Əbu Mixnəf

Əbu Mixnəfin əsərləri İslam tarixinin ilk qaynaq kitabları hesab edildiyindən tarix boyu xüsusi önəm daşımışdır. Bu gün məşhur olan bir çox islam əsərlərinin əsas qaynağını da Əbu Mixnəfin müxtəlif tarixi hadisələrlə bağlı yazdığı kitablar təşkil edir. Bunun əsas səbəbi onun hicri təqvimlə I-II əsrdə yaşayıb-yaratmış olmasıdır. Onun əsərlərini sonrakı dövr əsərləriylə müqayisədə daha etibarlı edən əsas faktor Əbu Mixnəfin islam torpaqlarında baş verən hadisələrə ya birbaşa şahid olması, ya da islam peyğəmbəri və sonrakı xəlifələrin yaşadıqları dövrə çox yaxın zamanda yaşamış olmasıdır. Əbu Mixnəfin Aşura faciəsindən bəhs edən “Məqtəlu’l-Hüseyn” əsəri daha məşhurdur. Əbu Mixnəfin əsərlərinin nüsxələri dünyanın müxtəlif kitabxanalarında mövcuddur. Əbu Mixnəfin ilkin İslam hadisələri ilə bağlı rəvayətləri o qədər dəqiq, ətraflı və təfərrüatlıdır ki, oxucunu hadisənin müxtəlif bucaqlarına yönəldir. Bundan əlavə, bu rəvayətlərin nəqli hər hansı dini və etnik təəssübkeşlikdən uzaqdır.^[2]

Kərbəla hadisəsindən 4 il əvvəl doğulmuş, Bəni-Üməyyə nəslinin hakimiyyətinin sonunu və Abbasilər dövlətinin yaranmasına şahid olmuşdur. Kərbəlanın bəzi hadisələrini birbaşa şahid olanlardan, bəzi rəvayətləri isə bir və ya iki ravi vasitəsiylə, bəzilərini də İmamlardan və imamların güvənilən səhabələrindən nəql etmişdir. Əbu Mixnəfin İmamlardan nəqllərini aşağıdakı kimi göstərmək olar:

• İmam Cəfəri Sadiqdən birbaşa özü,
• İmam Muhəmməd əl-Baqirdən Uqbə ibn Bəşir əl Əsədi vasitəsilə,
• İmam Zeynəlabidindən Əbu Xalid vasitəsilə,
• İmam Əlidən Əbu Səid Uqeys vasitəsilə və.s

Ən tanınmış şiə tarixçilərindən olmağına baxmayaraq, qabaqcıl sünni tarixçilər onun rəvayətlərinə söykənərək hadisələri nəql etmiş və bir çox hadisənin nəqlində tamamilə ona etibar etmişlər. Bu tarixçilərə Təbərini, Bəlazurini misal göstərmək olar. Təbəri hicri 132-ci(749-750) ilə qədər olan hadisələri onun əsərindən nəql etmişdir. Təbəri öz əsərində ondan müxtəlif mövzularda 500-dən artıq rəvayət nəql etmişdir və bu rəvayətlərin 126-sı Əli ibn Əbu Talibin xəlifəliyi dövrünə, 118-i Kərbəla vaqiəsinə, 124 rəvayət isə Muxtar Səqəfinin qiyamı ilə bağlı mövzulara aiddir.^[3]

“Kitabul-məğazi”, “Kitabus-Səqifə”, “Kitabur-riddə”, “Kitabu-futuhil-islam” və s. kimi kitablar yazmışdır.^[4]

Əbu Mixnəfin kitablarının əksəriyyəti dövrümüzə gəlib çatmamışdır. Sadəcə bəziləri ya tam şəkildə müxtəlif əlyazmalarla qorunmuş, ya da başqa əsərlərdə nəql edilmiş rəvayətlərlə tam olmasa da dövrümüzə qədər gəlib çatmışdır. Dövrümüzə qədər qorunmuş kitablar arasında ən diqqət çəkəni və ona aidiyyatı şübhə doğurmayan əsəri Cəməl kitabıdır.

Əbu Mixnəfin Cəməl əsərinin kitabxanalarda 2 nüsxəsi mövcuddur. Birinci nüsxə İmam Zeyd bin Əli Mədəniyyət Fondunun Kitabxanasına aiddir və hicri 1032-ci ildə köçürülmüş bu nüsxə 236 səhifədən ibarətdir. Cəməl kitabı nüsxənin 41-ci səhifəsində bitir və hər səhifə 25 sətirdən ibarətdir.^[5]

Berlin nüsxəsi(Berlin Library, No.2040 QU) isə hicri 1074-cü ilə aiddir və əl yazısı Əli ibn Abdullah əl-Ğəfariyə məxsusdur və bu nüsxə isə 226 səhifədən ibarətdir. Nüsxədəki Siffeyn xəbərləri Cəməl xəbərlərindən əvvəl təqdim edilib. Cəməl kitabı səhifə 182-226-cı səhifələri təşkil edir və hər səhifə 31 sətirdən ibarətdir.^[6]

Əxbar əl-Cəməl(Cəməl Xəbərləri) kitabı bu nüsxələrə əsaslanaraq 2017-ci ildə(hicri 1439) çap edilmişdir.