılar vasitəsilə öyrənilir. Assuriya imperiyasının süqutundan sonra Aşşur kultu zəifləyərək tarix səhnəsindən çəkildi. Lakin bu tanrının obrazı və ona əsaslanan teokratik idarəçilik modeli Yaxın Şərq sivilizasiyasında uzun müddət iz buraxdı.

Müasir tədqiqatçılar Aşşuru yalnız dini varlıq kimi deyil, həm də ideoloji alət və dövlətin legitimlik sütunu kimi araşdırırlar. Bu kontekstdə Aşşur kultu imperiya quruculuğunun dini rəmzi olaraq qəbul olunur.