Kömək
Bu səhifəni kitabınıza əlavə edin
Kitabı göstər (0 səhifə)
Səhifə təklif edinƏbu Yusif
Əbu Yusif Yaqub ibn İbrahim ibn Həbib ibn Sad əl-Kufi (ərəb. أبو يوسف; 731[1], Kufə, İraq, Əməvilər xilafəti – 13 sentyabr 798, Bağdad, İraq, Abbasilər xilafəti) — Sünni fiqh məktəbinin yetirmələrindən və İslam dünyasının məşhur alimlərindəndir.
| Əbu Yusif | |
|---|---|
| ərəb. أبو يوسف | |
 | |
| Doğum tarixi | 731[1] |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 13 sentyabr 798 (66–67 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Elm sahəsi | fiqh |
| İş yerləri | |
| Tanınmış yetirmələri | Məhəmməd əş-Şeybani[2], Əhməd ibn Hənbəl[3], Həsən ibn Ziyad |
O, Hənəfi məzhəbinin imamı Əbu Hənifədən sonra ikinci böyük hənəfi fəqihidir. İraqın fəqihi qəbul edilən Yaqub hicri 113-cü (731) ildə Kufədə doğulmuşdur. Yusif adlı bir oğlu olduğu üçün Əbu Yusif (Yusifin atası) ləqəbi ilə tanınmışdır. Ailəsi yoxsul olmuş, Əbu Hənifənin köməkliyi ilə elm öyrənməyə başlamışdır.
Əta ibn əs-Saib, Məhəmməd ibn İshaq ibn Yəsar və Leys ibn Səd kimi görkəmli hədis alimlərindən hədis öyrənərək hədis hafizi olmuşdur. Əbu İshaq əş-Şeybani, Süleyman ət-Təmimi, Yəhya ibn Səid əl-Əməş kimi fəqihlərdən dərs almışdır.
Əbu Hənifənin dərslərində davamlı olaraq on altı il iştirak edən Əbu Yusif eyni zamanda Kufəyə gələn tarixçi Məhəmməd ibn İshaqdan İslam tarixini öyrənmişdir. Əbu Yusif Əbu Hənifənin vəfatından sonra Bağdada getmiş və xəlifə Mehdi tərəfindən qazı təyin edilmişdir. Hadi və Harun ər-Rəşidin xəlifəliyi illərində də qazılıq edən Əbu Yusif ilk dəfə olaraq "Qazı əl-Qudat" (Baş qazı) adını almışdır. Ömrünün sonuna qədər, on altı il qazılıq etmiş, hicri 183-cü (798) ildə vəfat etdikdən sonra oğlu Yusif yerinə qazı təyin edilmişdir.[4][5][6]
Əbu Yusif qarşılaşdığı fiqhi problemləri dərin hüquq məntiqi və geniş zəkası ilə çox asanlıqla həll edirdi. Bir gün Harun ər-Rəşid, "Bu gecə ölkəmdə yatsam səni üç talaq ilə boşayacam" deyərək xanımı Zübeydəni boşadı. Lakin sonra etdiyinə peşman olaraq alimlərdən bu haqda fətva istədi. Əbu Yusif Qurandakı bir ayəyə istinad edərək "məscidlərdə yat, çünki məscidlər sənin deyil, Allahındır"[7] demişdir.
Təbəri Əbu Yusifin rəydən çox istifadə etməsi, Sultana yaxınlığı, qazılıq edərkən məmurları razı salmağa çalışdığına görə bəzi alimlərin ona qarşı hədis rəvayət etməkdən çəkindiyini söyləmişdir.[8] Əbu Yusif ikinci fəqihlər təbəqəsindən sayılmışdır. Əbu Yusif adət-ənənə və sosial şərtlərin dəyişilməsinə görə, nəsslərin həyatdakı bütün incəlikləri əhatə etmədiyini, bir sözlə zaman və mühitin dəyişməsi ilə hökm və ictihadların da dəyişə biləcəyini söyləmişdir. Bu baxımdan nassların şəri hikmətini adət və sosial şərtlərin, sosial dəyişmənin yönünü yaxşı dəyərləndirərək yeni hadisələr qarşısında nəsslərin ruhuna uyğun fətvalar vermişdir. Beləliklə, o, nəsslərin hökmünü hadisələrə tətbiq etmiş və yeni hadisələr qarşısında şəriətdən ayrılmadan məsələləri həll etmişdir.
Bəzi fəqihlər Peyğəmbərin hədisini hərfi olaraq qəbul edib buğda, arpa, xurma və duzun bir-biri ilə hər zaman ölçülərək satılacağını, aralarındakı bərabərliyin çəki ilə deyil, ölçü ilə müəyyən edilməsi olduğunu irəli sürmüşdür.[9] Halbuki Əbu Yusif alış-verişdə artıq vərdiş halına gələn qızıllar arasındakı bərabərliyin ölçü ilə, taxıl məhsulları arasında da çəki ilə müəyyən olunacağı haqqında hökm vermişdir.[10] O, bu ictihadı ilə nassa müxalif olmamış, göstərilən edilən hədisin söyləndiyi vaxtda haqqında bəhs edilən ölçü və çəki məsələsinin o dövrün şərtlərinə görə olduğunu, buna uyğun olaraq da hökmün o şərtlərə görə qoyulduğunu söyləmişdir. Sonrakı illərdə çəki ilə satılan şeylər, əgər o dövrün ticari mühitində də aktual olsaydı, hökm də ona uyğun olardı. İbn Abidin qızıl və gümüş pulun on doqquzuncu əsrdə artıq çəki və ölçü ilə deyil, sayılaraq mübadilə edildiyini açıqlamış və Əbu Yusifin böyük bir faiz təhlükəsinin qarşısını aldığını demişdir.[11]
Fiqhi hökmlərin çoxu nassların zahiri sübutlarından deyil, batini sübutlarından istinbat (sillogizm) və ya qiyas (anologiya) yolu ilə əldə edilmişdir. Əbu Yusif ictihadlarında hədisə üstünlük verməklə yanaşı, daha çox rəyə bağlı idi. Haqqında nass olmayan məsələlərdə səhabənin, sonra isə Əbu Hənifənin ictihadlarına istinad edir, əgər bunlarda məsələnin həlli üçün bir şey tapmazdısa, öz rəyi və qiyası ilə hərəkət edərdi.
Hənəfi fiqhi Əbu Yusif sayəsində tanınıb yayılmışdır. Çünki o, qazılıq vəzifəsini qəbul etməklə Hənəfi məzhəbinin birbaşa tətbiq olunmasını həyata keçirmişdir. Qazılıq etdiyi vaxtlarda xalqın həll ediləsi problemlərilə qarşılaşmış və həlli yollarını araşdırmışdır. Buna görə də onun istihsanları məhz həyatın özündən alınmışdır. O, Əməş və Malikdən hədis öyrənmiş, Yəhya ibn Main ondan hədis rəvayət etmişdir.
Hənəfi fiqh üsuluna aid ilk əsəri də qələmə alan məhz Əbu Yusifdir. Əbu Yusifin qələmə aldığı əsərləri bunlardır:
- İxtilaf əl-Əmsar,
- Ədəb əl-Qadi alə Məzhəb Əbu Hənifə,
- Əməl fil-Fiqh,
- Kitab əl-Buyu,
- Kitab əl-Cəvami,
- Kitab əl-Hüdud,
- Kitab əl-Xərac,
- Kitab ər-Rəd alə Malik ibn Ənəs,
- Kitab əz-Zəkat,
- Kitab əs-Səlat,
- Kitab əs-Siyam,
- Kitab əs-Səyd və əz-Zəbaih,
- Kitab əl-Qəsb,
- Kitab əl-Fəvaiz,
- Kitab əl-Vəsayə,
- Kitab əl-Vəkalə,
- əl-Əsl,
- Kitab ər-Rəd alə Siyə əl-Əvzai[12],
- İmla.
Bunlardan başqa Əbu Yusifin yazdığı, Məhəmməd əş-Şeybaninin də tərtib etdiyi "əl-Məbsut" adlı kitab Hənəfi fiqhinin əsas mənbələrindəndir. Kitabın müxtəlif bölmələri ayrı-ayrı yazıldıqdan sonra bir yerə toplanmışdır. "əl-Cami əs-Sağir" adlı əsər min beş yüzə yaxın fətvanı əhatə edir. Keçmişdə qazıların bu kitabı əzbər bilmədən təyin edilmədikləri söylənmişdir. Əl-Cüzcaninin yenidən tərtib etdiyi "əl-Məbsut" adlı əsər bu gün də çox istifadə olunan mənbə sayılır. İslami torpaq hüququnda Əbu Yusifin təsiri hiss olunur. Xəlifə Harun ər-Rəşidin istəyi ilə yazdığı bu kitabında Əbu Yusif dövlətin maliyyə və gəlir mənbələrini təfsilatı ilə açıqlamışdır. Fiqh bablarına uyğun olaraq tərtib etdiyi "Kitab əl-Əsari" isə Əbu Hənifənin müsnədidir. Əbu Hənifənin rəvayət etdiyi hədislərlə hökm verərkən istinad etdiyi hədisləri, hədis şərtlərini, Tabiindən olan İraq və Kufə fəqihlərinin seçilmiş fətvalarını bu kitabda görmək mümkündür.
"İxtilaf Əbu Hənifə və İbn Leyla" adlı kitabında da bu iki imamın fikir müxtəlifliyi göstərdikləri məsələləri açıqlamağa çalışmışdır. Kitab o dövrdəki imamların ixtilafını nəql etməsi baxımından dəyərlidir. Hərbi hökmlər, aman vermə, qənimət hökmləri mövzularında Əbu Hənifəyə müxalif olan Əvzaiyə qarşı yazdığı "Kitab ər-Rəd alə Siyəri Əvzai" adlı kitabında Əvzainin görüşlərini rədd etmişdir. Kitabda eyni zamanda hədis əhli ilə rəy əhli arasındakı ixtilaflara da aydınlıq gətirilmişdir.
Əbu Yusufun dərs halqasına və elm məclislərinə bir çox tələbə qatılmışdır. Fiqh öyrənmək və ya hədis rəvayət etmək surətiylə təhsil alan tələbələrin ən tanınmışları Əhməd ibn Hənbəl, Məhəmməd əş-Şeybani, Bişr ibn Vəlid əl-Kindi, Bişr ibn Qiyas, Yəhya ibn Main, Hilal ibn Yəhya ər-Rəy, Cəfər ibn Yəhya əl-Bərməki, Həsən ibn Ziyad əl-Lulu, Əsəd ibn əl-Furat və Yəhya ibn Adəmdir[13].
- ↑ 1 2 Али-заде А. Абу Йусуф (rus.). // Исламский энциклопедический словарь Москва: Ансар, 2007.
- ↑ Али-заде А. Шейбани Мухаммад ибн Хасан (rus.). // Исламский энциклопедический словарь Москва: Ансар, 2007.
- ↑ Али-заде А. Ахмад ибн Ханбал (rus.). // Исламский энциклопедический словарь Москва: Ансар, 2007.
- ↑ əz-Zəhəbi. Təzkirat əl-Huffaz cild I. Heydərabad. 1957. 292.
- ↑ İbn əl-İmad. Şəzəra əz-Zəhəb, cild I. 298, 300, 321.
- ↑ İbn ən-Nədim. əl-Fihrist. 195.
- ↑ Qurani Kərim, Cin surəsi, 18-ci ayə.
- ↑ İbn Əbdülbərr. əl-İntiqa (ərəbcə). 173.
- ↑ İbn Abidin. Məcmuə ər-Rasəil cild II, (ərəbcə). əl-Afv fi binə Bədi əl-Əhkam alə Urf. 125.
- ↑ İbn Abidin. g.ə. 118.
- ↑ İbn Abidin. g.ə. 118.
- ↑ Mikail, Rəfail. Dəlilləri ilə İslam fiqhi (az.). Şərq-Qərb. 2014. 191. ISBN 978-9952-489-89-7.
- ↑ Mikail, Rəfail. Dəlilləri ilə İslam fiqhi (az.). Bakı: Şərq-Qərb. 2014. 190. ISBN 978-9952-489-89-7.