Kömək
Bu səhifəni kitabınıza əlavə edin
Kitabı göstər (0 səhifə)
Səhifə təklif edinƏli Əkbər Ərməni (d. XVII əsrin ortaları - ö.1708) — Səfəvi dövründə yaşamış Culfalı xristian tacir; O, Şah Süleyman I (1666–1694) və Şah Sultan Hüseyn (1694–1722) dövrlərində fəaliyyət göstərmişdir. Əvvəlcə tacir kimi tanınan Əbgar sonradan xristianlıqdan şiə islamına keçmiş, bu zaman Əli Əkbər Ərməni adını qəbul etmişdir. İslamı qəbul etdikdən sonra o, tədricən xristian icmasından uzaqlaşmış və Səfəvi ruhaniləri ilə yaxın münasibətlər quraraq onların ailələrinə qohum olmuşdur. Əli Əkbər Ərməni öz dinini dəyişməsini əks etdirən və ehtimal ki, missioner məqsədli yazılmış farsdilli “Etirafnamə” adlı əsərin müəllifidir. Alberto Tiburçionun fikrincə, bu əsər “islamı qəbul etmiş bir şəxsin baxış bucağından yazılmış nadir və könüllü din dəyişdirilməsi hekayəti” kimi mühüm elmi əhəmiyyət daşıyır.[1]
| Əli Əkbər Ərməni | |
|---|---|
| Doğum tarixi | XVII əsr |
| Fəaliyyəti | yazıçı |
Əli Əkbər Ərməninin həyatı haqqında məlum olan mənbələr əsasən onun “Etirafnamə”sindən götürülür. O, İsfahan ətrafındakı Yeni Culfada doğulmuş və həyatının ilk illərində tacirlik fəaliyyəti ilə məşğul olmuşdur. Mənbələrə görə, o, Venesiya mənşəli tanınmış Vəlicanyan tacir ailəsinə və ya daha az ehtimalla Şəhrimənyan ailəsinə mənsub ola bilərdi. Təxminən 1673-cü ildə, Şah Süleymanın hakimiyyəti dövründə o, xristianlığı tərk edərək cəfəri məzhəbini qəbul etmişdir. Onun öz yazılarında qeyd etdiyi kimi, bu qərar müqəddəs mətnlərdən gətirdiyi dəlillər və bir sıra mənəvi yuxuların və vizyonların təsiri altında verilmişdi. O dövrdə o, həmçinin Yeni Culfanın kələntəri Hacı Piri ilə əlaqə saxlamışdır.[2]
Hacı Pirinin də öncədən islamı qəbul etmiş xristian olduğu bildirilir. Dinini dəyişməsindən sonra ailəsi ilə münasibətləri pozulmuş, o, Venesiyaya səfəri zamanı “İranda xristianlara qarşı təzyiqlərlə bağlı iddialara cavab olaraq” həbs edilmiş, lakin sonradan qardaşının müdaxiləsi ilə azadlığa çıxmışdır. Bundan sonra o, İstanbul və Belqrad şəhərlərinə səyahət etmiş, daha sonra İrəvan, Təbriz və Məşhəd vasitəsilə İsfahana dönmüşdür.[2]
Əli Əkbər Ərməni bir neçə dəfə evlənmiş və fərqli qadınlardan bir neçə övlad sahibi olmuşdur.[2] Onun ilk arvadı İstanbulda tanış olduğu bir qazının qızı idi.[3] Alberto Tiburçionun məlumatına görə, Əli Əkbər Ərməni İstanbulda “şiə tərəfdarı” kimi qəbul olunduğuna görə təqib edilmişdir. Görünür, o zaman o, hələ tam şəkildə şiə ideologiyasını mənimsəməmiş, bu kimliyi sonrakı səfərləri zamanı formalaşdırmışdır. [2] Sonrakı illərdə erməni-qriqoryan icması ilə münasibətləri gərginləşmiş, nəticədə onların təqiblərinə məruz qalmışdır.[3] Tiburçio qeyd edir ki, Əli Əkbər Ərməni 1708-ci il yanvarın 27-dən sonra, yəqin ki, İsfahanda vəfat etmişdir.[2]
Əli Əkbər Ərməninin əsas əsəri olan Etirafnamə 27 yanvar 1708-ci ildə, Şah Sultan Hüseynin hakimiyyəti dövründə tamamlanmışdır. Əsər tamamilə fars dilində qələmə alınmışdır. Bu 73 vərəqlik yeganə əlyazma nüsxə hazırda Tehran Universitetində saxlanılır. Tiburçionun fikrincə, “Etirafnamə”, baxmayaraq ki, farsca yazılmışdır, erməni icması arasında missioner təbliğatı məqsədilə tərtib edilmiş ola bilər. Əsərin dili sadə, lakin simvolik ifadələrlə zəngindir; burada müəllifin islamı qəbul etmə prosesi və səfərləri təsvir olunur. Əli Əkbər Ərməninin yuxular və mənəvi səyahət motivlərini (“oneirik elementlər”) işlətməsi, onun başqa dini qəbul etmə mətnlərindən təsirləndiyini göstərir. Əsərdə həmçinin Yəhya İncilindəki “Faraqlit” (müjdə verilmiş şəxs – Məhəmməd peyğəmbər) haqqında biblik motivlərə istinad edilir ki, bu da islamın haqq din olduğunu Bibliya əsasında “sübut etmək” üçün istifadə olunan klassik polemika nümunəsidir. Səfəvi dövrü fars salnamələri, avropalı səyyahların qeydləri və xristian missionerlərin yazışmaları bu dövrdə xeyli sayda xristianın islamı qəbul etdiyini göstərsə də, bu mənbələr adətən məcburi və ya praqmatik din dəyişmdirmə hallarını əks etdirir. Əli Əkbər Ərməninin Etirafnaməsi isə şəxsi və könüllü din dəyişdirmənin ilk şəxsdə ifadə olunduğu nadir və dəyərli mənbə hesab olunur.[4][1]
- ↑ 1 2 Tiburcio, 2018. səh. 258-259
- ↑ 1 2 3 4 5 Tiburcio, 2018. səh. 256
- ↑ 1 2 Tiburcio, 2018. səh. 257
- ↑ Tiburcio, 2018. səh. 258
Tiburcio, Alberto. Persia: Abgar ʿAlī Akbar Armanī // Thomas, David; Chesworth, John A. (redaktorlar ). Christian-Muslim Relations. A Bibliographical History. Volume 12 Asia, Africa and the Americas (1700–1800). Brill. 2018. ISBN 978-9004384163.
Tiburcio, Alberto. "Some Aspects of Conversion Narratives in Late Safavid Iran and their Circulation: The Case of ʿAlī Akbar Armanī". Eurasian Studies. Brill. 15 (2). 2017: 350–372. doi:10.1163/24685623-12340042.