Əd-dərəcatur-rəfiə fi təbəqatiş-şiə

"Əd-dərəcatur-rəfiə fi təbəqatiş-şiə" şiələrin tarixi barədə yazılmış iri həcmli əsərlərdən biridir. Kitabda şiələrin vəziyyəti müxtəlif zamanlarda tədqiq edilmiş, şiələrin tarixi və xüsusən də əməvilərin dövründəki repressiyalardan söhbət açılmışdır. Müəllif şiə alimlərinin və rical elmi mütəxəssislərinin şiə səhabələr haqqındakı rəylərini bir araya toplamış və eyni zamanda qısa bir şəkildə öz fikrini də bildirmişdir. Seyid Əlixan Şirazi kitabın müqəddiməsində şiələrin repressiyaya məruz qalması hadisəsinə işarə edərək qeyd edir: "Bilin ki, Əmirəl-möminin və onun övladlarından olan digər imamların şiələri zaman boyu müxtəlif yerlərdə gizlənməyə məcbur olmuş və hakimlərin gözündən uzaqda yaşamışlar..."^[1] Bundan sonra müəllif Əməvilər dövründən başlanan və Abbasilər dövrünə qədər davam edən repressiyalar barədə yazır.

Müəllifin qeyd etdiyi kimi, kitabın materialları 12 təbəqədən ibarətdir. Müəllif şiələri 12 təbəqəyə bölərək daha sonra onların həyatını araşdırmağa başlamışdır. Həmin 12 təbəqə bunlardan ibarətdir:^[2]

1. səhabə;
2. tabein;
3. imamlardan hədis nəql edən şəxslər- mühəddislər;
4. din alimləri;
5. filosoflar və müəkəllimlər(kəlam elmi alimləri);
6. ərəb dili alimləri;
7. səfəvi seyidləri;
8. sultan və şahlar;
9. əmirlər;
10. vəzirlər;
11. şairlər;
12. qadınlar.

"Əd-dərəcatur-rəfiə fi təbəqatiş-şiə" kitabının birinci təbəqəsi olan səhabələr hissəsi tam şəkildə, 4-cü təbəqənin bir hissəsi və 11-ci təbəqənin də kiçik bir qismi günümüzə gəlib çatmışdır.^[3]

Peyğəmbər səhabələrinin rolu İslam dinində mühüm əhəmiyyət kəsb etmiş və ondan sonra Əli ibn Əbu Talib ətrafında cəmləşən səhabələr və onun xəlifəliyi dövründə onunla döyüşən səhabələr daim şiə tarixçilərinin araşdırma mövzusu olmuşdur. Buna görə də Seyid Əlixan Şirazi də kitabında səhabələrə böyük yer vermiş və onlardan bəzilərinin adlarını qeyd etmişdir. Seyid Əlixan Mədəni Şirazinin kitabında ilk təbəqəni təşkil edən mövzu səhabə təbəqəsidir. Bu hissədə o səhabələrin böyüklərindən bəhs etmiş və onların tarixindən, həyatlarından danışmışdır. Əvvəl Bəni-Haşimdən olan şiə səhabələrini, sonra isə digər səhabələri qeyd edib. Seyid Əlixan Mədəninin kitabında Bəni Haşimə aid olan səhabə təbəqəsində qeyd etdiyi şiə səhabələri bunlardır:

"Əbu Talib, Abbas ibn Əbdülmüttəlib, Abdullah ibn Abbas, Fəzl ibn Abbas, Übeydullah ibn Abbas, Qusəm ibn Abbas, Əbdürrəhman ibn Abbas, Təmam ibn Abbas, Əqil ibn Əbu Talib, Əbu Süfyan ibn Haris ibn Əbdülmüttəlib, Nofəl ibn Haris ibn Əbdülmüttəlib, Abdullah ibn Zübeyr ibn Əbdülmüttəlib, Abdullah ibn Cəfər, Əvn ibn Cəfər, Məhəmməd ibn Cəfər, Rəbiə ibn Haris ibn Əbdülmüttəlib, Tufeyl ibn Haris ibn Əbdülmüttəlib, Muğeyrə ibn Nofəl ibn Haris ibn Əbdülmüttəlib, Abbas ibn Utbə ibn Əbu Ləhəb, Əbdülmüttəlib ibn Rəbiə ibn Haris ibn Əbdülmüttəlib, Cəfər ibn Əbu Süfyan ibn Haris ibn Əbdülmüttəlib."^[4]

Seyid Əlixan Şirazi ikinci hissədə Bəni Haşimdən olmayan səhabələrin adını gətirir:

"Ömər ibn Əbi Sələmə, Salman Farsi, Miqdad ibn Əsvəd, Əbuza Qaffari, Əmmar ibn Yasir, Hüzeyfə ibn Yəman, Xuzeymə ibn Sabit, Əbu Əyyub Ənsari, Əbül Heysəm Malik ibn Teyyihan, Ubey ibn Kəb, Səd ibn Übadə, Qeys ibn Səd, Səd ibn Səd ibn Übadə, Əbu Qətadə Ənsari, Ədiy ibn Hatim, Übadə ibn Samit, Bilal ibn Rəbah, Əbül Həmra, Əbu Rafi, Haşim ibn Ətəbə ibn Əbi Vəqqas, Osman ibn Hüneyf, Səhl ibn Hüneyf, Həkim ibn Cəbələ, Xalid ibn Səid ibn As, Vəlid ibn Cabir ibn Təlim Tai, Səd ibn Malik ibn Sənan, Bəra ibn Malik Ənsari, İbn Huseyb Əsləmi, Kəb ibn Əmr Ənsari, Rifaə ibn Rafi Ənsari, Malik ibn Rəbiə Saidi, Uqbə ibn Ömər ibn Sələbə Ənsari, Hind ibn Əbi Halə Təmimi, Cədə ibn Hübeyrə, Əbu Ümrə Ənsari, Məsud ibn Əvs, Nəzlə ibn Übeyd, Əbu Bərzə Əsləmi, Mirdas ibn Malik Əsləmi, Məsvərə ibn Şəddad Fehri, Abdullah ibn Budeyl Xuzai, Hücr ibn Ədiyy Kindi, Əmr ibn Həmiq Xuzai, Üsamə ibn Zeyd, Əbu Leyla Ənsari, Zeyd ibn Ərqəm, Bəra ibn Azib Əvsi."^[5]

1. ↑ Şirazi, Seyid Əlixan, "Əd-dərəcatur-rəfiə fi təbəqatiş-şiə", səh.5, Vəfa nəşriyyatı, Beyrut
2. ↑ Qulamhəsən Məhərrəmi, Tarixdə İmamət məktəbi, səh.14, Qədim Qala nəşriyyatı, Bakı 2018
3. ↑ Qulamhəsən Məhərrəmi, Tarixdə İmamət məktəbi, səh.15, Qədim Qala nəşriyyatı, Bakı 2018
4. ↑ Şirazi, Seyid Əlixan, "Əd-dərəcatur-rəfiə fi təbəqatiş-şiə", səh.41-197, Vəfa nəşriyyatı, Beyrut
5. ↑ Şirazi, Seyid Əlixan, "Əd-dərəcatur-rəfiə fi təbəqatiş-şiə", səh.197-455, Vəfa nəşriyyatı, Beyrut