Ədalətli bazar dəyəri — müəyyən bir əmlakın, aktivin və ya xidmətin könüllü alıcı və satıcı arasında, heç bir məcburiyyət və ya xüsusi münasibət olmadan, bazar şəraitində razılaşdırıla bilən ən ehtimal olunan satış qiyməti. Bu anlayış, iqtisadiyyat, maliyyə, vergi hüququ, daşınmaz əmlak və mühasibat sahələrində geniş şəkildə tətbiq olunur.[1]
Ədalətli bazar dəyəri anlayışı müasir iqtisadi və hüquqi sistemlərin inkişafı ilə formalaşmışdır. İlk dəfə XIX əsrdə Böyük Britaniyada mülkiyyət hüququ və vergi islahatları çərçivəsində istifadə edilməyə başlanmışdır. ABŞ-da isə bu anlayış XX əsrin əvvəllərində vergi qanunvericiliyində (xüsusilə Federal Əmlak Vergisi Aktı çərçivəsində) geniş tətbiq olunmağa başladı.[2] Sonradan beynəlxalq maliyyə standartları bu anlayışı mühasibat və audit sahəsində qəbul edərək, şirkətlərin maliyyə hesabatlarında obyektiv dəyərin əks etdirilməsini təmin etmişdir.[3]
Beynəlxalq Mühasibat Standartları (IFRS) və ABŞ-ın Qenerally Accepted Accounting Principles (GAAP) kimi normativ sistemlərdə “ədalətli dəyər” anlayışı (fair value) ilə “ədalətli bazar dəyəri” anlayışı bir-birinə yaxın mənada işlədilir, lakin bəzən fərqli texniki kontekstlərdə istifadə oluna bilər. Qiymətləndirmə zamanı adətən aşağıdakı metodlardan istifadə edilir:
- müqayisəli bazar analizləri
- gəlir yanaşması
- xərclər metodu
Ədalətli bazar dəyəri bir çox ölkələrin mülki, vergi və sığorta qanunvericiliyində mühüm hüquqi əsas kimi nəzərdə tutulur. Məsələn, Azərbaycan Respublikasında da vergi öhdəliklərinin müəyyənləşdirilməsi zamanı “bazara uyğun qiymət” anlayışı istifadə olunur ki, bu da faktiki olaraq ədalətli bazar dəyərinin ekvivalentidir.
Ədalətli bazar dəyərinin müəyyənləşdirilməsi subyektiv və bazar şəraitindən asılı olduğuna görə bəzən mübahisələrə səbəb ola bilər. Xüsusilə likvid olmayan və ya unikal aktivlərin qiymətləndirilməsi zamanı bu problem daha qabarıq şəkildə üzə çıxır. Eyni zamanda, bazarın qeyri-sabitliyi və informasiya bərabərsizliyi ədalətli qiymətin obyektivliyini azalda bilər.
- ↑ to wit, Internal Revenue Service Notice 2005-43
- ↑ Jenkins Jr., W. Scott; Alissa A. Brice; Ryley Carlock & Applewhite, PC. "The Arizona Court of Appeals Holds the Right to a Fair Market Value Hearing Cannot be Waived in a Deficiency Action". The National Law Review. 20 April 2014. İstifadə tarixi: 5 May 2014.
- ↑ "Fair Market Value (FMV): Definition and How to Calculate It". Investopedia (ingilis). İstifadə tarixi: 2023-05-25.