Şoen

Şoenlərin formalaşması 743-cü ildə imperator hökumətinin "Torpağın ömürlük özəlləşdirilməsi haqqında qanun"u qəbul etdiyi dövrə təsadüf edir. Bu qanunadək dövlət torpaqlarının özəlləşdirilməsi qadağan olunmuşdu. Qanun iqtisadi inkişafı stimullaşdırmaqla yanaşı, saray zadəganlarına və dini qurumlara dövlət asılılığından kənar gəlir mənbəyi əldə etməyə imkan vermişdir. Təbiiləşdirilmiş torpaqlar əsasında yaradılan bu torpaq sahələri cikonti-key şoen (自墾地系荘園^?, hərf. "öz əlləri ilə becərilmiş mülklər") adlanmışdır.^[2]

X əsrdə saray zadəganları, xüsusilə Fucivara (藤原) nəslinin nümayəndələri, eləcə də Today-ci, Kofuku-ci və Enryaku-ci kimi böyük monastırlar ölkənin müxtəlif bölgələrində çoxsaylı şoenlərə sahib olmuşdular. Dövlət vergilərindən yayınmaq istəyən kəndlilər dövlət torpaqlarını tərk edir, yeni əraziləri əkib-becərir və bu torpaqları iri torpaq sahiblərinə bağışlayırdılar. Öz növbəsində, aristokratlar və monastırlar varlı kəndliləri şoenlərin idarəçiləri təyin edir, sadə icma üzvlərini isə nisbətən az vergi ilə yükləyirdilər ki, bu da dövlət vergilərindən bir neçə dəfə aşağı idi. XI əsrdə mərkəzi hökumət tərəfindən təyin edilən vilayət başçıları — kokuşilər kəndlilərin təcrübəsini mənimsəyərək özlərinə sərvət toplamaq məqsədilə torpaq sahələri becərirdilər, lakin onlar bu torpaqları dövlətə qaytarmağa məcbur idilər. Buna qarşı olaraq, kokuçilər torpaqlarını paytaxt zadəganlarına bağışlayır, əvəzində həmin torpaqların idarəçisi kimi tanınmaq hüququnu əldə edirdilər. Beləliklə, dövlət bu mülklərə nə müsadirə, nə də idarə müdaxiləsi hüququna malik idi. Bu cür sahələr kişinti-key şoen (寄進地系荘園^?, hərf. "bağışlanmış mülklər") adlanmışdır.^[3]

XII əsrdə xüsusi torpaq mülkiyyətinin artması nəticəsində imperator hakimiyyətinin siyasi nüfuzu zəifləmiş, aristokratlar və buddist monastırlar onun səlahiyyətlərini məhdudlaşdırmışdır. Mərkəzi hakimiyyətin böhranı yerli zadəganların və samurayların güclənməsinə gətirib çıxarmışdır. XII əsrin sonlarında samuraylar öz hakimiyyətlərini quraraq Kamakura şoqunluğunu yaratmış və bununla da xüsusi torpaq mülkiyyətinin toxunulmazlığı prinsipini pozmuş, şoenlərin idarəçiliyinə nəzarət üçün öz nümayəndələrini — citoları (地頭) təyin etmişlər. Samurayların daimi müdaxiləsi, eləcə də ticarət və şəhərlərin inkişafı nəticəsində şoenlər tədricən zəifləməyə başlamışdır. Onların süqutunu xüsusilə Onin müharibəsi (1467–1477) və müharibə edən əyalətlər dövrü (Sengoku jidai) sürətləndirmişdir. Bu zaman paytaxt zadəganlarının, monastırların və məbədlərin əksər vilayət torpaqları yerli feodallar — daymyoların nəzarəti altına keçmişdir.^[3]

1580–1590-cı illərdə Yaponiyanın birləşdiricisi Toyotomi Hideyoşi tərəfindən həyata keçirilən torpaq kadastrı şoen sisteminə son qoymuşdur. Bu islahat nəticəsində torpaqlar yalnız onu becərən şəxslərin mülkiyyətinə verilmişdir.^[4]