Ədəbi və incəsənət əsərlərinin mühafizəsi haqqında Bern Konvensiyası

Ədəbi və incəsənət əsərlərinin mühafizəsi haqqında Bern Konvensiyası
Ədəbi və incəsənət əsərlərinin mühafizəsi haqqında Bern Konvensiyası
İmzalanma tarixi	1886, 1880
İmzalanma yeri	Bern;
Tərəflər	Belçika, Fransa, Almaniya Federativ Respublikası, İtaliya, İspaniya, İsveçrə, Tunis, Birləşmiş Krallıq, Çin
i	ingilis dili, ərəb dili, ispan dili, Çin dili, rus dili, fransız dili
Veb-saytı	wipo.int/treaties/ru/ip/…; wipo.int/treaties/en/ip/…; wipo.int/treaties/zh/ip/…; wipo.int/treaties/ar/ip/…; wipo.int/treaties/fr/ip/…; wipo.int/treaties/es/ip/…
	Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Ədəbi və incəsənət əsərlərinin mühafizəsi haqqında Bern Konvensiyası — müəlliflik hüquqları sahəsində beynəlxalq saziş; əqli mülkiyyətin qorunması sahəsində qəbul edilmiş ən qədim hüquqi sənədlərdən biridir.

Tarixi

Bern Konvensiyası müqaviləsinin ilk versiyası 9 sentyabr 1886-cı ildə Belçika, Fransa, Almaniya, Böyük Britaniya, Haiti, İtaliya, Liberiya, İspaniya, İsveçrə və Tunis tərəfindən Berndə (İsveçrə) imzalanmışdır^[1]. 5 sentyabr 1887-i ildə qüvvəyə minmişdir^[2]. 1886-cı ildə qəbul olunan, sonralar əlavələr edilən və müasirləşdirilən Konvensiyaya hazırda dünyanın əksər ölkələri qoşulub.

Amerika Birləşmiş Ştatları 16 noyabr 1988-ci ildə konvensiyaya qoşuldu və konvensiya 1 mart 1989-cu ildə ABŞ üçün qüvvəyə mindi^[3]. Əvvəllər Birləşmiş Ştatlar Konvensiyaya üzv olmaqdan imtina edirdi, çünki bu, müəllif hüququ qanununda, xüsusən mənəvi hüquqlar, müəllif hüququ əsərlərinin qeydiyyatı üçün ümumi tələbin aradan qaldırılması və məcburi müəllif hüququ bildirişinin ləğvi ilə bağlı məsələlərdə ciddi dəyişikliklər tələb edirdi. Bütün bunlar əvvəlcə ABŞ-nin 1910-cu ildə Buenos Ayres Konvensiyasını (BAC), daha sonra 1952-ci ildə digər ölkələrin istəklərini nəzərə alaraq Ümumdünya Müəlliflik Konvensiyasını (UCC) təsdiqləməsinə gətirib çıxardı. ÜƏMT-nin Paris 1971-ci il tarixli Berne revizyonu ilə^[4] bir çox başqa ölkələr, 1975-ci il Braziliya federal qanunu ilə ifadə edildiyi kimi müqaviləyə qoşuldu^[5].

Azərbaycan 1998-ci ildə Konvensiyaya qoşulmuşdur. Konvensiya iştirakçı dövlətlərin vətəndaşlarının öz ərazilərində ilk dəfə çap edilmiş əsərlərinə müəlliflik hüquqlarını təminetmə üzrə vəzifələrini müəyyənləşdirir. Qəbul edildiyi dövrdən dəfələrlə yenidən baxıldığına (sonuncu dəfə 1971 ildə) və əlavələr edildiyinə (1896, 1914, 1979) görə hər bir iştirakçı dövlət konvensiyanın hansı redaksiyasına qoşulubsa, həmin redaksiyaya uyğun fəaliyyət göstərir. Konvensiya qoşulmaq üçün açıqdır.

2020-ci ilin sentyabr ayından etibarən, Bern Konvensiyasının tərəfdarı olan 179 dövlət var. Buraya 176 BMT üzvü dövlət və Kuk Adaları, Müqəddəs Taxt-Tac və Niue daxildir.

Məzmunu

"Ədəbi və bədii əsərlər" termini hansı üsulla və hansı formada ifadə olunmasından asılı olmayaraq ədəbiyyat, elm və incəsənət sahəsində bütün əsərləri, o cümlədən: kitab, broşür, başqa yazılı əsərlər; mühazirə, müraciət, nitq və başqa bu tipli yaradıcılıq əsərləri; dram, musiqili-dram əsərləri; xoreoqrafiya əsərləri və pantomimalar; mətnli və ya mətnsiz musiqili əsərlər; kinematoqrafiya əsərləri, kinematoqrafiyaya analoji üsullarla ifadə olunan əsərlər onlara bərabər tutulur; rəsmlər, rəngkarlıq əsərləri, memarlıq, heykəltaraşlıq, qrafika və litoqrafiya işləri; fotoqrafiya əsərləri, fotoqrafiyaya analoji üsullarla ifadə olunan əsərlər onlara bərabər tutulur; tətbiqi sənət əsərlərini; coğrafiya, topoqrafiya, memarlıq və elmə aid olan illüstrasiyaları, coğrafi xəritələri, planları, eskizləri və plastik əsərləri əhatə edir^[6]. Konvensiya üç aparıcı prinsipə əsaslanır: milli rejim, avtomatik qorunma və qorunmanın müstəqilliyi. Ədəbiyyat, elm və incəsənət sahəsində yaradılmış bütün əsərlər ifadə üslubundan və formasından asılı olmayaraq qorunan əsərlərə daxildir^[7]. Konvensiya qorunan hüquqların (əmlak hüquqları da daxil olmaqla) minimum həcmini müəyyənləşdirir və bu zaman əsərlərdən azad istifadə hallarını, həmçinin məcburi lisenziya imkanlarını yaradır. İnkişaf etməkdə olan ölkələrin humanitar məqsədlərlə istifadə edə bilməsi üçün xüsusi kvotalar nəzərdə tutulmuşdur. Konvensiya müəllif hüquqlarının qorunmasının xüsusi qaydaları və mümkün məhdudiyyətlərini müstəqil müəyyənləşdirir (birbaşa təsir normaları), yaxud ayrı-ayrı əsər növlərinə və ya istifadə hallarına (məsələn, kinematoqrafik, fotoqrafik, xoreoqrafik əsərlər, rəsmlər, modellər, dekorativ-tətbiqi sənət əsərləri, siyasi nitqlər, rəsmi mətnlər və sənədlər, tərcüməyə, mexaniki yolla yenidən canlandırmaya verilən hüquqlar və s.) münasibətdə iştirakçı dövlətlərin milli qanunvericilikləri səviyyəsində imkan verir^[7].

Konvensiya müəlliflərin hüquqları pozulduğu halda qoruma, o cümlədən preventiv qoruma tədbirlərini müəyyənləşdirən normaları ehtiva edir. 1994-cü ildə ənənəvi mülki hüquqlardan tutmuş, cinayət və gömrük hüquqlarına qədər müəlliflik hüquqlarının şaxələnmiş sistemini müəyyənləşdirən ÜTT çərçivəsində Əqli mülkiyyət hüquqlarının ticari aspektləri üzrə saziş yarandıqdan sonra Konvensiyanın bu müddəaları aktuallığını itirmişdir.

Hazırda ədəbi və incəsənət əsərlərinin mühafizəsi haqqında Bern Konvensiyası müddəalarının yerinə yetirilməsinə Ümumdünya Əqli Mülkiyyət Təşkilatı (ÜƏMT) nəzarət edir^[7].

Azərbaycan Respublikasında Əqli mülkiyyət hüquqlarının müxtəlif sahələr üzrə qorunması bir sıra qanunvericilik aktları ilə tənzimlənir^[7].

14 oktyabr 2019-cu ildə Cenevrə şəhərində Ümumdünya Əqli Mülkiyyət Təşkilatına (ÜƏMT) üzv dövlətlərin Baş Assambleyasının 59-cu sessiyası keçirilmişdir. Sessiyada beynəlxalq əqli mülkiyyət sisteminin inkişafı istiqamətləri müzakirə edilmiş, müxtəlif komitələrin hesabatları dinlənilmiş, regional qrup və üzv dövlətlərin nümayəndələrinin çıxışları olmuşdur. Sessiya çərçivəsində regional komitələrdə, eləcə də əqli mülkiyyət sahəsində qəbul olunan konvensiyaların assambleyalarında mühüm qərarlar qəbul edilmiş, rəhbər orqanlara seçkilər keçirilmişdir. Keçirilmiş seçki nəticələrinə əsasən Azərbaycan Respublikasının Əqli Mülkiyyət Agentliyinin İdarə Heyətinin sədri Kamran İmanov Bern Konvensiyası Assambleyasına sədr seçilmişdir^[8].

Tətbiqi

3-cü maddəyə əsasən, Konvensiyanın qorunması konvensiyanın iştirakçısı olan ölkələrin vətəndaşları və sakinləri üçün tətbiq edilir və iştirakçı olan hər bir ölkədə ilk dəfə nəşr olunan və ya eyni vaxtda nəşr olunan əsərlərə (3-cü maddənin 4-cü bəndinə əsasən) tətbiq olunur. İlk çapından sonra otuz gün müddətində iki və daha artıq ölkədə işıq üzü görmüş əsər bir neçə ölkədə eyni vaxtda dərc edilmiş sayılır. 4-cü maddəyə əsasən, bu qanun istehsalçısının mənzil-qərargahı və ya adi yaşayış yeri İttifaq ölkələrindən birində olan kinematoqrafiya əsərlərinin müəlliflərinə, o cümlədən bu ölkələrdən hər birində yaradılan memarlıq əsərlərinə də aiddir^[9].

Bern Konvensiyasına qoşulmayan ölkələrin və bölgələrin siyahısı

Anqola (lakin TRIPS müqaviləsinə qoşulmuşdur)
Kamboca (TRIPS Sazişinə və Universal Cenevrə Müəllif Hüquqları Konvensiyasına qoşulmuşdur)
Eritrea
Efiopiya (lakin müşahidəçi qismində TRIPS Sazişinə qatıldı)
İran (TRİPS müqaviləsinə müşahidəçi qismində qatılmışdır)
İraq (TRİPS müqaviləsinə müşahidəçi qismində qatılmışdır)
Kosovo
Maldiv adaları (lakin TRİPS müqaviləsinə qatılmışdır)
Marşall Adaları
Myanma (lakin TRİPS müqaviləsinə qatılmışdır)
Palau
Fələstin
Papua Yeni Qvineya (lakin TRİPS müqaviləsinə qatılmışdır)
Seyşel adaları (lakin TRİPS müqaviləsinə qatılmışdır)
Syerra-Leone (lakin TRİPS müqaviləsinə qatılmışdır)
Somali (lakin TRIPS Sazişinə müşahidəçi qismində qatıldı)
Cənubi Sudan (lakin TRIPS Sazişinə müşahidəçi qismində qatıldı)
Tayvan (lakin TRIPS müqaviləsinə Çin Taipei olaraq qatıldı)
Şərqi Timor (lakin Universal Müəllif Hüquqları Konvensiyasına (Paris) müşahidəçi qismində qatıldı
Uqanda (TRİPS müqaviləsinə qatılmışdır)^[10].

İstinadlar

↑ Solberg, Thorvald (1908). Report of the Delegate of the United States to the International Conference for the Revision of the Berne Copyright Convention, Held at Berlin, Germany, 14 October to 14 November 1908. Washington, D. C.: Library of Congress. p. 9.
↑ "Contracting Parties > Berne Convention (Total Contracting Parties : 173)". WIPO — World Intellectual Property Organization. WIPO. Retrieved 4 April 2017
↑ Treaties in Force – A List of Treaties and Other International Agreements of the United States in Force on January 1, 2016" (PDF). www.state.gov.
↑ WIPO's "Berne Convention for the Protection of Literary and Artistic Works (Paris Text 1971)", http://zvon.org/law/r/bern.html Arxivləşdirilib 2014-08-02 at the Wayback Machine
↑ Brazilian's Federal Decree No. 75699 6 may 1975. urn:lex:br:federal:decreto:1975;75699
↑ [copat.gov.az "Ədəbi və bədii əsərlərin qorunması haqqında Bern konvensiyası"] (#bad_url) (az.). copag.copat.gov.az. (#archive_missing_date) tarixində [3. mart 2021 arxivləşdirilib] (#bad_url).
↑ ¹ ² ³ ⁴ Azərbaycan Milli Ensiklopediyası. C. 8. Bakı. 2019.
↑ [azertag.az "Azərbaycan nümayəndəsi Bern Konvensiyasına qoşulan dövlətlərin Assambleyasına yeni sədr seçkisi"] (#bad_url) (az.). azertag.az › france-1342128. (#archive_missing_date) tarixində [3. mart 2021 arxivləşdirilib] (#bad_url).
↑ Berne Convention [1] Arxiv surəti 23 may 2018 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib 23 may 2018 at the Wayback Machine.
↑ Circular 38A: International Copyright Relations of the United States (PDF). U. S. Copyright Office. 2014. p. 2. Retrieved 5 March 2015.

[1] Solberg, Thorvald (1908). Report of the Delegate of the United States to the International Conference for the Revision of the Berne Copyright Convention, Held at Berlin, Germany, 14 October to 14 November 1908. Washington, D. C.: Library of Congress. p. 9.

[2] "Contracting Parties > Berne Convention (Total Contracting Parties : 173)". WIPO — World Intellectual Property Organization. WIPO. Retrieved 4 April 2017

[3] Treaties in Force – A List of Treaties and Other International Agreements of the United States in Force on January 1, 2016" (PDF). www.state.gov.

[4] WIPO's "Berne Convention for the Protection of Literary and Artistic Works (Paris Text 1971)", http://zvon.org/law/r/bern.html Arxivləşdirilib 2014-08-02 at the Wayback Machine

[5] Brazilian's Federal Decree No. 75699 6 may 1975. urn:lex:br:federal:decreto:1975;75699

[6] [copat.gov.az "Ədəbi və bədii əsərlərin qorunması haqqında Bern konvensiyası"] (#bad_url) (az.). copag.copat.gov.az. (#archive_missing_date) tarixində [3. mart 2021 arxivləşdirilib] (#bad_url).

[yazaq-7] ¹ ² ³ ⁴ Azərbaycan Milli Ensiklopediyası. C. 8. Bakı. 2019.

[8] [azertag.az "Azərbaycan nümayəndəsi Bern Konvensiyasına qoşulan dövlətlərin Assambleyasına yeni sədr seçkisi"] (#bad_url) (az.). azertag.az › france-1342128. (#archive_missing_date) tarixində [3. mart 2021 arxivləşdirilib] (#bad_url).

[9] Berne Convention [1] Arxiv surəti 23 may 2018 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib 23 may 2018 at the Wayback Machine.

[10] Circular 38A: International Copyright Relations of the United States (PDF). U. S. Copyright Office. 2014. p. 2. Retrieved 5 March 2015.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]