Əyyub əs-Sixtiyani

Hicri 68-ci (687–88) ildə Bəsrədə doğulub. Sixtiyan (cilalanmış dəri) ticarəti ilə məşğul olduğu üçün ona "Sixtiyani" deyilmişdir. Kiçik yaşlarından etibarən özünü elmə həsr edib. Elm məclislərində böyük səbir və əzmlə iştirak edib və müəllimlərinə göstərdiyi hörmətlə diqqət çəkib. Dörd il boyunca dərslərində iştirak etdiyi məşhur tabiin alimi Həsən əl-Bəsri tərəfindən "Əyyub, Bəsrə gənclərinin ağasıdır" sözləri ilə təriflənib. İyirmi yaşı olanda qarşılaşdığı səhabə Ənəs ibn Malikdən hədis dinləməsi şübhəlidir: İbn Əbu Xətim, Əyyubun Ənəsdən hədis rəvayə etdiyi söyləmiş,^[2] İbn Hibban isə bu görüşün doğru olmadığını qeyd etmişdir.^[3][4] Zəhəbi də Əyyubun Ənəs ibn Malikdən her hansı bir rəvayətinə rast gəlmədiyini ifadə etmişdir.^[5] O, Əta ibn Əbu Rəbah, Həsən əl-Bəsri, Hişam ibn Urvə, İbn Sirin, İkrimə əl-Bərbəri, Qətadə, Mücahid ibn Cəbr, Mövla ibn Ömər, Səid ibn Cübeyr və Səlim ibn Abdullah kimi bir çox şəxsdən hədis dinləyib. İbnül-Mədiniyə görə Əyyub, 800, İbn Uleyyəyə görə isə təxminən 2000 hədis rəvayıt etmişdir. Əyyubdan da Həmmad ibn Sələmə, Həmmad ibn Zeyd, İbn Sirin, Malik ibn Ənəs, Mamər ibn Rəşid, Süfyan əs-Səvrî, Süfyan ibn Uyeynə, Şöbə ibn Həccac və Zöhri kimi alimlər hədis rəvayət ediblər. Malik ondan başqa heç bir iraqlı alimdən hədis dinləməmiş və onu özündən hədis dinləmiş alimlərin ən üstünü adlandırmışdır. O, İbn Sirin, Yəhya ibn Main, Darəqutni və Nəsai tərəfindən birinci dərəcə tədil (etibarlılıq) ifadələri olan "səbt" və "siqa" sifətləri ilə vəsf olunmuşdur. İbn Sad isə onu ardarda sıraladığı "siqa", "səbt", "cəmi", "hüccət" və "ədl" vəsflər ilə tərifləmişdir. Aralarında müəllimləri və tələbələrinin də olduğu bəzi hədis tənqidçiləri Abdullah ibn Əvn, Asim əl-Əhvəl, Zöhri kimi alimlərlə müqayisə edilərək, üstünlüyü vurğulanmışdır. İbn Uyeynə onu Bəsrə hədis hafizlərindən biri hesab etmiş, şəxsən görüşdüyü altımış səkkiz tabiin içərində onun kimisinə rast gəlmədiyini ifadə etmişdir. İbn Əvn də Əyyubun üstünlüyünü qəbul edərek onun rəvayətlərini öz rəvayətlərinə tərcih etmiştdir. Şöbə Əyyubu "fəqihlərin ağası", İbn Mehdi "Bəsrə əhlinin hüccəti" adlandırmışdır. Əbu Davud, İbn Hənbəlin Əyyubu Malikdən üstün tutduğunu bildirmişdir. Kütübi-sittə müəlliflərinin hamısı ondan hədis rəvayət etmişlərdir. O, hədis və fiqh sahəsində bu qədər tərifə layiq görülməsinə baxmayaraq, xəta etmək qorxusu ilə, hədisdə dəlilini bilmədiyi məsələlərdə ictihad etməkdən çəkinmişdir. Əyyub, hicri 131-ci^[6] ilin Ramazan ayında (may 749), cümə günü Bəsrədə vəba xəstəliyindən vəfat etmişdir.

Etiqadi məzhəblərin təşəkkül dövründə yaşayan Əyyub, Əhli-Sünnə cihanında mövqe tutmuşdur. Belə ki, Əhli-Sünnədən olan bir şəxsin ölüm xəbərini alınca, bir əzasını itirmiş kimi qəm-qüssəyə boğulduğunu söyləyərdi. Öz ifadəsi ilə desək, "İslama qarşı qılınc çəkməkdə Xaricilərə bənzədiklərinə görə" bidət əhli olanlara da "Xarici" sifətini vermişdi. O, həmçinin bildirmişdi ki, bidətçilərin ictihadı artdıqca Allahdan uzaqlaşmaları da artır. Səmanın fövqündə Allahın olmadığını iddia edən Mötəzilə tərəfdarlarını tənqid edərək, əslində bu sözləri ilə Allahın varlığını inkar etmə vəziyyətinə düşdüklərini irəli sürmüşdür.^[1]

O, abid, zahid, fəzilət sahibi, sünnəyə sadiq, bidətçilərlə mübarizə aparan bir alim olmuşdur. O, zahidliyin gizli olmasının daha fəzilətli olduğunu, zühdün başqa insanlar üzərində bir hökm və təsir vasitəsinə çevrilməməli olduğunu söyləyərdi. Gecələri səhərə qədər ibadətlə keçirsə də, bunu heç kimə hiss etdirməməyə çalışardı. Onun nəzərində zöhd və təqva üç mərhələyə ayrılırdı:

1. Allahın ibadətində və tövhiddə zöhd,
2. Haramlardan çəkinməkdə zöhd,
3. Hətta halal olan şeylərə qarşı da ehtiyatlı olmaqda zöhd.

Yalana düşmək qorxusuyla evinin bəzədilməsində və geyimində həddən artıq sadəliyə getməzdi. Qırx dəfə həcc ziyarəti etdiyi və bu səfərləri zamanı ona bəzi kəramətlərin nəsib olduğu rəvayət olunur. Əməvilərin böhranlı dövründə yaşamış Əyyub siyasətdən uzaq bir həyat sürmüş, hətta dostu III Yezid xəlifə olduqdan sonra onunla əlaqəsini kəsmişdir.^[1]

Əyyubun rəvayət etdiyi hədislər Cəhdami tərəfindən "Müsnədü (Tənqihu) hədisi-Əyyub əs-Səxtiyani" adı altında cəmləşdirilmişdir. Katib Çələbi^[7] və Bağdadlı İsmayıl paşa^[8] ona "Fəraizu Əyyub əl-Bəsri" adlı bir kitap nisbət ediblər. Lakin digər mənbələrdə bu haqda bir məlumata rast gəlinməmişdir.

1. ↑ ^{1 2 3} "Eyyub es-Sahtiyani". TDV İslam Ansiklopedisi. 31.05.2025 tarixində arxivləşdirilib.
2. ↑ əl-Cərh vət-tədil (ərəb). II. Heydərabad. 1952–53. 255.
3. ↑ əs-Siqat (ərəb). Heydərabad. 1973–79. 53.
4. ↑ Məşahir (ərəb). Visbaden. 1959. 150.
5. ↑ Aləmün-nubəla (ərəb). VI. Beyrut. 1981–85. 16.
6. ↑ "أيّوب السختياني". The Hadith Transmitters Encyclopedia. 01.06.2025 tarixində arxivləşdirilib.
7. ↑ Kəşfüz-zunun. II. İstanbul. 1941–43. 1246.
8. ↑ Hədiyyətül-arifin (ərəb). İstanbul. 1951–55. 228–229.