Butun axtardiqlarinizi tapmaq ucun buraya: DAXIL OLUN
  Mp4 Mp3 Axtar Yukle
  Video Axtar Yukle
  Shekil Axtar Yukle
  Informasiya Melumat Axtar
  Hazir Inshalar Toplusu
  AZERI CHAT + Tanishliq
  1-11 Sinif Derslikler Yukle
  Saglamliq Tibbi Melumat
  Whatsapp Plus Yukle(Yeni)

  • Ana səhifə
  • Təsadüfi
  • Yaxınlıqdakılar
  • Daxil ol
  • Nizamlamalar
İndi ianə et Əgər Vikipediya sizin üçün faydalıdırsa, bu gün ianə edin.

Əbdülrza Azər

  • Məqalə
  • Müzakirə

Əbdülrza Azər hərbçi, siyasətçi. Qızılbaş Xalq Qoşunları Ordusunun generalı, Azərbaycan Demokrat Firqəsinin üzvü.

Əbdülrza Azər
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi 1905(1905)
Doğum yeri
  • Məşhəd, Məşhəd şəhristanı, Xorasan, İran
Vəfat tarixi 1983(1983) (77–78 yaşında)
Vətəndaşlığı
  •  İran
  •  Azərbaycan Milli Hökuməti
  •  Azərbaycan SSR
Hərbi fəaliyyəti
Rütbəsi general
Təltifləri "21 Azər" medalı (Azərbaycan Milli Hökuməti)
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Mündəricat

  • 1 Haqqında
    • 1.1 İlk illəri
    • 1.2 AMH dövründə
    • 1.3 Sonrakı həyatı
  • 2 Ailəsi
  • 3 Mənbə
    • 3.1 İstinadlar
    • 3.2 Ədəbiyyat

Haqqında

İlk illəri

Əbdülrza Azər 1905-ci ildə Məşhəd şəhərində anadan olub.[1] Orta təhsilini Məşhəddə aldıqdan sonra Tehranda Ali Hərbi Məktəbdə oxuyub. Daha sonra Fransada tankçılıq üzrə hərbi kursu bitirib. Geri qayıtdıqdan sonra İran ərazisində müxtəlif bölgələrdə xidmət edib və şah ordusunda polkovnik rütbəsinə qədər yüksəlib.[1] 1943-cü ildə Tudə Partiyasına üzv olub. Partiyanın gizli hərbi təşkilatını yaradıb.[2] Təşkilata çox sayda zabiti cəlb edib. Cəlb etdikləri arasında Xosrov Ruzbeh də olub.[3] 1945-ci ilin avqust ayında Əbdülrza Azərin və Əli Əkbər İskəndanin rəhbərliyi ilə Xorasanda yerləşən hərbi hissənin zabitləri şah hakimiyyətinə qarşı üsyan ediblər.[4][5][6] Üsyan məğlub olduqdan sonra Əbdülrza Azər zabit yoldaşları ilə birgə Bakıya gedib. Oktyabrın 27-də Əbdülqasım Əzimi, Həsən Nəzəri, Mahmud Qazi Əsədullahi, Məhəmməd Ağayi, Seyid Yusif Murtəzavi və Tağı Musəvi ilə birlikdə[7] Təbrizə gəlib.[8] Azərbaycan Demokrat Partiyasına üzv olub. 1945-ci ilin noyabr ayında Seyid Yusif Murtəzavi və Həsən Nəzəri ilə birlikdə fədai dəstələrinin formalaşdırılmasında iştirak etmək üçün Zəncana gedib.[9][1] 1945-ci il dekabrın 8-də şəhərin şah qoşunlarından təmizlənməsində iştirak etmək üçün Təbrizə qayıdıb.[10]

AMH dövründə

1945-ci il dekabrın 12-də Azərbaycan Milli Hökuməti qurulub.[11][12] Sonrakı günlərdə Əbdülrza Azər Urmiya şəhərlərinin şah qoşunlarından təmizlənməsində iştirak edib.[13] Azərbaycan Milli Hökumətinin Milli Məclisi 1945-ci il dekabrın 20-də "Qızılbaş" Xalq Qoşunlarının yaradılması haqqında qanun qəbul etdi.[14][15] Milli Hökumət yeni yaranmış qoşunlarına Şah İsmayıl Xətainin öz ordusuna verdiyi adı, "Qızılbaş" adını verdi. Cəfər Kavian Mir Cəfər Pişəvəri tərəfindən Xalq qoşunları naziri təyin olundu.[16][17][18] Qızılbaş" Xalq Qoşunlarının baş hərbi qərargahı yaradıldı.[14][19] Bu qərargaha Cəfər Kavian, Əbdülqasım Əzimi, Qulam Yəhya, Mir Cəfər Pişəvəri, Mirzə Rəbi Kəbiri, Mahmud Pənahiyan, Nəvai, Möhsün Milaniyan, Əbdülrza Azər seçildilər.[14][15][20] Qısa müddətdə təşkil olunan xalq qoşunlarının tərkibində müxtəlif rütbəli 300 zabit toplandı.[21] 14 zabitə polkovnik, 9 zabitə isə general rütbəsi verildi. Ümumilikdə qoşunların sayı 18.000 nəfərə çatdırıldı.[21] Bir neçə hərbi məktəb açıldı.[22] Əbdülrza Azər Azərbaycan Milli Hökumətinin qərarı ilə general rütbəsi ilə təltif olunub.[23]

 
Əbdülrza Azər şah ordusunda xidmətdə ikən.

1946-cı ilin mart ayında milli-demokratik hərəkatda iştirak etdiyi üçün və Milli Hökumətin qurulmasında göstərdiyi şücaətə görə "21 Azər" medalı ilə təltif olunub.[1]

1946-cı ilin sentyabr ayında Xalxal-Astara cəbhəsində şah qoşunlarına qarşı döyüşən fədailərə rəhbərlik edib.[1]

1946-cı il dekabrın 5-də Miyanə istiqamətində hücum edən şah qoşunları Qulam Yəhyanın rəhbərlik etdiyi fədailər tərəfindən dayandırıldı.[24][25] Azərbaycanın müxtəlif ərazilərindən insanlar silahlanmaq və şah qoşununa qarşı mübarizə aparmaq üçün Milli Hökumətə müraciətlər edirdilər.[26] Bundan sonra Mir Cəfər Pişəvərinin rəhbərliyi ilə Müdafiə Komitəsi quruldu.[27][28] Komitənin ilk işi Təbrizdə hərbi vəziyyət elan edib, "Babək" adlı könüllü dəstələr qurmaq oldu.[26][29][30] Könüllü dəstələrə ilk etapda 600 nəfər üzv oldu.[28][31] Bundan sonra Mir Cəfər Pişəvəri yenidən hərbi dəstək üçün Sovet İttifaqına müraciət etdi.[26][32] Lakin bu istəyi cavabsız qaldı.[33]

1946-cı il dekabrın 11-də Azərbaycan Əyalət Əncüməni qan tökülməsinin qarşısını almaq məqsədilə Qızılbaş Xalq Qoşunlarının və fədai qüvvələrinin şah qoşunlarına qarşı müqavimət göstərməmələri və döyüş meydanlarını tərk etmələri haqda qərar verdi.[34][35][36] Elə həmin gündən etibarən İran ordusu iri şəhərlərə girməzdən əvvəl bu şəhərlərdə ərbabların quldur dəstələri eləcə də mülki geyimli jandarmalar qırğınlar törətməyə başladılar.[37][38] Bu dəstələr Tehran radiosu tərəfindən "İran vətənpərvərləri" adlandırılırdılar.[38] Dəstələrin əsas məqsədi demokratların məhv edilməsi və şah qoşununun şəhərlərə girişini təmin etmək idi.[37][38] Təbriz və Azərbaycanın digər şəhərləri talana və qırğınlara məruz qaldılar.[37][39] Azərbaycan Milli Hökuməti süqut etdi.[40][41] 1946-cı il dekabrın 14-də ABŞ və Böyük Britaniya tərəfindən dəstəklənən İran ordusu Təbrizə daxil oldu.[42][43] Bundan sonra da qırğınlar və talan davam etdi.[39][42] Minlərlə insan həbs olundu, sürgün edildi.[44][45] Baş verən qırğınlarda ADF üzvləri, fədailər eləcə də tanınan şairlərdən Əli Fitrət, Sədi Yüzbəndi, Cəfər Kaşif və Məhəmmədbağır Niknam qətlə yetirildilər.[46][47][48]

Sonrakı həyatı

Əbdülrza Azər Milli Hökumət dağıldıqdan sonra Şimali Azərbaycana mühacirət edib. O və digər firqə rəhbərləri Mərdəkanda yerləşən Yaşıl bağa yerləşdiriliblər.[49] 1955-ci ildə “Müasir Azərbaycan dilində səs kateqoriyası” müvzusunda dissertasiya işini müdafiə edib və elmlər doktoru adını alıb.[50] Firdovsinin "Şahnamə" əsərini fars dilindən rus dilinə tərcümə edib.[51][52] Daha sonra isə Moskvaya köçüb və Şərqşünaslıq İnstitutunda dərs deyib.[52] Qızı İrina Azərin dediklərinə əsasən Rza Pəhləvi 1972-ci ildə Moskvaya gələndə Əbdülrza Azər onunla görüşüb və İrana qayıdacağını şahla razılaşdırıb.[51] O, 1974-cü ildə İrana gedib. 1983-cü ildə vəfat edib[1] və Tehranda dəfn olunub.[51]

Ailəsi

Əbdülrza Azər Bakıda əslən qazaxıstanlı olan İkinci Dünya Müharibəsinin iştirakçısı Liliya Georgiyevna ilə ailə həyatı qurub[53] və onun ilk evliliyindən olan qızı İrinanı övladlığa götürüb.[52] Cütlüyün 1957-ci ildə Delaram adlı qızları dünyaya gəlib.[52] İrina Azər daha sonra aktrisalıq fəaliyyətini dayandırıb və Kaliforniyaya köçüb.[54]


Delaram Azər 2002-ci ildə intihar edib.[55]

Mənbə

İstinadlar

  1. ↑ 1 2 3 4 5 6 İsmayılov, Güləddin. "Əbdülrza Azər". Azərbaycan Ruznaməsi (az.). İstifadə tarixi: 2025-03-18.
  2. ↑ "فراز و فرود توده‌ای‌های یونیفرم‌پوش | تاریخ معاصر". تاریخ معاصر | پژوهشکده تاريخ معاصر (fars). 2023-10-09. İstifadə tarixi: 2025-03-18.
  3. ↑ اسلامی, مرکز اسناد انقلاب. "چگونه یک حزب سیاسی در نیروی نظامی نفوذ کرد؟". fa (fars). ۱۴۰۳/۰۶/۲۰ - ۱۸:۰۰. 2024-09-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-03-18.
  4. ↑ سجاد, صداقت. "افسانه‌ فرصت‌سوز". فرهیختگان آنلاین (fars). İstifadə tarixi: 2025-03-18.
  5. ↑ "اعدام یک توده‌ای". www.tebyan.net (fars). 2018-05-12. İstifadə tarixi: 2025-03-18.
  6. ↑ "زندگی پرفراز و نشیب خسرو روزبه". ایسنا (fars). 2019-05-12. İstifadə tarixi: 2025-03-18.
  7. ↑ Nəzəri, 1997. səh. 119
  8. ↑ Nəzəri, 1997. səh. 121
  9. ↑ Nəzəri, 1997. səh. 122
  10. ↑ Nəzəri, 1997. səh. 132
  11. ↑ Balayev, 2018. səh. 25
  12. ↑ İbrahimov, 1948. səh. 32
  13. ↑ Nəzəri, 1997. səh. 135
  14. ↑ 1 2 3 Qasımlı, 2012. səh. 49
  15. ↑ 1 2 "Azərbaycan Demokrat Firqəsinin xalqa müraciətində nə deyilirdi?". Aznews.az (az.). 2024-09-05. 2024-12-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-12-06.
  16. ↑ Rəhimli, 2003. səh. 76
  17. ↑ Həsənli, 2006. səh. 167
  18. ↑ Bayramzadə, 2015. səh. 76
  19. ↑ Çingizoğlu, Ənvər. "Mahmud Pənahiyan - Pənahəli xanın kommunist törəməsi". xudaferin.eu (az.). 2020-05-04. 2024-07-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-02-06.
  20. ↑ Miyanalı, Əlirza; Ərdəbili, Lütfəli. "İnqilabi hərəkatımızın silahlı qüvvələri" (PDF). achiq.info. 2021-07-28 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-12-06.
  21. ↑ 1 2 Назирли, Шамистан. "Генерал Кавиан". Газета "Каспий" (rus). 2015-06-05. 2024-12-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-12-16.
  22. ↑ Mərəndli, 2017. səh. 42
  23. ↑ Çeşmazər, 1986. səh. 115
  24. ↑ Rəhmanifər, Məhəmməd. "Güney Azərbaycanda Milli Hökumətin süqutundan sonra nələr yaşandı?". Apa.az (az.). 2015-01-04. 2025-01-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-02-06.
  25. ↑ Həsənli, 2006. səh. 437
  26. ↑ 1 2 3 Həsənli, 2006. səh. 438
  27. ↑ Rəhimli, Əkrəm. Güney Azərbaycan: tarixi, siyasi və kulturoloji müstəvidə. / S.C.Pişəvəri gənclik illərində (PDF) (az.). Bakı: Azərnəşr. 2010. 83. ISBN 9952310031. 2022-07-08 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2025-02-06.
  28. ↑ 1 2 Hasanli, 2006. səh. 366
  29. ↑ Atabaki, 2000. səh. 172
  30. ↑ Sultanlı, 2010. səh. 83
  31. ↑ Rəhimli, 2003. səh. 143
  32. ↑ Rəhimli, Əkrəm. Pişəvəri S.C. Məqalə və çıxışlarından seçmələr (Təbriz 1945-1946-cı illər) (az.). Bakı: Nurlar nəşriyyatı. 2016. 415. ISBN 9789952504444.
  33. ↑ Həsənli, 2006. səh. 441
  34. ↑ Rossow, 1956. səh. 30
  35. ↑ Rəhimli, 2003. səh. 149
  36. ↑ Hasanli, 2006. səh. 370
  37. ↑ 1 2 3 Hasanli, 2006. səh. 373
  38. ↑ 1 2 3 Balayev, 2018. səh. 36
  39. ↑ 1 2 Duqlas, Vilyam. Strange lands and friendly people (ingilis). Nyu-York: Harper & Brothers Publishers. 1951. 45.
  40. ↑ Lenczowski, George. United States' Support for Iran's Independence and Integrity, 1945–1959 (ingilis). 401. Annals of the American Academy of Political and Social Science. 1972. 49. doi:10.1177/000271627240100106. ISSN 0002-7162.
  41. ↑ Həsənli, 2006. səh. 445
  42. ↑ 1 2 Həsənli, 2006. səh. 448
  43. ↑ McEvoy, Joanne; O'Leary, Brendan. Power Sharing in Deeply Divided Places. Filadelfiya: University of Pennsylvania Press. 2013. 191. ISBN 9780812245011.
  44. ↑ Hasanli, 2006. səh. 375
  45. ↑ Rəhimli, 2003. səh. 155
  46. ↑ Balayev, 2018. səh. 137
  47. ↑ Əmirov, 2000. səh. 51
  48. ↑ Əliqızı, 2001. səh. 24
  49. ↑ Fərzad, 2006. səh. 26
  50. ↑ Kazımi, Pərviz. "Güneyli siyasi mühacirlərin Azərbaycanın elmi mühitində iştirakı (1950-1980)" (PDF). Azərbaycan Ruznaməsi. İstifadə tarixi: 2025-03-06.
  51. ↑ 1 2 3 Зайчик, Ирина. "Ирина Азер. Про золотые слитки, съеденные тюльпаны и дядю Гошу Вицина". 7Дней.ру (rus). 2021-08-16. İstifadə tarixi: 2025-08-11.
  52. ↑ 1 2 3 4 "Ирина Азер - биография, личная жизнь актрисы, фото, фильмы". Биограф.ру (rus). İstifadə tarixi: 2025-08-11.
  53. ↑ Yusibli, Səkinə. "Sovet kinosunun Merilin Monrosu – İndi ABŞ-da yaşayan İreni Azərbaycanla nə bağlayır?". bizim.media. 2021-12-04. İstifadə tarixi: 2025-03-18.[ölü keçid]
  54. ↑ "Актриса Ирина Азер на пике карьеры ушла из кино и уехала в США" (rus). İstifadə tarixi: 2025-08-11.
  55. ↑ "Повесилась сестра актрисы Ирэн Азер // Экспресс газета". www.eg.ru. İstifadə tarixi: 2025-08-11.

Ədəbiyyat

  • Atabaki, Touraj. Azerbaijan: Ethnicity and the Struggle for Power in Iran (ingilis). London: I.B.Tauris. 2000. səh. 288. ISBN 9781860645549.
  • Balayev, Xaqan. Azərbaycanın sosial-siyasi həyatında cənublu mühacirlərin iştirakı (1947-1991) (az.). Bakı: Elm və təhsil nəşriyyatı. 2018. səh. 198. ISBN 9789952370911./
  • Bayramzadə, Səməd. "21 Azər – 70" fotoalbom (şərhlərlə) (PDF) (az.). Bakı: “Araz” nəşriyyatı. 2015. səh. 185. ISBN 9789952828535. 2022-03-09 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2025-01-14.
  • Çeşmazər, Mirqasım. Azərbaycan Demokrat Partiyasının yaranması və fəaliyyəti (PDF) (az.). Bakı: Elm nəşriyyatı. 1986. səh. 121. Archived from the original on 2023-05-02. İstifadə tarixi: 2024-11-29.
  • Əliqızı, Almaz. Azadlıq və istiqlal poeziyası (PDF) (az.). Bakı: Bakı Dövlət Universiteti nəşriyyatı. 2001. səh. 160. ISBN 9789952817607. 2025-01-28 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2025-03-14.
  • Əmirov, Sabir. Cənubi Azərbaycan milli-demokratik ədəbiyyatı (1941-1990) (az.). Bakı: Elm nəşriyyatı. 2000. səh. 257. ISBN 5806612600.
  • Fərzad, Şahruh. فرقه دموکرات آذربایجان از تخلیه‌ی تبریز تا مرگ پیشه‌وری: خاطراتی از شهود عینی به انضمام اسناد منتشر نشده / Azərbaycan Demokrat Firqəsi Təbrizin boşaldılmasından Pişəvərinin ölümünə qədər: Şahidlərin xatirələri, o cümlədən dərc olunmamış sənədlər (fars). Tehran: اوحدی. 2006. səh. 788. ISBN 9789648234404.
  • Hasanli, Jamil. At the Dawn of the Cold War: The Soviet-American Crisis over Iranian Azerbaijan, 1941–1946 (az.). Lanham: Rowman & Littlefield Publishers. 2006. səh. 416. ISBN 978-0742540552.
  • Həsənli, Cəmil. СССР-Иран: Азербайджанский кризис и начало холодной войны: 1941-1946 гг (PDF) (rus). Moskva: Герои Отечества. 2006. səh. 560. ISBN 5910170120. 2024-12-21 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2025-02-13.
  • İbrahimov, Mirzə. O демократическом движении в Южном Азербайджане (rus). Bakı: Elm nəşriyyatı. 1948. səh. 48.
  • Qasımlı, Aydın. Güney Azərbaycan Türkləri son 100 ildə (PDF) (az.). Bakı: Adiloğlu nəşriyyatı. 2012. səh. 202. 2024-12-21 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2025-03-18.
  • Mərəndli, Barış. "21 Azər" soyqırımı: 1946-1947-ci illərdə Cənubi Azərbaycanda kütləvi qırğınlar (az.). Bakı: Elm və təhsil nəşriyyatı. 2017. səh. 376. ISBN 9789952831283. 2024-12-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-12-03.
  • Nəzəri, Həsən. Uğursuz təyinatlar (fars). Tehran. 1997. səh. 313.
  • Rəhimli, Əkrəm. Güney Azərbaycan milli-demokratik hərəkat (1941-1946) (az.). Bakı: Meqa nəşriyyatı. 2003. səh. 207. 2024-12-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-12-26.
  • Rossow, Robert. "The Battle of Azerbaijan, 1946". Middle East Journal (ingilis). X (1). 1956: 17–32. JSTOR 4322770. 4 February 2022 tarixində arxivləşdirilib.
  • Sultanlı, Vaqif. Güney Azərbaycan tarixi siyasi və kulturoloji müstəvidə (məqalələr toplusu) (az.). Bakı: Azərnəşr. 2010. səh. 172.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Əbdülrza_Azər&oldid=8275827"
Informasiya Melumat Axtar