Əhməd Qaffari Qəzvini (Qazi Əhməd Qaffari kimi də tanınır; 1494/1495, Qəzvin, İran - 1568, Dibal, Pakistan) Səfəvilər dövlətində katib və tarixçi; Fars dilində iki ümumi tarix əsərin – "Nosax-e cahan-ara" və "Tarix-e negarestan"ın müəllifi.[1]
| Əhməd Qaffari Qəzvini | |
|---|---|
 Tarix-e Negarestan əsərinin bu səhifəsində - sağ tərəfdə Əhməd Qəffari Qəzvininin adı qeyd olunmuşdur. | |
| Doğum tarixi | 1494/1495 |
| Doğum yeri | Qəzvin |
| Vəfat tarixi | 1568 |
| Vəfat yeri | |
| Fəaliyyəti | Katib, yazıçı |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Əslən Qəzvindən olan Əhməd Qaffari alimlər və məmurlar kimi tanınan nüfuzlu bir nəsildən gəlirdi. Onun ailəsi Sünni islamın Şafeilik məzhəbinə mənsub tanınmış alim Nəcməddin əl-Qəzvini əl-Katibinin (1266-cı ildə vəfat edib) nəslindən idi. Əhməd Qaffarinin ata babası Əbdülqaffar Ağqoyunlular dövründə ordu qazisi (qazi-e möəskər) olmuşdur. Onun atası Məhəmməd Qaffari (1525-ci ildə vəfat edib) Şah I İsmayılın hakimiyyəti dövründə Rey şəhərinin baş qazisi olmuş, həmçinin Qazi İsa Səvəcinin (1491-ci ildə vəfat etmişdir) əmisi oğlu idi. Qazi İsa Səvəci Ağqoyunluların tanınmış vəziri idi.[1]
Qəffarinin atası Məhəmməd, həm də şair idi və şeirlərində Visali təxəllüsünü istifadə edirdi.[2]
Qaffari də atası kimi qazılıq etmiş və onun kimi Səfəvi hökmdar və şahzadələri ilə yaxın əlaqələr qurmuşdur. Kaşana etdiyi bir səfər zamanı tanınmış şair Muxtəşəm Kaşani ilə tanış olmuşdur.[2] Əhməd Qaffari öz fəaliyyətinə Şah I Təhmasibin sarayında katib kimi başlamış, lakin tezliklə şahın kiçik qardaşı Sam Mirzənin xidmətinə keçmişdir. 1552-ci ildə Əhməd Qaffari Tarix-e Negarestan əsərini yazaraq onu Şah Təhmasibə həsr etmişdir.[1] 1563/64-cü illərdə isə Nosax-e cahan-ara əsərini yazaraq, onu da Şah Təhmasibə ithaf etmişdir.[3] Əhməd Qaffari Şah Təhmasibin hakimiyyətinin sonlarına doğru Hicaza həcc ziyarətinə səfər etmişdir. 1568-ci ildə Hicazdan Hind-Moğol imperiyasına səfər etmiş, lakin Pakistanın müasir Kəraçi şəhəri yaxınlığında yerləşən Sind bölgəsindəki liman şəhəri Dibalda vəfat etmişdir.[1]
Hind təzkirəçilərinin bəziləri Qəffarini Hind alimlərindən saymışdır. Onun müasirləri və sonrakı nəsillərdən olan alimlər, onu yaxşı ədəbiyyatçı, alim, xəttat və münşi kimi tərif etmişlər. Lakin onun şeirlərindən yalnız bir beyt nəql olunmuşdur.[2]
Negarestan (Tarix-i Negarestan) əsərini 1552-ci ildə tamamlayaraq Şah I Təhmasibə ithaf etdiyi bu əsər bəzi tarixi hekayə və hadisələri əhatə edir. Altıparmak Mehmed Əfəndi bu kitabı “Nüzhət-i Cihan və Nadire-i Zəman (Negarestan Tərcüməsi)” adı ilə türkcəyə çevirmişdir.[4] Nigaristan 1829 və 1859-cu illərdə Bombeydə nəşr olunmuş, həmçinin Mürtəza Müdərris-i Gilani tərəfindən “Tarix-i Nigaristan” adı ilə nəşr edilmişdir.[2]
Cahanara (Nüsəx-i Cahanara olaraq da tanınır) əsəri İslamdan öncəki dövrdən 972-ci (1565) ilə qədər olan dövrü əhatə edən qısa ümumi tarix kitabıdır və bir “ünvan” və üç “nüsəxə”dən ibarətdir. Ünvan hissəsində dünyanın yaradılışı və peyğəmbərlik, birinci nüsəxədə peyğəmbərlər və on iki imam, ikinci nüsəxədə İslamdan əvvəlki və sonrakı hökmdarlar, üçüncü nüsəxədə isə Səfəvilər haqqında məlumat verilir. Pişdadilər, Keyanilər və Sasanilər barədə olan hissələr ingiliscə tərcümələri ilə birlikdə W. Ouseley tərəfindən “Farsın qədim tarixinin xülasəsi” adı ilə Londonda (1799) çap olunmuş, Qızıl Orda ilə bağlı bölmə isə rus dilində tərcümə edilərək “Materiallar toplusu” adı altında Leninqradda (1941) nəşr olunmuşdur. Əsərin tam mətni Həsən-i Nəraqi tərəfindən Tehranda nəşr edilmişdir (1963–64).[2][5]
- ↑ 1 2 3 4 Ghereghlou, 2020
- ↑ 1 2 3 4 5 Sajjadi, Sadıq. "Ahmed b. Muhammed-i Gaffârî-i Kazvînî (ö. 975/1567)". TDV İslâm Ansiklopedisi.
- ↑ Trausch, 2021. səh. 172, 185
- ↑ Süleymaniyə Kitabxanası, Reisul-Küttab Mustafa Əfəndi, nr. 773; Yeni Cami, nr. 907
- ↑ Murtazâ Müderris-i Gîlânî, Muḳaddime-i Târîḫ-i Nigâristân, Tahran 1404
- Ghereghlou, Kioumars. Ḡaffāri Qazvini, Aḥmad // Encyclopaedia Iranica Online. Brill. 2020. doi:10.1163/2330-4804_EIRO_COM_11942.
- Quinn, Sholeh A. Persian Historiography Across Empires: The Ottomans, Safavids, and Mughals. Cambridge University Press. 2020. ISBN 978-1108842211.
- Trausch, Tilmann. Continuing a legacy in times of change // Matthee, Rudi (redaktor). The Safavid World. Routledge. 2021. 182–200. ISBN 978-1138944060.