Əbdürrəhman Sami Paşa (türk. Abdurrahman Sami Paşa; 1794 – 1882, İstanbul) — bürokrat, şair, XIX əsr Osmanlı imperiyasının mühüm dövlət xadimlərindən biri.
| Əbdürrəhman Sami Paşa | |
|---|---|
| türk. Abdurrahman Sami Paşa | |
 | |
Milli Təhsil naziri | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 1794 |
| Vəfat tarixi | 1882 |
| Vəfat yeri | |
| Dəfn yeri | |
| Fəaliyyəti | siyasətçi, bürokrat, şair |
| Uşaqları | |
| Təltifləri |
 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
O, Osmanlı imperiyasının ilk milli Maarif naziri vəzifəsində çalışıb. O, öz dövründə İstanbulun ictimai həyatında fəal rol oynamışdır.
O, ilk türk romanının müəllifi Sami Paşazadə Səzai və Osmanlı Maarif nazirlərindən Əbdüllətif Sübhi Paşanın atası, Türkiyənin milli təhsil nazirlərindən Həmdullah Sübhi Tanrıövərin isə babasıdır.
O, 1794-cü ildə Morada anadan olub. Adı Əbdürrəhmandır, Sami isə şeir yazarkən istifadə etdiyi təxəllüsü olub.
O, III Əhmədin dövründə ordu ilə Moraya gedən və Tripolisdə təkyə qurmuş ailəyə mənsubdur.[1] Atası Morada Cərrahi təkyə şeyxi Nəcib Əfəndi olub. Təhsilini özəl dərslər alaraq almışdır. Ərəb, fars, fransız, yunan, ivrit və latın dillərini mükəmməl bilirdi.[2] O, hələ gənc yaşlarından şeir yazmağa başlayıb.
Atası 1814-cü ildə Mora üsyanı zamanı öldü, ailəsinin əmlakı müsadirə edildi, təkkələri kilsəyə çevrildi. Ailəsi ilə birlikdə Tripolisdə əlacsız vəziyyətdə qalan Əbdürrəhman Sami, Kipr Rum liderlərinin müdaxiləsi ilə Misirə getmək üçün icazə ala bildi.[3] Ailəsi Misirə getsə də, qardaşları Baki və Xeyrullah Tripolisdə girov saxlanıldı.
Əbdürrəhman Sami qısa vaxtda Misirdə dövlət müəssəsində özünə işa tapa bildi. Mora yarımadasındakı üsyanı yatırmaq üçün Misir valisi, Kavalalı Mehmed Əli Paşanın oğlu Kavalalı İbrahim Paşa ilə birlikdə Moraya göndərildi. Morada əsir olan qardaşlarını xilas edərək Misirə gətirdi.[1] Təxminən 25 il Misirdə qalan Əbdürrəhman Sami, İbrahim paşanın "Təqvim müdiri" vəzifəsində çalışdı və Qahirədə Cərrahi təkyəsini qurdu. Mora üsyanının səbəblərini araşdırıb, qələmə almış Əbdürrəhman bəy, mükafat olaraq Bulak mətbəəsinə direktor təyin edilir. 1831-ci ildə Kavalalı Mehmed Əli Paşanın "Baş müavini" oldu, 1843-cü ildə isə "Ferik" rütbəsinə yüksəldildi.[3]
I Abbasın xidivliyi dövründə o, Misirdən qovuldu. 1849-cu ildə İstanbula gələrək Osmanlı imperiyasına xidmət etməyə başladı. Daşqəssabda malikanə alıb ailəsi ilə birlikdə yaşamağa başladı. O, təhsilini Qaragümrükdəki Cərrahiyyə evində davam etdirdi.[3] O, həmçinin Rumeli müfəttişi, Bosniya, Trabzon və Vidin valisi vəzifələrində də çalışıb. 1856-cı ildə Tənzimat Şurasına üzv seçildi.
1857-ci il martın 17-də Osmanlı imperiyasının təhsil işlərini bir dam altında toplamaq və daha nizamlı şəkildə aparmaq məqsədi ilə qurulan Milli Maarif Nazirliyinə başçı təyin edildi və dövlətin ilk Milli Təhsil naziri oldu. Vəzifəsini davam etdirərkən, Krit üsyanının başlaması nəticəsində o, Krit valisi təyin edildi, yerinə isə Kamal Əfəndi gətirildi. Krit valisi olduğu bir il müddətində Kritdə başlayan üsyanları yatırmağa çalışan Əbdürrəhman Sami Paşa 1859-cu ildə Milli Maarif Nazirliyinə qayıtdı. 1861-ci il noyabrın 25-də isə vəzifəsindən istefa verdi.
O, 1863-cü ildə Misirə getdi. Sultan Əbdüləzizin Misirə səfəri zamanı Ali Şuranın üzvü təyin edildi. Sultan Əbdülhəmid taxta çıxanda isə Əyanlar Şurasının üzvü oldu. 1877-ci ildə isə təqaüdə çıxdı. Daşqəssabda aldığı malikanə ilə Çamlıcadakı malikanəsi Əhməd Vəfik Paşa, Ziya Paşa, Əli Suavi kimi insanların arasında olduğu ədəbi məclislərə, ictimai və siyasi mövzuların müzakirə edildiyi toplantılara açıq idi.
Dövlət qarşısında xidmətlərinə görə "İmtiyaz" ordeni ilə təltif edilən Əbdürrəhman Sami Paşa 1882-ci ildə 88 yaşında vəfat edib.İkinci ildə dəfn mərasimi keçirilib. Onun cənazəsi II Əbdülhəmid tərəfindən II Mahmud türbəsinin yanında dəfn etdirilmişdir.
Əbdürrəhman Sami Paşanın 7 oğlu: Əbdüllətif Sübhi, Nəcib, Əbdülhəlim, Əbdürrəhman Həsən, Əbdülbaki, Mehmed Səzai və Mahmud Hüdai bəy vardır. Oğullarından Mehmed Səzai bəy ilk realist türk romanlarından biri kimi tanınan məşhur "Sərgüzəşt" əsərinin müəllifidir. Nəcib Paşa, Sultan Əbdülməcidin qızı Mədihə Sultanla evlənmişdi. Əbdüllətif Sübhi Paşa da atası kimi dövlət xadimi olmuş, maarif naziri vəzifəsində çalışmışdır. Əbdüllətif Sübhi Paşanın oğlu Həmdullah Sübhi Tanrıövər isə Türkiyə Cümhuriyyətinin ilk Milli Maarif naziri olub.
Əbdürrəhman Sami Paşa divan ədəbiyyatı ənənəsində və təsəvvüfün təsiri altında şeirlər yazan şair olub. Şeirlərinin toplandığı divanından əlavə, onun, Avropanın inkişafı və millətçilik ideyalarının yayılması kimi mövzulardan bəhs edən "Rumuz'ül-Hikəm" (1870), məktubları və bəzi şeirlərinin yer aldığı "İnşa-yı Sami" (1873) və İslam əxlaqından bəhs edən "Kişveri'd-Derun" kitabları da vardır. Kişvəri'd-Derun ərəb dilinə tərcümə edilərək ərəb dilində də nəşr edilmişdir.
- ↑ 1 2 Gümüş, Nevin. "Abdurrahman Sâmî Paşa'ya Ait Mensur Bir Letâif-Nâme". sutad.selcuk.edu.tr/. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı 31, Yıl: 2012. 16 Aralık 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 Aralık 2017.
- ↑ "Sami Paşa Köşlü". uskudar.bel.tr. Üsküdar Belediyesi web sitesi. 6 Aralık 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 Aralık 2017.
- ↑ 1 2 3 Özer, Murat. ""Hu" Sesleri Geliyor Eski Konaktan". kadimsanat.blogspot.co.uk. Chronicle Dergisi, Sayı 4, Yıl:2006. 6 Aralık 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 Aralık 2017.