2025-ci ildə Azərbaycan arxeologiyası

Azıx və Tağlar mağaralarında aparılan ekspedisiyaların Azərbaycan, Almaniya, Yaponiya və Danimarka mütəxəssisləri tərəfindən edildiyi, 2030-cu ilə qədər davam edəcəyi açıqlanmışdır.^[1] Tağlar mağarasında tapılan artefaktların tarixləndirilməsi başa çatdıqdan sonra təqdimatı ediləcəkdir. Tağlardan həm də 1968-ci ildən sonra (Azıx adamının qalığı) ilk dəfə paleoantropoloji qalıq tapılmış, onun təxminən, 80 min il yaşı olan neandertal insana aid olduğu fikirləşilmişdir, Yaponiyada tədqiq edilir.^[2]

Arxeoloq Şamil Nəcəfovun başçılığı ilə Xocalı türbəsində aparılan axtarış işləri nəticəsində türbəyə bitişik məqbərə yeri aşkar edilmişdir. Arxeoloq Müzəffər Hüseynov Goranboy rayonunun Tatarlı kəndi ərazisində yerləşən Muncuqlutəpə nekropolunda tədqiqatları davam etdirmiş, 38 nömrəli qəbirdə içərisi materiallarla zəngin qəbir kamerası tapılmışdır, onun üstü ağacla örtüldükdən sonra ağacın üzərinə yenidən bəzək əşyaları və saxsı qablar qoyulmuşdur. Qəbir kamerasını örtən ağacların üzərinə yeni materialların qoyulması ənənəsi əsasən skif kurqanlarında görünür. Muncuqlutəpə nekropolunda bu dəfn adətinin görülməsi isə Xocalı-Gədəbəy mədəniyyətinə məxsus tayfaların yeni dəfn ənənəsi olaraq nəzərə çarpmışdır.^[3]

Zəngilanda Şərifan kəndi ərazisində aparılan qazıntı işləri nəticəsində bişmiş kərpiclə hörülmüş ikihissəli dəfn sistemi və orta əsr müsəlman qəbirləri tapılmışdır. Müsəlman qəbirləri XIII–XV əsrlərə aiddir.^[4]

İdris Əliyevin başçılıq etdiyi Xınalıq arxeoloji ekspedisiyası Quba rayonunda antik-ilk orta əsrlərə aid olan, həmçinin Bərgüşanə adlı Tunc dövrünə aid abidədə qazıntı işləri aparmışdır. Əsas tapıntılara xilafət pulları və tunc güzgü (Çin istehsalı, Tan sülaləsinin dövrünə aid) aiddir. Tunc güzgü Azərbaycanda və Qafqazda ilk tapıntıdır. Qubadakı başqa bir qəbirdən tapılmış dəmir dəbilqə VI–VII əsrə aid edilə bilər.^[5]

Ağstafa rayonundakı Ağalıqtəpə abidəsində erkən dəmir dövrünə aid əhali məskunlaşmasının izlərini göstərən yeni yaşayış yeri tapılmışdır. Qazıntılar arxeoloq Şamil Nəcəfov və Almaniyanın Vürzberq Universiteti ilə birgə həyata keçirilmişdir. Arxeoloq Mikayıl Mustafayevin Astaranın Alaşa kəndində yerləşən Əlişa qalasında apardığı qazıntılar nəticəsində əlavə otaqlar, su hovuzu və saxsı boru xətti tapılmışdır. Aparılan qazıntılar zamanı tapılmış keramika nümunələri, o cümlədən naxışlı kaşı fraqmentləri abidənin XI–XIV əsrə aid olduğunu sübut edir.^[6]

Arxeoloq Bəhlul İbrahimlinin rəhbərliyi ilə Kiran şəhərinin türbələrində (Dördbucaqlı Kiran türbəsi və Səkkizbucaqlı Kiran türbəsi) aparılan araşdırmalar göstərmişdir ki, türbələrin hamısı İslam abidəsi deyildir, türbələrdə daha əvvəlki dövrlərə aid izlər var. Türbələrin sərdabələrinin quruluşu göstərir ki, onlar sikretik abidələrdir.^[7]

Keşikçidağ Dövlət tarix-mədəniyyət qoruğunun ərazisində orta tunc dövrünə aid kurqan aşkar edilmişdir. Qazıntılar Ceyrançölün Yovşanlıdərə adlanan hissəsində həyata keçirilmişdir.^[8]

AMEA-nın prezidenti İsa Həbibbəyli Qafqaz Albaniyası ilə bağlı arxeoloji tədqiqatların genişləndirilməsini, Azərbaycanın şimal və cənub bölgələrində aparılan qazıntıların sayının artırılmasını AMEA Arxeologiya və Antropologiya İnstitutunun qarşısına məqsəd qoymuşdur.^[2]