2024-cü ildə Azərbaycan

2024 — Azərbaycanda "Yaşıl dünya naminə həmrəylik ili".^[1]

2024-cü ildə Azərbaycanda iqtisadi artım 4,1% olub. Ümumi daxili məhsul (ÜDM) 126,3 milyard manat təşkil edərək, əvvəlki illə müqayisədə 4,1% artıb. İqtisadiyyatın neft-qaz sektorunda əlavə dəyər 0,3%, qeyri-neft-qaz sektorunda isə 6,2% artıb.

ÜDM istehsalının sektoral bölgüsü belədir: sənaye 35,9%, ticarət və nəqliyyat vasitələrinin təmiri 10,7%, nəqliyyat və anbar təsərrüfatı 7,0%, tikinti 6,7%, kənd təsərrüfatı, meşə təsərrüfatı və balıqçılıq 5,7%, turistlərin yerləşdirilməsi və ictimai iaşə 2,4%, informasiya və rabitə 1,9%, digər sahələr isə 19,9% paya sahib olub. Məhsula və idxala xalis vergilər ÜDM-in 9,8%-ni təşkil edib.

Əhalinin hər nəfərinə düşən ÜDM 12 382,5 manata bərabər olub.

Valyuta ehtiyatları 72 milyard dollardan çox, daxili dövlət borcu 17.6% artaraq 18 milayrd 659,7 milyon manat,^[2] xarici borcu isə 20.1% (və ya 1 milyard 301.2 milyon ABŞ dolları) azalaraq 5 milyard 160 milyon dollar (və ya 2024-cü il üzrə ÜDM-in 6,9 faizi) təşkil etmişdir.^[3] Ümumilikdə, Azərbaycanın dövlət borcu 27 milyard 431,1 manat olub ki, bu da əvvəlki illə müqayisədə 2.2% və ya 580.7 milyon manat çoxdur.^[2]

2024-cü ildə dövlət büdcəsinin gəlirləri 36388,0 milyon manat proqnoza qarşı 37164,2 milyon manat təşkil etmişdir ki, bu da proqnozla müqayisədə 776,2 milyon manat və ya 2,1 faiz, 2023-cü illə müqayisədə isə 5,5 faiz və ya 1927,8 milyon manat çoxdur. Azərbaycan Respublikasının Dövlət Neft Fondundan dövlət büdcəsinə transfert nəzərə alınmadan dövlət büdcəsinin gəlirləri proqnoza nisbətən 3,3 faiz çox icra edilməklə 24383,2 milyon manat təşkil edib.^[4] 2024-cü ildə dövlət büdcəsinin xərcləri isə 6,5% artaraq 37 milyard 719,7 milyon manat və ya təsdiq olunmuş proqnoza qarşı 2 milyard 22,6 milyon manat (5,1 faiz) az icra edilib. Hesabat ilində icrası təmin edilmiş xərclər 2024-cü ilin dövlət büdcəsi xərclərinin 94,9 faizini təşkil edib.^[5] Dövlət büdcəsində işğaldan azad olunmuş ərazilərin yenidən qurulması və bərpası məqsədilə nəzərdə tutulmuş 4855,8 milyon manat vəsaitin 99,4 faizi və ya 4828,5 milyon manatı sifarişçi təşkilatlar tərəfindən istifadə olunub.^[6] Dövlət büdcəsinin kəsiri isə 555,5 milyon manat təşkil edib, 2023-cü ildə bu rəqəm 883,7 milyon manat idi.

2024-cü ildə də Azərbaycanın valyuta bazarında sabitlik müşahidə olundu və manatın ABŞ dollarına qarşı məzənnəsi dəyişmədi. AMB-nin valyuta ehtiyatları təxminən 5% azaldığı halda, ARDNF-in aktivləri 10% artaraq 62 milyard ABŞ dollarını keçdi. Fond 30 tona yaxın qızıl alaraq bu qiymətli metala qoyduğu investisiyaların məbləğinə görə, dünyada ilk 5-likdə qərarlaşdı.

Azərbaycanın maliyyə sabitliyini qorumaq və iqtisadi inkişafı dəstəkləmək məqsədi ilə ilin gedişində faiz dəhlizinin parametrləri 8 dəfə dəyişdirilərək uçot dərəcəsi 8%-dən 7,25%-ə, faiz dəhlizinin yuxarı həddi 9%-dən 8,25%-ə, aşağı həddi isə 6,5%-dən 6,25%-ə endirildi.

Azərbaycan Mərkəzi Bankı Dünya Bankının dəstəyi ilə “Yaşıl Taksonomiya”nı təsdiqlədi və ölkənin bank sektoru iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə çərçivəsində 2 milyard manatlıq yaşıl maliyyələşdirmə öhdəliyi götürdü.

Bu ildə 1990-cı illərin əvvəllərində Qazax rayonunun Ermənistan tərəfindən işğal edilmiş dörd kəndi işğaldan azad edildi.

2024-cü ildə Azərbaycanda əsas kapitala 21 milyard 435,1 milyon manat məbləğində investisiya yönəldilib ki, bu da 2023-cü illə müqayisədə 0,7% azalma təşkil edir. Neft-qaz sektoruna yönəldilmiş investisiyaların həcmi 10,2% azalmış, qeyri-neft-qaz sektoruna isə 3,3% artmışdır. İstifadə olunmuş investisiyanın 10 641,3 milyon manatı (49,6%) məhsul istehsalı sahələrinə, 8 221,1 milyon manatı (38,4%) xidmət sahələrinə, 2 572,7 milyon manatı (12,0%) isə yaşayış evlərinin tikintisinə sərf olunmuşdur. Əsas kapitala yönəldilmiş investisiyaların 18 145,7 milyon manatını (84,7%) daxili investisiyalar təşkil edib. Eyni zamanda, əsas kapitala yönəldilən investisiyaların 15 524,9 milyon manatı (72,4%) tikinti-quraşdırma işlərinin yerinə yetirilməsinə sərf olunub.

2024-cü ildə Azərbaycan 334 918,14 min ABŞ dolları dəyərində 537 628,46 ton neft məhsulları ixrac edib, bu, 2023-cü ilin göstəricisi ilə müqayisədə 41,5% (dəyər), 41,9% (həcm) azdır.^[7]

2024-cü il ərzində Azərbaycanda 2663.5 kq qızıl, 3184.9 kq isə gümüş istehsal edilib. Ölkədə qızıl istehsalı əvvəlki illə müqayisədə 3.5%, gümüş istehsalı isə 14% azalıb. 2025-cü il yanvar ayının 1-nə Azərbaycanda qızıl və gümüş üzrə hazır məhsul ehtiyatı müvafiq olaraq 56 kq və 334.9 kq təşkil edib.

2024-cü ildə Azərbaycanın xarici ticarət dövriyyəsi əvvəlki illə müqayisədə 7% azalaraq 47 milyard 612,1 milyon ABŞ dolları səviyyəsində olub. İxrac 21,7% azalaraq 26 milyard 554 milyon ABŞ dollarına, idxal isə 21,8% artaraq 21 milyard 58 milyon ABŞ dollarına çatıb. Xarici ticarət dövriyyəsində 5 milyard 496 milyon ABŞ dolları məbləğində müsbət saldo yaranıb, lakin bu, ötən ilin eyni dövrünə nisbətən üç dəfə azdır.^[8]

2024-cü ildə ölkə əhalisinin nominal gəlirləri əvvəlki ilə müqayisədə 6,4% artaraq 83 milyard 93,4 milyon manat olub ki, bu da hər nəfərə orta hesabla 8144,1 manat təklif edir. Əhalinin sərəncamında qalan gəlirləri isə 73 milyard 409,4 milyon manat təşkil edib.

2024-cü ildə Azərbaycada muzdla çalışan işçilərin orta aylıq nominal əməkhaqqı əvvəlki ilə nisbətən 8,1 faiz artaraq 1009,2 manat təşkil edib. İqtisadiyyatın mədənçıxarma sənayesi, maliyyə və sığorta fəaliyyəti, peşə, elmi və texniki fəaliyyət, eləcə də informasiya və rabitə sahələrində orta aylıq nominal əməkhaqqı daha yüksək olub.^[9]

2024-cü ildə Azərbaycanın ümumi məhsul ixracı 26.5 milyard ABŞ dolları, idxalı isə 21 milyard 58 milyon ABŞ dolları təşkil edib.^[10]