Əbdüləli bəy Əmircanov (18 (30) may 1874, Nuxa – 15 may 1948, İstanbul) — Azərbaycan Milli Şurasının üzvü, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin maliyyə naziri.[1]
| Əbdüləli bəy Əmircanov | |
|---|---|
 | |
| 17 iyun 1918 – 6 oktyabr 1918 | |
| Əvvəlki | vəzifə təsis edilib |
| Sonrakı | Məmmədhəsən Hacınski |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 18 (30) may 1874 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 15 may 1948 (73 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Dəfn yeri | |
| Fəaliyyəti | siyasətçi |
| Atası | Şirəli bəy Əmircanov |
| Uşağı | |
| Dini | İslam |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Əbdüləli Şirəli bəy oğlu Əmircanov 1874-cü ildə Şəki şəhərində anadan olmuşdur.[2]
1876–1883-cü illərdə Şəki şəhər məktəbində oxumuş, 1888-ci ildə Tiflisdəki Aleksandrovsk Müəllimlər İnstitutunu bitirmişdir.[3]
Təhsilini başa vurduqdan sonra Əmircanov Şəki, Lənkəran və Bakıda müəllim işləmişdir.[4] O, Teymur bəy Bayraməlibəyovla birlikdə bir sıra mədəni-maarif tədbirlərinin təşkili ilə məşğul olmuşdur.[5]
1900-1902-ci illərdə Əbdüləli bəy Bakı Xəzinə Odasında masa rəisi işləyib. O, 1902-1905-ci illərdə Lənkəranda, 1905-1918-ci illərdə Bakıda vergi müfəttişi vəzifəsində çalışıb. 1906-cı ildə Lütfəli bəy Behbudovla birgə “Nicat” müsəlman qiraətxanasını açıb.[5]
“Nəşri-maarif” cəmiyyətinin 24 noyabr 1906-cı ildə keçirilən yığıncağının nəticəsində təftiş komissiyasının üzvü olub. 1907-ci ildə Bakı Şəhər Dumasına üzv seçilib. O, eyni zamanda Bakı Şəhər İdarəsi Məktəblər Komissiyasının və Bakı Kommersiya Məktəbinin Hamilər Şurasının üzvü olub. Əbdüləli bəy həmçinin Bakı Müsəlman Xeyriyyə Cəmiyyəti sədrinin müavini olmuşdur.[3]
Rusiyada Fevral inqilabından (1917) sonra Əmircanov siyasi proseslərə qoşulmuş və Bakı Müsəlman İctimai Təşkilatlarının Müvəqqəti İcraiyyə Komitəsinə üzv seçilmişdir.
1918-ci ilin martında Bakıda törədilən soyqırımı zamanı minlərlə azərbaycanlının xilas edilməsində və qırğınların qarşısının alınmasında mühüm rol oynamışdır. Bu hadisələr zamanı onun böyük qardaşı – Moskva Universiteti hüquq fakültəsinin məzunu, hüquqşünas Qasım bəy Əmircanov ermənilər tərəfindən öldürülmüşdür.[6]
Əmircanov Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin ikinci hökumət kabinetində (1918, iyun–oktyabr) maliyyə naziri, daha sonra dövlət nəzarətçisi (1918, oktyabr–dekabr) olmuşdur. O, həmçinin Azərbaycan Milli Şurasının qərarına (1918, 19 noyabr) əsasən Parlamentin üzvü seçilmişdir. Parlamentdə Bitərəflər qrupuna daxil olmuş, maliyyə-büdcə və sorğu komissiyalarında çalışmışdır.[6]
1919-cu ildə xarici ölkələrlə ticarət əlaqələri yaratmaq məqsədilə Bakıda "Dəyanət" şirkətinin təsisində iştirak etmişdir. Həmin ilin fevralında isə Xosrov bəy Sultanov, Behbud xan Cavanşir və Teymur bəy Makinski ilə birlikdə fikir ayrılığı səbəbindən Müsavat və bitərəflər fraksiyasından ayrılmışdır.
1920-ci ilin aprelində Azərbaycan işğal edildikdən sonra Əmircanov İstanbula mühacirət etmişdir. 1927-ci ildə Əbdüləli bəy Azərbaycan Milli Mərkəzinin katibliyinə və xəzinədarlığına seçilmişdir. Bu dövrdə “Türk Ocaqları” təşkilatı Məhəmmədəmin Rəsulzadə və Xosrov bəy Sultanzadə ilə birlikdə Əbdüləli bəyə də ayda 75 lirə məbləğində təqaüd ayırmışdır. Lakin 1934-cü ildə Varşavada keçirilən konqres zamanı o, Milli Mərkəzdən çıxarılmışdır.[7]
O, 1948-ci ildə İstanbulda vəfat etmişdir.[6]
.jpg)
Əbdüləli bəy Keşlənin nüfuzlu zadəganlarından Bala bəy Əlibəyovun qızı Səltənət xanımla ailə həyatı qurmuşdur. Mühacirət dövründə əvvəlcə İstanbula yalnız özü gəlmiş, sonradan övladları Məryəm, Valiyə, Rüstəm və Fuad da ona qoşulmuşdur. Digər övladları Rəşid və Muradın isə sovet hakimiyyətinin yaratdığı maneələr səbəbindən atasına qovuşmasına uzun müddət imkan verilməmişdir.[7]
1938-ci ildə Səltənət xanım Sovet Azərbaycanını tərk etməyə nail olsa da, övladları Rəşid və Muradın xaricə çıxmasına icazə verilməmişdir. Səltənət xanımın İstanbula gəlişindən sonra ailə şəhərin Cahangir məhəlləsində yaşamışdır.[7]
Nəhayət, yalnız 1962-ci ildə Murad ailəsini görmək üçün İstanbula gələ bilmişdir. O, XX əsrin sonlarında – 1999–2000-ci illərdə vəfat etmişdir.[4]
- ↑ Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası (PDF). I. Bakı: Lider nəşriyyat. 2004. səh. 392. ISBN 9952-417-14-2. 2022-03-06 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2022-12-05.
- ↑ Misir Mərdanov, Ədalət Tahirzadə. 1920-ci ilədək ali məktəblərdə oxumuş azərbaycanlılar. (Ensiklopedik soraq kitabı). II. Bakı: Təhsil nəşriyyatı. 2019. səh. 455-463. Archived from the original on 2022-05-27. İstifadə tarixi: 2023-07-14.
- ↑ 1 2 Yaqublu, 2018. səh. 233
- ↑ 1 2 "Əmircan ailəsi – İstiqlal uğrunda bir əsr". Teleqraf.com (az.). 2019-04-22. 2024-08-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-08-22.
- ↑ 1 2 Əhməd, 2023. səh. 150
- ↑ 1 2 3 Göyüşov, 1993. səh. 133
- ↑ 1 2 3 Əhməd, 2023. səh. 151
- Yaqublu, Nəsiman. Cümhuriyyət qurucuları (PDF) (az.). Bakı: Nurlar. 2018. 231. ISBN 978-9952-507-96-6. 2021-04-11 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-05-29.
- Göyüşov, Altay. Azərbaycanda ittihadçılıq. Bakı. 1997. səh. 133.
- Dilqəm Əhməd. "Əbdüləli bəy Əmircanın mühacirət həyatı onun xatirə və məktublarında". Azərbaycan Tarixi Şəcərə Cəmiyyətinin Xəbərləri (11-ci buraxılış). 2023: 150–178. 2024-09-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-09-15.