əl-Fiqhul-Əkbər (ərəb. الفقه الأكبر) — Əbu Hənifənin əqidəyə dair əsəri.[1] Əbu Hənifədən "əl-Fiqhul-Əkbər" adı ilə iki növ əsər rəvayət olunmuşdur. Bunlardan biri oğlu Həmmadın nəql etdiyi əsər, digəri isə onun yaxın tələbələrindən olan Əbu Muti əl-Bəlxinin nəql etdiyi əsərdir. Əbu Muti əl-Bəlxinin nəql etdiyi kitab sonrakı dövrlərdə bəzi alimlər tərəfindən Həmmadın nəql etdiyi əsərdən fərqləndirmək məqsədilə "əl-Fiqh ǝl-Əbsat" adlandırılmışdır.[2]
| Əl-Fiqhul-Əkbər | |
|---|---|
| ərəb. الفقه الأكبر | |
| Müəllif | Əbu Hənifə |
| Janr | əqidə |
| Orijinalın dili | ərəbcə |
| ISBN-13 | 978-1-14-942754-5 |
Əsər Həmmad ibn Əbu Hənifə tərəfindən rəvayət olunmuşdur. Bu əsərdə müəllif İslam əqidəsini 100-ə yaxın məsələ çərçivəsində bəyan edir. Əsərin isnadı Mədinədə Şeyxülislam Arif Hikmətin kitabxanasında (226 nömrəli məcmuədə) saxlanılan əlyazma nüsxədə qeyd edilmişdir. Həmin nüsxənin əvvəlində qeyd edilir ki, əsəri İbrahim Kurani Əli ibn Əhməd əl-Farisidən, o, Nüseyr ibn Yəhya əl-Bəlxidən, o, Məhəmməd ibn Muqatil ər-Razidən, o, İsam ibn Yusifdən, o, Həmmad ibn Əbu Hənifədən, Həmmad isə Əbu Hənifədən nəql etmişdir. Şeyxülislam Arif Hikmətin həmin kitabxanasında Həmmadın nəql etdiyi versiyanın iki qədim, səhih nüsxəsi mövcuddur.[2]
Əsərin müəllifi Əbu Hənifədir.[1] O, Kufədə dünyaya gəlmiş, Bağdadda vəfat etmişdir. Əbu Hənifə Hənəfi məzhəbinin banisidir.
Əsər dəfələrlə müxtəlif tarixlərdə Qahirədə, (1919) Heydərabadda (Dairəti-Məarifi-Nizamiyyə mətbəəsində), 1908-ci ildə İstanbulda çap edilmişdir. 1981-ci ildə Mustafa Öz tərəfindən, 1984-cü ildə Ali Nar tərəfindən, 1992-ci ildə isə Ali Karadut tərəfindən əsərin tərcüməsi orijinalı ilə birlikdə çap edilmişdir. 1952-ci ildə Seniyuddin Başak tərəfindən İstanbulda, yenə 1952-ci ildə, Sabit Ünal tərəfindən, 1954-cü ildə Həsən Bəsri Çantay tərəfindən Ankarada əsərin türkcə tərcümələri nəşr edilmişdir. Məlum olan çap edilmiş ən köhnə türkcə tərcümə Müstakimzadə Sadəddin Əfəndinin tərcüməsidir. Bu tərcümə də İstanbulda çap edilmişdir. Əsər o cümlədən Fizuli Hüsiyev tərəfindən Azərbaycan dilinə də tərcümə edilmişdir.
Əsərin burada qeyd edilənlərdən başqa külli miqdarda çap və tərcümələri vardır.[2]
Bu əsərin çoxlu sayda şərhləri vardır. Bu şərhlər çap edildiyi kimi, əsərin özü də bir çox islam ölkələrində dəfələrlə çap edilmişdir. Əsərə yazılmış bəzi şərhlər bunlardır:
- Əli ibn Məhəmməd əl-Pəzdəvi, "Şərhul-Fiqh əl-Əkbər".
- Əli əl-Qari, "Şərhi-Fiqhi-Əkbər".[3]
- Əkmələddin Məhəmməd ibn Mahmud ibn Kəmaləddin Əhməd əl-Bəyburdi əl-Misri əl-Hənəfi, "əl-İrşad fi Şərhil-Fiqh əl-Əkbər".
- İlyas ibn İbrahim əs-Sinobi əl-Bursəvi, "Şərhul-Fiqh əl-Əkbər".
- Məhəmməd Muhyiddin ibn Bəhaəddin ibn Lətifullah əl-Bayrami ər-Rumi, "əl-Qəvl ül-Fəsl İz Kulluhu Cidd və Ma Huvə bil-Həzl fi Şərhil-Fiqh əl-Əkbər".
- Əbül-Müntəha Əhməd ibn Məhəmməd əl-Məğnisavi, "Şərhül-Fiqh əl-Əkbər".
- Nurəddin Əli ibn Sultan Məhəmməd əl-Qari əl-Hərəvi əl-Hənəfi, "Minəhür-Ravz əl-Əzhər fi Şərhil-Fiqh əl-Əkbər".
- Əhməd ibn Hüsaməddin Həsən ibn Sinanəddin əl-Bosnəvi ər-Rumi əl-Bəyazi, "İşəratul-Məram min İbəratil-İmam".
- Nurullah ibn əs-Seyyid Məhəmməd Rəfi ibn Əbdürrəhim əş-Şirvani əl-Hənəfi, "Şərhül-Fiqh əl-Əkbər".
- Mustafa ibn Məhəmməd əl-Muradi əl-Kuz əl-Hisari ər-Rumi əl-Hənəfi ən-Nəqşibəndi, "Tuhfətun-Nəbi fi Şərhi və Tərcəmətil-Fiqh əl-Əkbər".[2]
- ↑ 1 2 Mikail, Rəfail. Dəlilləri ilə İslam fiqhi (az.). Bakı: Şərq-Qərb. 2014. 181. ISBN 978-9952-489-89-7.
- ↑ 1 2 3 4 Tərcümə və şərh edən: FİZULİ HÜSİYEV, Əbu Hənifə Numan ibn Sabit. əl-Fiqhul-Əkbər (az.). Bakı: İpəlyolu Nəşriyyatı. 2014. 52–55. ISBN 978-9952-8221-7-5.
- ↑ Əllamə Əli əl-Qari, Tərcümə edən: Hüseyn S. Ərdoğan, Hazırlayan: Mövlud Qaraca. Fiqhi-Əkbər Şərhi (türk). İstanbul: Hisar Yayınevi.