Ərzurum konqresi — 23 iyul-7 avqust 1919-cu ildə Ərzurumda toplanan konqres.[1] 17 iyunda Vilayat Mahnıya Müdafiə Hüquq Cəmiyyəti Ərzurum şöbəsi tərəfindən toplanan Ərzurum konqresi Ərzurum ümumi konqresi və ya Ümumi Ərzurum konqresi kimi də tanınır.
Konqresdə əksəriyyəti işğal altındakı 5 şərq vilayətindən — Trabzon, Ərzurum, Sivas, Bitlis və Vandan gələn 62 nümayəndə iştirak etmişdir. 2 həftə davam edən konqresdə alınan qərarlar Qurtuluş mübarizəsində izlənən xətdə əhəmiyyətli dərəcədə müəyyənedici olmuşdur.
Konqresi müvəqqəti sədr olaraq Ərzurum nümayəndələrindən Xoca Rəhm Əfəndi açıb. Yoxlamanın sonra keçirilən səsvermədə Mustafa Kamal Paşa] konqresə sədr seçilib.
Əslində Konqres danışıqlarının 10 iyuldada başlaması nəzərdə tutulmuş, nümayəndələrin bir hissəsinin deyilən tarixdə Ərzuruma gələ bilmədiyi üçün təxirə salınaraq, 23 iyulda danışıqlara başlanılmışdır[2].
- Vətən bir bütündür, parçalana bilməz.
- Hər cür əcnəbi işğalına və müdaxiləsinə qarşı millət həmişə birlikdə müqavimət və müdafiə etməyə edəcəkdir.
- İstanbul Hökuməti vətənin müstəqilliyini təmin edə bilməsə, müvəqqəti bir hökumət qurulacaqdır. Bu hökumət milli konqres tərəfindən seçiləcəkdir. Konqres toplanmamış isə, bu seçkini Nümayəndələr Heyəti aparacaqdır.
- Kuva Milliyəyi təsirli, milli iradə hakim bilmək əsasdır.
- Azlıqlara siyasi hakimiyyətimizi və sosial balansımızı pozacaq imtiyazlar verilə bilməz. Ancaq bu vətəndaşların canları, malları və vicdanları hər cür təcavüzdən qorunacaqdır.
- Mandat və himayə qəbul olunmaz.
- Milli iradə və toplanan milli qüvvələr padşahlıq və xilafət məqamını qurtaracaqdır.
- Məbuslar Məclisinin dərhal toplanmasına və hökumətin gördüyü işlərin millətcə nəzarətinə çalışılacaqdır.
- Müstəmləkəçilik məqsədi daşımayan dövlətlərdən texniki, sənaye və iqtisadi yardım qəbul etmək olar.
- Mandat və himayə rədd edilərək ilk dəfə milli suverenliyin qeyd-şərtsiz həyata keçirilməsinə qərar verilmişdir.
- İlk dəfə milli sərhədlərdən bəhs edilmiş və Mondros Atəşkəs Müqaviləsinin imzalandığı anda Türk torpağı olan vətənin parçalanmaması açıqlanmışdır.
- Toplam olunması forması baxımından regional olmasına qarşı aldığı qərarlar baxımından milli konqresdir.
- İlk dəfə müvəqqəti hökumətin qurulacağı bəhs edilmişdir.
- Ərzurum Konqresi Sivas konqresinə bir ön hazırlıq işləməsi deməkdir.
- İlk dəfə sədri Mustafa Kamalın etdiyi doqquz nəfərlik nümayəndə heyəti yaradıldı. Bu nümayəndə heyəti bir hökumət kimi fəaliyyət göstərəcəkdir (Nümayəndə Heyətinin vəzifəsi Böyük Millət Məclisinin açılmasına qədər davam edəcəkdir).
- Ərzurum Konqresinin bir əhəmiyyəti də Qərbi Anadoluda Yunan qüvvələrinə qarşı mübarizə aparan Kuva Milliyə üzərində böyük ruh təsir etdi.
- Ərzurum Konqresi Mustafa Kamalın vətəndaş olaraq vəzifə aldığı ilk yerdir. Bölgəsəl bir qurultaydır.
Konqres 1881-ci ildə Mıgırdıç Sanasaryan tərəfindən yaradılan və Erməni deportasiyasından sonra bağlanan qədim idadi məktəbinin binasının birinci mərtəbəsində bir salonda keçirilmişdir[3].
- ↑ "Erzurum Kongresi, 23.07–07.08.1919". 2017-10-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-01-16.
- ↑ "Erzurum Kongresinde alınan kararlar şu şekildedir". 2022-01-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-01-16.
- ↑ Kongresi'nin yapıldığı tarihi bina restore edilecek [ölü keçid]