Bu səhifədə iş davam etməkdədir. |
Ağa bəy Sadıqov (1769, Quba, Quba xanlığı – 1841, Quba, Kaspi vilayəti) — Rusiya İmperiyası dövründə xidmət etmiş azərbaycanlı hərbi və siyasi xadim, diplomat. O, xüsusilə Rusiya ilə Qacarlar İranı arasında münasibətləri, sərhəd müəyyənləşdirmə prosesləri və yerli inzibati idarəetmə məsələlərində mühüm rol oynamışdır.[1]
| Ağa bəy Sadıqov | |
|---|---|
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 1769 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 1841 (71–72 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Vətəndaşlığı | |
| Hərbi fəaliyyəti | |
| Rütbəsi | |
| Təltifləri |
 |
Sadıqov 1807-ci ildə general Qudoviçin yanında xidmətə başlamış və Əlahiddə Qafqaz Korpusunda "siyasi sərhəd işləri" üzrə məmur təyin edilmişdir. 1808–1809-cu illərdə general Tormasov tərəfindən diplomatik missiya ilə şahzadə Abbas Mirzənin və şirvanlı Mustafa xanın yanına məktub və hədiyyələrlə göndərilmişdir.
1810-cu ildə general Tormasov Sadıqovu yenicə tabe edilmiş dağ əhalisinə rus çarına sədaqət andı içdirmək və kəşfiyyat məlumatları toplamaq məqsədilə Cənubi Dağıstana yollamışdır. 1811-ci ildə Kürə xanlığının ələ keçirilməsi əməliyyatında general Xatunsevə "öz təcrübəsi və məlumatları" ilə aktiv kömək göstərmişdir. 1812-ci ildə general Rtişevin tapşırığı ilə Quba və Qarabağ əyalətlərindən qaçanları öz yerlərinə qaytarılması işini həyata keçirmişdir.
1812–1813-cü illərdə Qacar dövləti ilə sülh danışıqları aparan general Rtişevin ən yaxın köməkçilərindən biri olmuşdur. Bu xidmətlərinə görə "Gülüstan" sülh müqaviləsi imzalandıqdan sonra Çar hökuməti tərəfindən "Qızıl medal"la və podpolkovnik rütbəsi ilə, İran hökuməti tərəfindən isə 2-ci dərəcəli "Şiri-Xurşid" ordeni ilə təltif edilmişdir. Bundan əlavə, general Yermolov ona və qardaşlarına Quba qəzasında 20 rəncbər bağışlamışdır.
Polkovnik-leytenant Sadıqov 1817-ci ildə Şəkidəki vəziyyəti araşdıraraq general-leytenant Kutuzova göndərdiyi məktubda yerli əhalinin Rusiya imperatorunun nümayəndəsi Aleksey Petroviçin idarəçiliyindən razılığını, Xoy tayfasının təzyiqinə qarşı müdafiə olunduqlarına görə minnətdarlıqlarını və Mövcud hakim İsmayıl xanın zəifliyini vurğulamışdır, eyni zamanda Pənbəlilərin (yerli əhali) Xoy hakimlərindən qorunmaq məqsədilə Məhəmmədhəsən xanın və ya Səlim xanın rəsmi xan kimi təyin edilməsi arzusunu çatdırmışdır.[2]
1818-ci ilin iyulunda general Yermolovun birbaşa əmri ilə Dağıstanda Şamxalın və Qaytaq usmiliyinin mülklərinə qarşı olan dağ xalqlarının niyyətləri, o cümlədən yerli xanların və bəylərin fəaliyyəti barədə dəqiq məlumat toplamaq və Rusiya maraqlarına zidd olan ziyanlı niyyətləri zərərsizləşdirmək məqsədilə xüsusi diplomatik-kəşfiyyat missiyasına göndərilmişdir.[3][4]
1820-ci ilin martında polkovnik rütbəsi almışdır.
1823-cü ilin iyunundan etibarən Sadıqov, Rusiya-İran münasibətlərində kritik əhəmiyyət daşıyan "Gülüstan" sülh müqaviləsi əsasında iki dövlət arasındakı sərhədlərin dəqiq müəyyənləşdirilməsi üçün təyin edilmiş komissiyanın üzvü kimi fəaliyyət göstərmişdir. Komissiyaya Yermolov tərəfindən Şörəyeldən başlayaraq Arpaçay, Pəmbək, Göyçə gölü, Qazax, Şəmşəddil, Yelizavetpol, Qarabağ xanlığı və Muğan düzü vasitəsilə sərhədlərin müəyyən edilməsi tapşırılmışdı. Komissiyanın tərkibində Sadıqov, Qarabağdakı mübahisəli ərazilər və Lənkəran xanlığının sərhədləri üzərində Rusiyanın hüquqlarını müdafiə edərək, "Gülüstan" traktatının qüvvəsinə sadiq qalmaqda qətiyyət nümayiş etdirmişdir.[5] Xüsusi diplomatik vəziyyətlərdə, xüsusən də Talış dağlarındakı strateji yüksəklikləri Rusiyanın nəzarətində saxlamaq zərurəti yarandığı təqdirdə, ona Yermolov tərəfindən "gizli əvəzetmə (barter) səlahiyyəti" verilmişdir. Bu səlahiyyət Qarabağda Rusiya üçün daha az strateji əhəmiyyət kəsb edən ərazini İrana güzəştə getmək müqabilində, Talış dağlarındakı strateji əraziləri qorumaq üçün istifadə edilməli idi. Sadıqov həmçinin Lənkəran xanlığının sərhədlərinin status quo ad praesentem prinsipinə uyğun olaraq təyin edilməsi və gələcəkdə hər hansı bir kompromis halında əvəzlənmə şərtini ehtiva edən xüsusi bir maddə ilə təsdiqlənməsi prosesində iştirak etmişdir.[6]
1826-cı ildə general Yermolov tərəfindən yenidən diplomatik tapşırıqla Dağıstana yollanılmışdır. Lakin, qısa müddət sonra xəstəliyi səbəbindən istefaya çıxmışdır. Eyni zamanda, general Yermolov son Quba hücumu zamanı yerli əhali tərəfindən oğurlanmış əmlakının dəyərini ona ödəmişdir.
1835-ci ildə baron Rozen tərəfindən müsəlman əyalətlərində bəylər və ağaların hüquq və imtiyazlarını təyin edən komitəyə üzv təyin edilmişdir.
Sadıqov, xidmətləri müqabilində Rusiya hakimiyyəti tərəfindən əhəmiyyətli mülklərlə təmin edilmişdir. O, Quba əyalətinin ən iri mülkədarlarından biri olmuşdur. General Tormasov ona, atasının əlindən Şeyxəli xan tərəfindən geri alınmış torpaq və mülklərin əvəzinə Quba əyalətində 8 kənd[7] (Bərmək mahalında Kevxanlı, Gədik, Zərgərli, Şeşpara mahalında Zöhramlı, Şabran mahalında Padar, Tip mahalında Həsənqala, Xudat) vermişdir.
Ağabəy Sadıqovun oğlu Məmmədxan bəy 1830-cu illərdə Buduq mahalının naibi vəzifəsində çalışmışdır.
Polkovnik Sadıqov 1841-cı ildə vəfat etmişdir.
- ↑ Fazil, 2016. səh. 230-231
- ↑ Акты, собранные Кавказской археографической комиссией (rus) (Том 6. Часть 1). 725.
- ↑ vostlit.info. "Тоже, подполк. Ага-беку Садыкову, от 24-го июля 1818 года". Восточная Литература (rus).
- ↑ vostlit.info. "Донесение подполк. Садыкова ген. Ермолову, от 24-го февраля 1819 года. — Куба". Восточная Литература (rus).
- ↑ vostlit.info. "Тоже, ген. Ермолова д. с. с. Могилевскому, ген.-м. Ермолову и полк. Ага-беку Садыкову, от 21-го июля 1823 года, № 10". Восточная Литература (rus).
- ↑ vostlit.info. "Предписание ген. Ермолова коммисарам, назначенным для определения границ между владениями, России и Персии принадлежащими: д. с. с. Могилевскому, ген.-м. Ермолову и полк. Ага-беку Садыкову, от 21-го июня 1823 года, № 9". Восточная Литература (rus).
- ↑ Mustafazadə, Tofiq. Quba Əyalətinin Kameral Təsviri. 1831–ci il (az.). Bakı: "Sabah". 2008.
- Fazil, Şahin. Mahmudov, Yaqub; Mustafazadə, Tofiq (redaktorlar ). Quba tarixi (az.). Bakı: "TEAS Press Nəşriyyat evi". 2016. səh. 700.